Tư tưởng yêu nước từ trung nghĩa đến duy tân qua Phan Đình Phùng và Phan Bội Châu

• Tác giả: Trần Thị Cúc
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Đức Mậu
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
• Đề tài: Tư tưởng yêu nước từ trung nghĩa đến duy tân qua Phan Đình Phùng và Phan Bội Châu
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2016
• Địa điểm: Hà Nội

• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG ĐIỀU KIỆN DẪN ĐẾN SỰ CHUYỂN ĐỔI TƯ TƯỞNG TRONG CHỦ NGHĨA YÊU NƯỚC VIỆT NAM CUỐI THẾ KỶ XIX – ĐẦU THẾ KỶ XX
• 1.1. Thời đại và tương quan lực lượng
• 1.2. Tình hình chính trị - xã hội trong nước
• 1.3. Tình hình văn hóa – tư tưởng
• 1.4. Tình hình tư tưởng
• 1.5. Kết luận chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: TƯ TƯỞNG YÊU NƯỚC TỪ TRUNG NGHĨA ĐẾN DUY TÂN CUỐI THẾ KỶ XIX – ĐẦU THẾ KỶ XX
• 2.1. Giới thuyết chung về tư tưởng trung nghĩa và tư tưởng duy tân
• 2.2. Tư tưởng trung nghĩa và biểu hiện của tư tưởng trung nghĩa trong văn học nhà Nho
• 2.3. Tư tưởng duy tân và biểu hiện của tư tưởng duy tân trong thơ văn cận, hiện đại
• 2.4. Quá trình vận động tư tưởng yêu nước từ trung nghĩa sang duy tân
• 2.5. Chân dung tinh thần của nhà Nho trung nghĩa
• 2.6. Bi kịch của Phan Đình Phùng – nhà Nho trung nghĩa
• 2.7. Phan Bội Châu và quá trình hình thành tư tưởng duy tân
• 2.8. Hình tượng nhà nho kiểu mới
• 2.9. Kết luận chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: SỰ THAY ĐỔI TRONG QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT, SỰ MỞ RỘNG HỆ THỐNG THỂ LOẠI VÀ SỰ VẬN ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG HÌNH TƯỢNG
• 3.1. Sự thay đổi trong quan niệm nghệ thuật
• 3.2. Sự mở rộng của hệ thống thể loại
• 3.3. Sự vận động của hệ thống hình tượng
• 3.4. Kết luận chương 3
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Những điều kiện dẫn đến sự chuyển đổi tư tưởng trong chủ nghĩa yêu nước Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX

Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược ở Việt Nam diễn ra trong bối cảnh chủ nghĩa tư bản phương Tây chuyển biến mạnh mẽ. Các cường quốc đế quốc đã hoàn thành việc phân chia lãnh thổ thế giới, trong khi Việt Nam vẫn duy trì phương thức sản xuất phong kiến cổ truyền. Triều Nguyễn không chỉ không chăm lo cho nền kinh tế mà còn để đất nước rơi vào tình trạng nghèo nàn, lạc hậu. Sự chênh lệch lực lượng giữa quân đội Pháp và nhân dân Việt Nam là rất lớn, khiến cho các phong trào yêu nước như Cần Vương do Phan Đình Phùng lãnh đạo thất bại. Điều này dẫn đến một cuộc khủng hoảng trong tư tưởng yêu nước, khi mà phương thức đấu tranh cũ không còn hiệu quả. Từ đó, yêu cầu đổi mới phương pháp chiến đấu để thích ứng với kẻ thù hiện đại trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

1.1. Thời đại và tương quan lực lượng

Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp diễn ra trong bối cảnh chủ nghĩa tư bản phương Tây đang phát triển mạnh mẽ. Các cường quốc đế quốc đã hoàn thành việc phân chia lãnh thổ, trong khi Việt Nam vẫn duy trì phương thức sản xuất phong kiến. Triều Nguyễn không chỉ không chăm lo cho nền kinh tế mà còn để đất nước rơi vào tình trạng nghèo nàn, lạc hậu. Sự chênh lệch lực lượng giữa quân đội Pháp và nhân dân Việt Nam là rất lớn, khiến cho các phong trào yêu nước như Cần Vương do Phan Đình Phùng lãnh đạo thất bại. Điều này dẫn đến một cuộc khủng hoảng trong tư tưởng yêu nước, khi mà phương thức đấu tranh cũ không còn hiệu quả. Từ đó, yêu cầu đổi mới phương pháp chiến đấu để thích ứng với kẻ thù hiện đại trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

1.2. Tình hình chính trị xã hội trong nước

Bước sang thế kỷ XIX, tình hình chính trị và xã hội Việt Nam có nhiều biến đổi. Triều Nguyễn không bắt kịp với xu thế phát triển của thời đại, dẫn đến tình trạng trì trệ và lạc hậu. Nguy cơ xâm lược của thực dân Pháp trở thành mối đe dọa lớn đối với nền độc lập của dân tộc. Ngày 1/9/1858, thực dân Pháp nổ tiếng súng đầu tiên tại Đà Nẵng, mở đầu cho công cuộc xâm lược. Chính sách cai trị của thực dân Pháp đã gây ra sự phân hóa giai cấp sâu sắc, làm cho tình hình xã hội Việt Nam trở nên căng thẳng. Các cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến tình hình xã hội, dẫn đến sự phân hóa giai cấp và khủng hoảng trong tư tưởng yêu nước.

II. Tư tưởng yêu nước từ trung nghĩa đến duy tân cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX

Tư tưởng yêu nước Việt Nam trong giai đoạn này phản ánh sự chuyển mình từ tư tưởng trung nghĩa sang tư tưởng duy tân. Phan Đình Phùng đại diện cho thế hệ nhà nho trung nghĩa, trong khi Phan Bội Châu là biểu tượng cho tư tưởng duy tân. Sự chuyển đổi này không chỉ là sự thay thế về mặt tư tưởng mà còn là sự thay đổi trong phương thức đấu tranh. Tư tưởng trung nghĩa, với những giá trị truyền thống, đã không còn đủ sức mạnh để đối phó với kẻ thù hiện đại. Phan Bội Châu đã tiếp thu và phát triển tư tưởng duy tân, thể hiện qua các tác phẩm văn học và hoạt động chính trị của ông. Quá trình chuyển đổi này không hề dễ dàng, đòi hỏi sự thích ứng và đổi mới trong tư tưởng yêu nước.

2.1. Giới thuyết chung về tư tưởng trung nghĩa và tư tưởng duy tân

Tư tưởng trung nghĩa và tư tưởng duy tân là hai khái niệm quan trọng trong lịch sử tư tưởng yêu nước Việt Nam. Tư tưởng trung nghĩa, với nguồn gốc từ văn hóa Nho giáo, nhấn mạnh đến lòng trung thành với vua và đất nước. Tuy nhiên, trong bối cảnh thực dân Pháp xâm lược, tư tưởng này đã bộc lộ những hạn chế. Ngược lại, tư tưởng duy tân lại đề cao sự đổi mới, khuyến khích việc tiếp thu các giá trị văn hóa và tư tưởng hiện đại. Sự chuyển mình từ tư tưởng trung nghĩa sang tư tưởng duy tân không chỉ phản ánh sự thay đổi trong nhận thức mà còn là sự cần thiết phải tìm kiếm những phương thức đấu tranh mới để bảo vệ độc lập dân tộc.

2.2. Quá trình vận động tư tưởng yêu nước từ trung nghĩa sang duy tân

Quá trình chuyển đổi tư tưởng yêu nước từ trung nghĩa sang duy tân diễn ra mạnh mẽ trong giai đoạn cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX. Phan Đình Phùng là đại diện cho tư tưởng trung nghĩa, trong khi Phan Bội Châu thể hiện sự chuyển mình sang tư tưởng duy tân. Sự thất bại của phong trào Cần Vương đã khiến các nhà nho yêu nước nhận ra rằng phương thức đấu tranh cũ không còn hiệu quả. Từ đó, họ tìm kiếm những con đường mới, phù hợp hơn với bối cảnh lịch sử. Tư tưởng duy tân không chỉ là sự tiếp nối mà còn là sự phát triển, mở rộng của tư tưởng yêu nước, thể hiện qua các tác phẩm văn học và hoạt động chính trị của Phan Bội Châu.

III. Sự thay đổi trong quan niệm nghệ thuật sự mở rộng hệ thống thể loại và sự vận động của hệ thống hình tượng

Sự thay đổi trong quan niệm nghệ thuật trong giai đoạn này phản ánh sự chuyển mình của tư tưởng yêu nước. Các tác phẩm văn học không chỉ đơn thuần là phương tiện truyền tải tư tưởng mà còn là công cụ để thể hiện những khát vọng, ước mơ của dân tộc. Sự mở rộng hệ thống thể loại văn học, từ thơ ca đến tiểu thuyết, đã tạo ra không gian cho những ý tưởng mới mẻ. Hệ thống hình tượng trong văn học cũng có sự vận động mạnh mẽ, từ những hình ảnh truyền thống đến những hình ảnh hiện đại, phản ánh sự chuyển mình của xã hội. Điều này cho thấy sự tương tác giữa tư tưởng và nghệ thuật, giữa văn học và thực tiễn xã hội.

3.1. Sự thay đổi trong quan niệm nghệ thuật

Quan niệm nghệ thuật trong giai đoạn cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX đã có sự thay đổi rõ rệt. Các tác phẩm văn học không chỉ đơn thuần là phương tiện truyền tải tư tưởng yêu nước mà còn là công cụ để thể hiện những khát vọng, ước mơ của dân tộc. Sự chuyển mình này phản ánh sự cần thiết phải đổi mới trong nghệ thuật, nhằm đáp ứng yêu cầu của thời đại. Các nhà văn như Phan Bội Châu đã sử dụng nghệ thuật như một phương tiện để truyền tải thông điệp về sự cần thiết phải đấu tranh cho độc lập dân tộc.

3.2. Sự mở rộng của hệ thống thể loại

Hệ thống thể loại văn học trong giai đoạn này đã có sự mở rộng đáng kể. Từ thơ ca truyền thống, các nhà văn đã chuyển sang viết tiểu thuyết, kịch, và các thể loại mới khác. Sự đa dạng này không chỉ phản ánh sự phong phú của tư tưởng yêu nước mà còn cho thấy sự tiếp thu các giá trị văn hóa hiện đại. Các tác phẩm văn học không chỉ đơn thuần là phản ánh hiện thực mà còn là những tác phẩm nghệ thuật mang tính chất cách mạng, thể hiện khát vọng tự do, độc lập của dân tộc.

Tổng quan nghiên cứu

Cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX là giai đoạn chuyển giao quan trọng trong lịch sử tư tưởng yêu nước Việt Nam, đánh dấu sự chuyển biến từ tư tưởng trung nghĩa truyền thống sang tư tưởng duy tân hiện đại. Trong bối cảnh thực dân Pháp xâm lược và triều Nguyễn suy yếu, các nhà nho yêu nước như Phan Đình Phùng và Phan Bội Châu đã thể hiện hai dòng tư tưởng tiêu biểu, phản ánh sự vận động và phát triển của văn học yêu nước giai đoạn này. Phong trào Cần Vương do Phan Đình Phùng lãnh đạo là biểu tượng của tư tưởng trung nghĩa, gắn liền với lòng trung quân ái quốc và phương thức đấu tranh truyền thống. Trong khi đó, Phan Bội Châu đại diện cho tư tưởng duy tân, tiếp thu tư tưởng dân chủ tư sản và đề xuất con đường cứu nước mới phù hợp với thời đại. Nghiên cứu tập trung vào quá trình chuyển đổi tư tưởng yêu nước qua hai tác giả này, trong phạm vi văn học Việt Nam cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, nhằm làm rõ sự vận động tư tưởng và biểu hiện nghệ thuật trong thơ văn yêu nước. Việc phân tích này không chỉ góp phần làm sáng tỏ bước chuyển mình của văn học giao thời mà còn giúp hiểu sâu sắc hơn về sự phát triển của tư tưởng yêu nước trong bối cảnh lịch sử đầy biến động, có ý nghĩa quan trọng đối với nghiên cứu văn học và lịch sử tư tưởng Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai hệ tư tưởng chính: tư tưởng trung nghĩa và tư tưởng duy tân. Tư tưởng trung nghĩa xuất phát từ Nho giáo, nhấn mạnh đến lòng trung thành với vua và đạo lý quân thần, với các khái niệm chính như "trung quân", "ái quốc", "tam cương ngũ thường" và "mệnh trời". Đây là nền tảng đạo đức và chính trị của các nhà nho truyền thống, thể hiện qua các tác phẩm văn học trung đại. Ngược lại, tư tưởng duy tân là sự tiếp nhận và phát triển tư tưởng dân chủ tư sản phương Tây, nhấn mạnh quyền làm chủ của nhân dân, dân quyền, dân chủ và sự cần thiết của cải cách xã hội, giáo dục, văn hóa để cứu nước. Khung lý thuyết còn bao gồm mô hình chuyển đổi tư tưởng trong bối cảnh lịch sử - xã hội, phân tích sự tác động của thực dân Pháp, sự du nhập văn hóa phương Tây và phong trào Tân thư. Các khái niệm chuyên ngành như "tư tưởng yêu nước", "phong trào Cần Vương", "phong trào Đông Kinh nghĩa thục", "tân thư", "văn học giao thời" được sử dụng để phân tích sâu sắc quá trình vận động tư tưởng và biểu hiện nghệ thuật.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô tả, phân loại để hệ thống hóa các tư tưởng và tác phẩm văn học của hai tác giả tiêu biểu. Phương pháp xã hội - lịch sử được áp dụng để đặt các hiện tượng văn học trong bối cảnh lịch sử, chính trị, xã hội cụ thể của Việt Nam cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX. Phương pháp so sánh, đối chiếu giúp làm nổi bật sự khác biệt và mối liên hệ giữa tư tưởng trung nghĩa và duy tân qua các tác phẩm và hành động của Phan Đình Phùng và Phan Bội Châu. Phương pháp phân tích, thẩm bình được dùng để đánh giá giá trị tư tưởng và nghệ thuật của các tác phẩm, cũng như ý nghĩa của quá trình chuyển đổi tư tưởng. Nguồn dữ liệu chính bao gồm các tác phẩm thơ văn của hai tác giả, các tài liệu lịch sử, sách báo Tân thư, tư liệu về phong trào Cần Vương và Đông Kinh nghĩa thục. Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các sáng tác tiêu biểu của Phan Đình Phùng và Phan Bội Châu trong giai đoạn cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 1858 đến 1911, giai đoạn diễn ra các phong trào yêu nước và chuyển đổi tư tưởng quan trọng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Sự khủng hoảng và chuyển biến tư tưởng yêu nước: Tư tưởng trung nghĩa truyền thống, gắn liền với lòng trung quân ái quốc và phương thức đấu tranh phong kiến, đã rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng sau thất bại của phong trào Cần Vương (kéo dài hơn 10 năm). Sự bất lực của triều Nguyễn và sự chênh lệch lực lượng với thực dân Pháp khiến phương thức đấu tranh cũ không còn hiệu quả. Khoảng 90% dân số là nông dân bị bần cùng hóa, giai cấp tư sản còn non yếu, tạo nên bối cảnh xã hội phức tạp và đòi hỏi tư tưởng mới.

2. Tư tưởng duy tân và vai trò của Tân thư: Tân thư, với các tư tưởng dân chủ, tiến bộ và khoa học kỹ thuật phương Tây, đã được các nhà nho tiến bộ như Phan Bội Châu tiếp nhận và truyền bá rộng rãi qua các trường học kiểu mới như Đông Kinh nghĩa thục. Số học sinh tại đây tăng từ 400-500 lên khoảng 1000 chỉ trong thời gian ngắn, cho thấy sự lan tỏa mạnh mẽ của tư tưởng duy tân. Tư tưởng này nhấn mạnh quyền làm chủ của nhân dân, dân quyền và sự cần thiết của cải cách giáo dục, văn hóa, chính trị để cứu nước.

3. Biểu hiện nghệ thuật trong thơ văn: Thơ văn của Phan Đình Phùng thể hiện tinh thần trung nghĩa, trung quân ái quốc, với hình tượng người anh hùng trung nghĩa, hy sinh vì vua và nước. Trong khi đó, thơ văn của Phan Bội Châu phản ánh tư tưởng duy tân, phê phán lối học cũ, cổ vũ dân trí, dân khí, và kêu gọi đoàn kết dân tộc, dân chủ hóa xã hội. Ví dụ, bài ca khuyến học quốc ngữ của Đông Kinh nghĩa thục nhấn mạnh việc học chữ quốc ngữ để mở mang dân trí, góp phần xây dựng nền văn minh mới.

4. Sự phân hóa chủ thể văn hóa và xã hội: Cuối thế kỷ XIX, xã hội Việt Nam phân hóa sâu sắc với sự xuất hiện của các giai tầng mới như công nhân, tư sản, tiểu tư sản và thị dân. Chủ thể văn hóa truyền thống "tứ dân" bị phá vỡ, tạo điều kiện cho sự tiếp nhận và phát triển tư tưởng duy tân. Tầng lớp trí thức Tây học và nhà nho tiến bộ trở thành lực lượng chủ đạo trong phong trào duy tân.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự chuyển đổi tư tưởng là do sự chênh lệch lực lượng quá lớn giữa Việt Nam và thực dân Pháp, cùng với sự bất lực của triều Nguyễn trong việc bảo vệ đất nước. Sự thất bại của phong trào Cần Vương đã làm lung lay nền tảng tư tưởng trung nghĩa, buộc các nhà nho phải tìm kiếm con đường mới. Tân thư và phong trào Đông Kinh nghĩa thục đã cung cấp một luồng tư tưởng mới, giúp các nhà nho tiến bộ nhận thức rõ hơn về quyền làm chủ của nhân dân và vai trò của dân trí trong sự nghiệp cứu nước. So với các nghiên cứu trước đây, luận văn làm rõ hơn quá trình vận động tư tưởng qua hai tác giả tiêu biểu, đồng thời phân tích sâu sắc biểu hiện nghệ thuật trong thơ văn yêu nước giai đoạn giao thời. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số học sinh Đông Kinh nghĩa thục và bảng so sánh các đặc điểm tư tưởng trung nghĩa và duy tân trong thơ văn của hai tác giả, giúp minh họa rõ nét sự chuyển biến tư tưởng và văn học.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường nghiên cứu chuyên sâu về văn học giao thời: Khuyến khích các nhà nghiên cứu mở rộng phân tích các tác phẩm của các nhà nho yêu nước khác để làm rõ hơn sự đa dạng và phong phú của tư tưởng yêu nước giai đoạn cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX. Thời gian thực hiện trong 3-5 năm, chủ thể là các viện nghiên cứu văn học và các trường đại học.

2. Phát huy giá trị tư tưởng duy tân trong giáo dục hiện đại: Đưa nội dung về quá trình chuyển đổi tư tưởng yêu nước vào chương trình giảng dạy lịch sử và văn học để nâng cao nhận thức của học sinh, sinh viên về truyền thống yêu nước và đổi mới. Thời gian triển khai trong 1-2 năm, chủ thể là Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng các trường phổ thông và đại học.

3. Tổ chức các hội thảo khoa học quốc gia và quốc tế: Tạo diễn đàn trao đổi, thảo luận về tư tưởng yêu nước và văn học giao thời, thu hút sự tham gia của các chuyên gia trong và ngoài nước nhằm nâng cao chất lượng nghiên cứu và quảng bá giá trị văn hóa dân tộc. Thời gian tổ chức định kỳ hàng năm, chủ thể là các trường đại học và viện nghiên cứu.

4. Ứng dụng công nghệ số trong bảo tồn và phổ biến tư liệu: Số hóa các tác phẩm, tư liệu liên quan đến Phan Đình Phùng, Phan Bội Châu và phong trào duy tân để phục vụ nghiên cứu và giáo dục, đồng thời phát triển các nền tảng trực tuyến để tiếp cận rộng rãi công chúng. Thời gian thực hiện 2-3 năm, chủ thể là các thư viện quốc gia, trung tâm lưu trữ và các đơn vị công nghệ thông tin.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Văn học Việt Nam: Luận văn cung cấp cái nhìn toàn diện về sự chuyển đổi tư tưởng yêu nước và biểu hiện nghệ thuật trong văn học giao thời, giúp nâng cao kiến thức chuyên môn và phương pháp nghiên cứu.

2. Giáo viên, giảng viên lịch sử và văn học: Tài liệu tham khảo hữu ích để xây dựng bài giảng về lịch sử tư tưởng yêu nước, phong trào duy tân và văn học cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX, góp phần truyền đạt kiến thức sâu sắc và sinh động.

3. Nhà nghiên cứu văn hóa và lịch sử tư tưởng: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn để phân tích sự vận động tư tưởng trong bối cảnh lịch sử xã hội Việt Nam, hỗ trợ các công trình nghiên cứu liên ngành.

4. Cơ quan quản lý văn hóa và giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc, đồng thời phát triển chương trình giáo dục phù hợp với xu hướng đổi mới và hội nhập.

Câu hỏi thường gặp

1. Tư tưởng trung nghĩa là gì và có vai trò như thế nào trong lịch sử Việt Nam?
   Tư tưởng trung nghĩa là lòng trung thành với vua và đạo lý quân thần, xuất phát từ Nho giáo, đóng vai trò nền tảng trong việc duy trì trật tự xã hội phong kiến và khích lệ tinh thần yêu nước qua các thời kỳ lịch sử, đặc biệt trong phong trào Cần Vương.

2. Tư tưởng duy tân khác gì so với tư tưởng trung nghĩa?
   Tư tưởng duy tân tiếp nhận các giá trị dân chủ, dân quyền và khoa học kỹ thuật phương Tây, nhấn mạnh quyền làm chủ của nhân dân và sự cần thiết của cải cách xã hội để cứu nước, trong khi tư tưởng trung nghĩa gắn liền với chế độ quân chủ chuyên chế và lòng trung quân.

3. Vai trò của Phan Đình Phùng và Phan Bội Châu trong phong trào yêu nước cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX?
   Phan Đình Phùng là đại diện tiêu biểu của tư tưởng trung nghĩa, lãnh đạo phong trào Cần Vương chống Pháp bằng phương thức truyền thống. Phan Bội Châu là nhà nho duy tân, tiếp thu tư tưởng mới, truyền bá Tân thư và thúc đẩy phong trào Đông Kinh nghĩa thục nhằm đổi mới đất nước.

4. Tân thư có ảnh hưởng như thế nào đến tư tưởng yêu nước Việt Nam?
   Tân thư là các sách báo mới của phương Tây được dịch và truyền bá qua Trung Quốc, mang đến tư tưởng dân chủ, tiến bộ và khoa học kỹ thuật, giúp các nhà nho tiến bộ nhận thức rõ hơn về quyền làm chủ của nhân dân và con đường cứu nước hiện đại.

5. Biểu hiện của tư tưởng yêu nước trong thơ văn giai đoạn này ra sao?
   Thơ văn trung nghĩa thể hiện lòng trung thành, hy sinh vì vua và nước với hình tượng anh hùng trung nghĩa. Thơ văn duy tân phê phán lối học cũ, cổ vũ dân trí, dân khí, kêu gọi đoàn kết dân tộc và dân chủ hóa xã hội, thể hiện qua các tác phẩm của Phan Bội Châu và phong trào Đông Kinh nghĩa thục.

Kết luận

• Luận văn làm rõ quá trình chuyển đổi tư tưởng yêu nước từ trung nghĩa sang duy tân qua hai tác giả tiêu biểu Phan Đình Phùng và Phan Bội Châu, phản ánh sự vận động tư tưởng và biểu hiện nghệ thuật trong văn học giao thời.
• Tư tưởng trung nghĩa gắn liền với lòng trung quân ái quốc và phương thức đấu tranh truyền thống, trong khi tư tưởng duy tân tiếp nhận giá trị dân chủ, dân quyền và khoa học kỹ thuật phương Tây.
• Phong trào Tân thư và Đông Kinh nghĩa thục đóng vai trò then chốt trong việc truyền bá tư tưởng duy tân, góp phần làm thay đổi nhận thức và hành động của các nhà nho yêu nước.
• Sự phân hóa xã hội và chủ thể văn hóa cuối thế kỷ XIX tạo điều kiện cho sự tiếp nhận và phát triển tư tưởng duy tân, mở đường cho phong trào cách mạng hiện đại.
• Đề xuất các giải pháp nghiên cứu, giáo dục và bảo tồn nhằm phát huy giá trị tư tưởng yêu nước và văn học giao thời, góp phần nâng cao nhận thức và phát triển văn hóa dân tộc trong bối cảnh hiện đại.

Tiếp theo, các nhà nghiên cứu và giảng viên có thể ứng dụng kết quả này để phát triển các công trình chuyên sâu hơn, đồng thời đưa nội dung vào giảng dạy nhằm truyền cảm hứng yêu nước và đổi mới cho thế hệ trẻ. Hãy cùng chung tay bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống kết hợp với tinh thần đổi mới để xây dựng tương lai đất nước vững mạnh.