Tác động của việc tự do hóa ngân hàng nước ngoài đến hiệu quả ngân hàng ở Việt Nam

• Tác giả: Luong Cong Hoang
• Người hướng dẫn: Pham Dinh Long
• Trường học: University of Economics Erasmus University Rotterdam
• Chuyên ngành: Development Economics
• Đề tài: Tác Động Của Việc Tự Do Hóa Ngân Hàng Nước Ngoài Đến Hiệu Quả Ngân Hàng Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: Thesis
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Ho Chi Minh City

• DECLARATION
• ACKNOWLEDGEMENT
• ABSTRACT
• LIST OF ABBREVIATIONS
• 1. CHAPTER 1: INTRODUCTION
• 1.1. The evolution of Vietnam’s banking sector
• 1.2. The research objective
• 1.3. Organization of the thesis
• 2. CHAPTER 2: LITERATURE REVIEW
• 2.1. The theoretical literature
• 2.2. Theory of productivity and efficiency
• 2.3. The method of efficiency measurement
• 2.3.1. Data envelope analysis (DEA)
• 2.3.2. Stochastic frontier analysis (SFA)
• 2.4. Economy of scope and economy of scale
• 2.5. International research of foreign bank efficiency
• 3. CHAPTER 3: DATA AND METHODOLOGY
• 4. CHAPTER 4: RESULTS AND DISCUSSION

I. Tác động của việc tự do hóa ngân hàng nước ngoài

Việc tự do hóa ngân hàng nước ngoài đã tạo ra một môi trường cạnh tranh mới cho các ngân hàng trong nước tại Việt Nam. Sự gia nhập của các ngân hàng nước ngoài không chỉ mang lại nguồn vốn dồi dào mà còn thúc đẩy sự chuyển giao công nghệ và cải thiện chất lượng dịch vụ. Theo nghiên cứu, các ngân hàng nước ngoài thường có hiệu quả cao hơn so với các ngân hàng trong nước, nhờ vào mô hình quản lý tiên tiến và đội ngũ nhân lực có trình độ. Điều này đã tạo ra áp lực lớn đối với các ngân hàng trong nước để cải thiện hiệu quả hoạt động của mình. Một nghiên cứu của Claessens et al. (2001) cho thấy rằng trong các nước đang phát triển, ngân hàng nước ngoài thường có hiệu quả hơn ngân hàng nội địa. Điều này dẫn đến việc các ngân hàng trong nước phải tìm cách nâng cao hiệu quả ngân hàng của mình để tồn tại và phát triển trong môi trường cạnh tranh khốc liệt.

1.1. Cạnh tranh và hiệu quả ngân hàng

Sự gia tăng cạnh tranh từ các ngân hàng nước ngoài đã thúc đẩy các ngân hàng trong nước phải cải thiện hiệu quả ngân hàng của mình. Các ngân hàng trong nước đã phải áp dụng các biện pháp như tối ưu hóa quy trình hoạt động, nâng cao chất lượng dịch vụ và cải thiện công nghệ thông tin. Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, các ngân hàng đã có những bước tiến đáng kể trong việc giảm thiểu chi phí và nâng cao lợi nhuận. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức mà các ngân hàng trong nước phải đối mặt, bao gồm việc quản lý rủi ro tài chính và duy trì sự ổn định trong bối cảnh biến động của thị trường tài chính toàn cầu.

II. Chính sách ngân hàng và tự do hóa tài chính

Chính sách ngân hàng tại Việt Nam đã có nhiều thay đổi kể từ khi gia nhập WTO. Việc tự do hóa tài chính đã mở ra cơ hội cho các ngân hàng nước ngoài tham gia vào thị trường Việt Nam. Chính phủ đã ban hành nhiều quy định nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các ngân hàng nước ngoài, đồng thời cũng yêu cầu các ngân hàng trong nước phải nâng cao năng lực cạnh tranh. Theo Decree No. 22/2006/NĐ-CP, các ngân hàng nước ngoài có thể sở hữu tối đa 30% cổ phần của một ngân hàng trong nước, điều này đã tạo ra một môi trường cạnh tranh công bằng hơn. Tuy nhiên, sự tự do hóa ngân hàng cũng đặt ra nhiều thách thức cho các ngân hàng trong nước, đặc biệt là trong việc duy trì thị phần và lợi nhuận.

2.1. Tác động của chính sách ngân hàng đến hiệu quả ngân hàng

Chính sách ngân hàng đã có tác động lớn đến hiệu quả ngân hàng tại Việt Nam. Việc mở cửa cho các ngân hàng nước ngoài đã tạo ra áp lực buộc các ngân hàng trong nước phải cải thiện quy trình hoạt động và nâng cao chất lượng dịch vụ. Nghiên cứu cho thấy rằng các ngân hàng trong nước đã có những cải cách đáng kể trong việc quản lý chi phí và tối ưu hóa lợi nhuận. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề cần giải quyết, bao gồm việc quản lý rủi ro và duy trì sự ổn định tài chính trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gia tăng.

III. Đầu tư nước ngoài và tác động kinh tế

Đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực ngân hàng đã có những tác động tích cực đến tác động kinh tế tại Việt Nam. Sự gia nhập của các ngân hàng nước ngoài không chỉ mang lại nguồn vốn mà còn thúc đẩy sự phát triển của các dịch vụ tài chính. Các ngân hàng nước ngoài thường có khả năng cung cấp các sản phẩm và dịch vụ tài chính đa dạng hơn, từ đó đáp ứng tốt hơn nhu cầu của khách hàng. Theo báo cáo của FitchRatings, các ngân hàng nước ngoài đã đóng góp vào việc tăng trưởng kinh tế thông qua việc cung cấp các khoản vay và dịch vụ tài chính cho các doanh nghiệp trong nước. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào nguồn vốn nước ngoài cũng đặt ra những rủi ro nhất định cho nền kinh tế.

3.1. Rủi ro tài chính và quản lý ngân hàng

Sự gia tăng đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực ngân hàng cũng đi kèm với những rủi ro tài chính. Các ngân hàng trong nước cần phải có các biện pháp quản lý rủi ro hiệu quả để bảo vệ mình khỏi những biến động của thị trường tài chính toàn cầu. Việc áp dụng các tiêu chuẩn quản lý rủi ro hiện đại và cải thiện khả năng giám sát là rất cần thiết để đảm bảo sự ổn định của hệ thống ngân hàng. Theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, việc tăng cường quản lý rủi ro sẽ giúp các ngân hàng trong nước duy trì được vị thế cạnh tranh và phát triển bền vững trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Tổng quan nghiên cứu

Ngành ngân hàng đóng vai trò trung tâm trong hệ thống kinh tế, kết nối các nguồn vốn thặng dư và thiếu hụt trong xã hội. Tại Việt Nam, từ năm 2007, quá trình mở cửa và tái cấu trúc ngành ngân hàng đã diễn ra mạnh mẽ, đặc biệt là sự gia nhập của các ngân hàng nước ngoài và các chính sách phi điều tiết nhằm tăng cường cạnh tranh. Giai đoạn 2009-2015 được xem là thời kỳ chuyển đổi quan trọng với sự xuất hiện của các ngân hàng 100% vốn nước ngoài, cùng với sự đa dạng hóa sở hữu và sự phát triển của các ngân hàng thương mại cổ phần trong nước.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá tác động của việc gia nhập ngân hàng nước ngoài và chính sách phi điều tiết đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng nội địa Việt Nam. Nghiên cứu tập trung phân tích hiệu quả chi phí và lợi nhuận của ba nhóm ngân hàng: bốn ngân hàng quốc doanh lớn (Big Four), các ngân hàng 100% vốn nước ngoài và các ngân hàng thương mại cổ phần trong nước khác. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 37 ngân hàng trong giai đoạn 2009-2015, dựa trên dữ liệu từ BankScope và báo cáo tài chính hàng năm.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm về hiệu quả hoạt động của các nhóm ngân hàng trong bối cảnh cạnh tranh gia tăng và chính sách mở cửa, từ đó hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách và các tổ chức tài chính trong việc tối ưu hóa hoạt động và nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành ngân hàng Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết về năng suất và hiệu quả, phân biệt rõ giữa năng suất (tỷ lệ đầu ra trên đầu vào) và hiệu quả (đo lường mức độ tối ưu trong sử dụng đầu vào để tạo ra đầu ra). Farrell (1957) phân loại hiệu quả thành ba loại: hiệu quả kỹ thuật (TE), hiệu quả phân bổ (AE) và hiệu quả kinh tế (EE), trong đó EE là tích của TE và AE.

Hai phương pháp chính được sử dụng để đo lường hiệu quả ngân hàng là Phân tích bao đóng dữ liệu (DEA) và Phân tích biên ngẫu nhiên (SFA). DEA là phương pháp phi tham số sử dụng quy hoạch tuyến tính để xác định biên hiệu quả, trong khi SFA là phương pháp tham số phân tách sai số thành phần bất thường và sai số ngẫu nhiên, cho phép ước lượng hiệu quả chi phí và lợi nhuận.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng lý thuyết về kinh tế quy mô và kinh tế phạm vi để phân tích lợi ích từ việc mở rộng quy mô hoạt động và đa dạng hóa sản phẩm của các ngân hàng.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính gồm báo cáo tài chính của 37 ngân hàng Việt Nam giai đoạn 2009-2015, được thu thập từ cơ sở dữ liệu BankScope và FitchRatings. Mẫu nghiên cứu bao gồm 6 ngân hàng 100% vốn nước ngoài, 4 ngân hàng quốc doanh lớn và 27 ngân hàng thương mại cổ phần trong nước.

Phương pháp phân tích chính là mô hình SFA với hàm chi phí và hàm lợi nhuận dạng translog, cho phép ước lượng hiệu quả chi phí và lợi nhuận của từng ngân hàng theo thời gian. Hai mô hình SFA được áp dụng gồm mô hình hiệu quả cố định theo thời gian và mô hình hiệu quả biến đổi theo thời gian với các hiệu ứng cố định và ngẫu nhiên “true” để tách biệt hiệu quả và đặc điểm riêng của từng ngân hàng.

Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng mô hình Cobb-Douglas để đánh giá kinh tế quy mô dựa trên doanh thu và các biến đầu vào như tổng tiền gửi, tài sản cố định và số lượng nhân viên. Kinh tế phạm vi được đo lường bằng cách so sánh chi phí của ngân hàng đa sản phẩm với chi phí của các ngân hàng chuyên môn hóa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiệu quả chi phí và lợi nhuận chung: Trung bình hiệu quả chi phí và lợi nhuận của toàn ngành ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn 2009-2015 lần lượt đạt khoảng 96,04% và 96,04%, cho thấy các ngân hàng có thể giảm khoảng 3,47% chi phí hoặc tăng 3,96% lợi nhuận mà không thay đổi đầu vào hoặc đầu ra.

2. So sánh hiệu quả giữa các nhóm ngân hàng: Ngân hàng quốc doanh lớn (Big Four) có hiệu quả chi phí và lợi nhuận cao nhất, với hiệu quả chi phí trung bình khoảng 0,96 và hiệu quả lợi nhuận khoảng 0,97. Ngân hàng 100% vốn nước ngoài có hiệu quả chi phí thấp hơn các ngân hàng thương mại cổ phần trong nước, nhưng lại có hiệu quả lợi nhuận cao hơn nhóm này. Hiệu quả lợi nhuận của các ngân hàng thương mại cổ phần trong nước thấp nhất trong ba nhóm.

3. Xu hướng hiệu quả theo thời gian: Hiệu quả chi phí của các ngân hàng nước ngoài và Big Four có xu hướng giảm nhẹ trong giai đoạn nghiên cứu, trong khi hiệu quả chi phí của các ngân hàng thương mại cổ phần trong nước có xu hướng tăng nhẹ. Hiệu quả lợi nhuận của các nhóm ngân hàng biến động nhưng Big Four vẫn duy trì mức cao hơn đáng kể.

4. Kinh tế phạm vi và quy mô: Tất cả các nhóm ngân hàng đều gặp phải hiện tượng mất kinh tế phạm vi (diseconomies of scope), tuy nhiên mức độ khác nhau. Ngân hàng 100% vốn nước ngoài có khả năng tận dụng kinh tế quy mô doanh thu tốt hơn so với Big Four và các ngân hàng thương mại cổ phần trong nước, nhóm sau gần như không tận dụng được lợi thế này.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hiệu quả cao của Big Four có thể do quy mô lớn, nguồn lực tài chính mạnh và sự hỗ trợ từ nhà nước, giúp họ duy trì lợi thế cạnh tranh và hiệu quả hoạt động. Ngân hàng nước ngoài mặc dù có lợi thế về công nghệ và quản trị hiện đại nhưng thị phần nhỏ và chi phí hoạt động cao hơn có thể làm giảm hiệu quả chi phí. Các ngân hàng thương mại cổ phần trong nước có quy mô nhỏ hơn và chưa tận dụng được tối đa lợi thế quy mô, dẫn đến hiệu quả thấp hơn.

So với các nghiên cứu quốc tế, kết quả phù hợp với xu hướng tại các nước đang phát triển, nơi các ngân hàng quốc doanh vẫn giữ vị trí dẫn đầu về hiệu quả. Việc mất kinh tế phạm vi cho thấy các ngân hàng cần cân nhắc lại chiến lược đa dạng hóa sản phẩm để tránh gia tăng chi phí không cần thiết.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ xu hướng hiệu quả chi phí và lợi nhuận theo từng nhóm ngân hàng, bảng so sánh các chỉ số hiệu quả và bảng phân tích kinh tế quy mô, phạm vi để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường hợp tác và chuyển giao công nghệ: Khuyến khích các ngân hàng trong nước hợp tác với ngân hàng nước ngoài để tiếp nhận công nghệ quản trị hiện đại, nâng cao hiệu quả hoạt động, đặc biệt là nhóm ngân hàng thương mại cổ phần. Thời gian thực hiện: 1-3 năm; Chủ thể: Ngân hàng Nhà nước, các ngân hàng thương mại.

2. Đẩy mạnh tái cấu trúc và sáp nhập ngân hàng nhỏ: Hỗ trợ các ngân hàng quy mô nhỏ sáp nhập hoặc hợp tác để tận dụng kinh tế quy mô, giảm chi phí hoạt động. Thời gian thực hiện: 2-5 năm; Chủ thể: Ngân hàng Nhà nước, các ngân hàng thương mại.

3. Xây dựng chính sách hỗ trợ đa dạng hóa sản phẩm hiệu quả: Hướng dẫn các ngân hàng đánh giá và lựa chọn sản phẩm phù hợp, tránh đa dạng hóa quá mức gây mất kinh tế phạm vi. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Ngân hàng Nhà nước, các tổ chức tư vấn tài chính.

4. Tăng cường giám sát và minh bạch thông tin: Nâng cao chất lượng báo cáo tài chính và công bố thông tin để tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, giúp các ngân hàng cải thiện hiệu quả quản trị. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Ngân hàng Nhà nước, các cơ quan quản lý tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà hoạch định chính sách tài chính: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách phát triển ngành ngân hàng, đặc biệt trong việc điều chỉnh quy định về sở hữu và cạnh tranh.

2. Ban lãnh đạo các ngân hàng thương mại: Áp dụng các phân tích về hiệu quả chi phí và lợi nhuận để tối ưu hóa hoạt động, nâng cao năng lực cạnh tranh.

3. Các nhà nghiên cứu và học giả kinh tế: Tham khảo phương pháp và kết quả nghiên cứu để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về hiệu quả ngân hàng và tác động của chính sách tài chính.

4. Nhà đầu tư và tổ chức tài chính quốc tế: Đánh giá tiềm năng và rủi ro khi đầu tư vào thị trường ngân hàng Việt Nam, dựa trên hiệu quả hoạt động và xu hướng phát triển của các nhóm ngân hàng.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao ngân hàng quốc doanh lớn lại có hiệu quả cao hơn ngân hàng nước ngoài?
   Ngân hàng quốc doanh lớn có quy mô lớn, nguồn lực tài chính mạnh và sự hỗ trợ từ nhà nước, giúp họ duy trì lợi thế cạnh tranh và hiệu quả hoạt động. Ngân hàng nước ngoài dù có công nghệ hiện đại nhưng thị phần nhỏ và chi phí cao hơn làm giảm hiệu quả chi phí.

2. Hiệu quả chi phí và lợi nhuận được đo lường như thế nào trong nghiên cứu này?
   Nghiên cứu sử dụng phương pháp Phân tích biên ngẫu nhiên (SFA) với hàm chi phí và lợi nhuận dạng translog để ước lượng hiệu quả chi phí và lợi nhuận của từng ngân hàng theo thời gian, cho phép phân tách sai số thành phần bất thường và sai số ngẫu nhiên.

3. Kinh tế phạm vi và kinh tế quy mô khác nhau như thế nào?
   Kinh tế quy mô là lợi ích giảm chi phí trung bình khi tăng quy mô sản xuất, còn kinh tế phạm vi là lợi ích giảm chi phí khi đa dạng hóa sản phẩm. Nghiên cứu cho thấy các ngân hàng Việt Nam gặp hiện tượng mất kinh tế phạm vi nhưng có thể tận dụng kinh tế quy mô ở mức độ khác nhau.

4. Tác động của việc gia nhập ngân hàng nước ngoài đến hiệu quả ngân hàng nội địa ra sao?
   Gia nhập ngân hàng nước ngoài tạo áp lực cạnh tranh, thúc đẩy các ngân hàng nội địa nâng cao hiệu quả. Tuy nhiên, hiệu quả của ngân hàng nước ngoài chưa vượt trội hoàn toàn so với ngân hàng quốc doanh lớn do nhiều yếu tố như quy mô và chi phí hoạt động.

5. Nghiên cứu có đề xuất gì cho các ngân hàng thương mại cổ phần trong nước?
   Nghiên cứu khuyến nghị các ngân hàng thương mại cổ phần cần tăng cường hợp tác, tiếp nhận công nghệ, tái cấu trúc để tận dụng kinh tế quy mô, đồng thời cân nhắc đa dạng hóa sản phẩm hợp lý nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động.

Kết luận

• Ngân hàng quốc doanh lớn (Big Four) duy trì hiệu quả chi phí và lợi nhuận cao nhất trong ngành ngân hàng Việt Nam giai đoạn 2009-2015.
• Ngân hàng 100% vốn nước ngoài chưa phải là nhóm hiệu quả nhất về chi phí nhưng có lợi thế về hiệu quả lợi nhuận và kinh tế quy mô doanh thu.
• Các ngân hàng thương mại cổ phần trong nước có hiệu quả thấp hơn, cần cải thiện để cạnh tranh hiệu quả hơn.
• Tất cả các nhóm ngân hàng đều gặp hiện tượng mất kinh tế phạm vi, cần cân nhắc chiến lược đa dạng hóa sản phẩm.
• Nghiên cứu đề xuất các giải pháp hợp tác công nghệ, tái cấu trúc, đa dạng hóa sản phẩm hợp lý và tăng cường minh bạch thông tin nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động ngân hàng.

Tiếp theo, các nhà quản lý và nhà nghiên cứu nên tập trung vào việc triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu về tác động dài hạn của chính sách phi điều tiết và sự gia nhập của ngân hàng nước ngoài đến sự phát triển bền vững của ngành ngân hàng Việt Nam. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, độc giả được khuyến khích tham khảo toàn bộ luận văn.