Phân Tích Tác Động Của Giá Dầu Lên Cán Cân Thương Mại Tại Việt Nam

• Tác giả: Phạm Thị Ánh Ly
• Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế TP. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài Chính–Ngân Hàng
• Đề tài: Tác Động Của Giá Dầu Đến Cán Cân Thương Mại Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU
• 1.1. Giới thiệu chủ đề nghiên cứu
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Đối tượng nghiên cứu
• 1.4. Phương pháp nghiên cứu
• 1.5. Kết cấu nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: KHUNG LÝ THUYẾT
• 2.1. Các lý thuyết nền tảng liên quan
• 2.2. Lý thuyết nền tảng về mối quan hệ giữa giá dầu và cán cân thương mại
• 2.3. Lý thuyết nền tảng về mối quan hệ giữa tỷ giá và cán cân thương mại
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Thiết lập mô hình thực nghiệm
• 3.2. Lựa chọn biến nghiên cứu
• 3.3. Mô hình nghiên cứu
• 3.4. Dữ liệu nghiên cứu
• 3.5. Phương pháp nghiên cứu
• 3.6. Phương pháp ARDL
• 3.7. Kiểm định nhân quả Toda-Yamamoto
• 3.8. Các bước thực hiện
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ
• 4.1. Kiểm định tính dừng
• 4.2. Kết quả hồi quy mô hình ARDL
• 4.3. Kiểm định nhân quả
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN
• 5.1. Kết luận chính
• 5.2. Các hàm ý chính sách
• 5.3. Hạn chế của nghiên cứu
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Tác Động Giá Dầu Đến Thương Mại Việt Nam

Nghiên cứu về mối liên hệ giữa giá dầu thô và kinh tế đã thu hút sự quan tâm lớn từ những năm 80. Các nghiên cứu tập trung vào ảnh hưởng của biến động giá dầu lên các yếu tố kinh tế vĩ mô như tăng trưởng, lạm phát, và tỷ lệ việc làm. Toàn cầu hóa đã thúc đẩy thương mại quốc tế, nhưng sự phụ thuộc vào vận tải giá rẻ khiến giá dầu cao có thể gây trở ngại lớn. Điều này dẫn đến việc xem xét tác động của giá dầu đến cán cân thương mại, điều này vô cùng quan trọng đối với sự phát triển bền vững của kinh tế Việt Nam và chính sách điều hành. Nghiên cứu của Hassan và Zaman (2012) đã khẳng định mối quan hệ ngược chiều giữa giá dầu và cán cân thương mại ở Pakistan. Việt Nam là một nước nhập khẩu dầu, do đó, cần phải xem xét những phản ứng của cán cân thương mại trước sự thay đổi của giá dầu thế giới. Điều này mang lại nhiều ý nghĩa về chính sách và thực tiễn, là cơ sở để điều chỉnh chính sách kinh tế khi đối mặt với các cú sốc giá dầu.

1.1. Tầm quan trọng của cán cân thương mại ổn định

Việc duy trì một cán cân thương mại ổn định là nền tảng cho sự phát triển kinh tế bền vững của Việt Nam. Xuất nhập khẩu đóng vai trò quan trọng trong quá trình công nghiệp hóa và tăng trưởng kinh tế. Các biến động lớn trong giá dầu, đặc biệt là giá dầu thế giới, có thể gây ra những ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động xuất nhập khẩu và làm suy yếu cán cân thương mại, từ đó tác động tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế.

1.2. Giá dầu và các biến số kinh tế vĩ mô liên quan

Giá dầu không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến cán cân thương mại mà còn tác động đến nhiều biến số kinh tế vĩ mô khác. Các biến số này bao gồm lạm phát, tỷ giá hối đoái, tăng trưởng kinh tế, và thị trường lao động. Sự biến động của giá dầu có thể gây ra những thay đổi đáng kể trong các biến số này, ảnh hưởng đến toàn bộ nền kinh tế Việt Nam.

1.3. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi thực nghiệm

Nghiên cứu này nhằm mục đích đánh giá tác động của giá dầu lên cán cân thương mại tại Việt Nam. Các câu hỏi nghiên cứu chính bao gồm việc xác định mối quan hệ dài hạn giữa cán cân thương mại và các yếu tố như tỷ giá hối đoái, lỗ hổng sản lượng, và giá dầu, xác minh hướng nhân quả giữa cán cân thương mại và cú sốc giá dầu, và kiểm định sự hiện diện của hiệu ứng đường cong J trong mẫu hình thương mại của Việt Nam.

II. Thách Thức Ảnh Hưởng Tiêu Cực Từ Biến Động Giá Dầu Thế Giới

Việt Nam phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu xăng dầu, dễ bị tổn thương bởi cú sốc giá dầu. Việc tăng giá dầu thế giới gây áp lực lạm phát, làm tăng chi phí sản xuất và giá hàng hóa. Điều này ảnh hưởng đến thu nhập quốc gia và làm tăng giá nhập khẩu, đặc biệt khi tỷ giá hối đoái biến động. Theo Hassan và Zaman (2012), điều này dẫn đến mất cân bằng thương mại và các hệ lụy vĩ mô như khủng hoảng tài chính, lạm phát, và thất nghiệp, làm giảm chất lượng cuộc sống. Doanh thu từ dầu cũng mang đến những thách thức tài khóa, đặc biệt với các nước có nguồn tài nguyên cạn kiệt và phụ thuộc vào nhu cầu bên ngoài. Biến động giá dầu có thể gây thêm bất ổn cho các nền kinh tế mới nổi.

2.1. Áp lực lạm phát và chi phí sản xuất gia tăng

Sự gia tăng của giá dầu thường dẫn đến áp lực lạm phát do chi phí sản xuất tăng lên. Các ngành công nghiệp phụ thuộc vào xăng dầu sẽ phải đối mặt với chi phí đầu vào cao hơn, từ đó đẩy giá thành sản phẩm lên. Điều này gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức mua của người tiêu dùng và làm giảm sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.

2.2. Biến động tỷ giá hối đoái và giá nhập khẩu

Sự biến động của giá dầu có thể gây ra những thay đổi trong tỷ giá hối đoái, ảnh hưởng đến giá nhập khẩu. Khi giá dầu tăng, Việt Nam có thể phải chi nhiều ngoại tệ hơn để nhập khẩu xăng dầu, gây áp lực lên dự trữ ngoại hối và làm suy yếu đồng tiền Việt Nam. Điều này dẫn đến việc giá nhập khẩu các mặt hàng khác cũng tăng lên, gây thêm áp lực lên lạm phát.

2.3. Thách thức tài khóa và bất ổn kinh tế

Đối với các quốc gia xuất khẩu dầu thô, sự phụ thuộc vào doanh thu từ dầu có thể tạo ra những thách thức tài khóa. Nguồn tài nguyên dầu mỏ không phải là vô tận, và sự biến động của giá dầu có thể gây ra những thay đổi đột ngột trong nguồn thu ngân sách. Điều này đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách phải có những biện pháp quản lý tài khóa hiệu quả để đảm bảo sự ổn định kinh tế.

III. Cách Phân Tích Tác Động Giá Dầu Bằng Mô Hình ARDL

Nghiên cứu sử dụng phương pháp ARDL để phân tích tác động của giá dầu lên cán cân thương mại. Mô hình ARDL cho phép kết hợp các hiệu ứng động ngắn hạn và dài hạn trong cùng một phương trình. Phương pháp này có ưu điểm là có thể xử lý được dữ liệu có tính chất dừng khác nhau (I(0) và I(1)). Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng kiểm định nhân quả của Toda-Yamamoto để xác định hướng nhân quả giữa cán cân thương mại và giá dầu, khắc phục các hạn chế của kiểm định Granger truyền thống. Nghiên cứu này sử dụng dữ liệu từ năm 1987 đến 2018 để đánh giá tác động của giá dầu lên cán cân thương mại của Việt Nam.

3.1. Ưu điểm của mô hình đồng liên kết ARDL

Mô hình ARDL (Autoregressive Distributed Lag) là một phương pháp phân tích chuỗi thời gian mạnh mẽ, cho phép nghiên cứu mối quan hệ dài hạn giữa các biến số kinh tế. Một trong những ưu điểm chính của ARDL là khả năng xử lý các biến số có tính dừng khác nhau, tức là một số biến có thể dừng ở mức gốc (I(0)), trong khi các biến khác dừng sau khi lấy sai phân bậc nhất (I(1)).

3.2. Kiểm định nhân quả Toda Yamamoto

Để xác định hướng nhân quả giữa cán cân thương mại và giá dầu, nghiên cứu sử dụng phương pháp kiểm định nhân quả Toda-Yamamoto. Phương pháp này có ưu điểm so với kiểm định Granger truyền thống là nó không yêu cầu các biến số phải dừng ở cùng một bậc, do đó tránh được các vấn đề liên quan đến đặc tả sai mô hình và lựa chọn độ trễ.

3.3. Dữ liệu nghiên cứu và phạm vi thời gian

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu chuỗi thời gian từ năm 1987 đến năm 2018 để phân tích tác động của giá dầu lên cán cân thương mại của Việt Nam. Dữ liệu này bao gồm các biến số như cán cân thương mại, tỷ giá hối đoái, lỗ hổng sản lượng, và giá dầu. Việc sử dụng một phạm vi thời gian dài giúp đảm bảo tính tin cậy và đại diện của kết quả nghiên cứu.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Giá Dầu Tăng Gây Thâm Hụt Thương Mại

Kết quả nghiên cứu cho thấy có mối quan hệ ngược chiều giữa giá dầu và cán cân thương mại ở Việt Nam. Cụ thể, khi giá dầu tăng 1%, cán cân thương mại giảm 0,097%. Kết quả kiểm định nhân quả Granger cho thấy có mối quan hệ nhân quả một chiều từ giá dầu đến cán cân thương mại. Phát hiện này cung cấp cơ sở cho các khuyến nghị chính sách nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của cú sốc giá dầu lên cán cân thương mại của Việt Nam. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu xăng dầu và phát triển các nguồn năng lượng thay thế.

4.1. Mối quan hệ ngược chiều giữa giá dầu và cán cân thương mại

Kết quả phân tích cho thấy có mối quan hệ ngược chiều đáng kể giữa giá dầu và cán cân thương mại tại Việt Nam. Khi giá dầu tăng, chi phí nhập khẩu xăng dầu tăng lên, làm giảm khả năng cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế. Điều này dẫn đến sự suy giảm trong xuất khẩu và gia tăng trong nhập khẩu, gây ra sự thâm hụt trong cán cân thương mại.

4.2. Hướng nhân quả từ giá dầu đến cán cân thương mại

Kết quả kiểm định nhân quả Granger cho thấy có mối quan hệ nhân quả một chiều chạy từ giá dầu đến cán cân thương mại. Điều này có nghĩa là sự thay đổi trong giá dầu có thể gây ra những thay đổi trong cán cân thương mại của Việt Nam, nhưng ngược lại thì không đúng. Điều này khẳng định rằng giá dầu là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hoạt động thương mại của Việt Nam.

4.3. Hàm ý chính sách và khuyến nghị

Từ kết quả nghiên cứu, có thể đưa ra một số hàm ý chính sách và khuyến nghị cho các nhà hoạch định chính sách. Việt Nam cần đa dạng hóa nguồn cung năng lượng và giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu xăng dầu. Đồng thời, cần có những biện pháp phòng ngừa và ứng phó hiệu quả để giảm thiểu tác động tiêu cực của cú sốc giá dầu lên cán cân thương mại và nền kinh tế Việt Nam.

V. Giải Pháp Chính Sách Ổn Định Cán Cân Thương Mại Khi Giá Dầu Biến Động

Để giảm thiểu tác động tiêu cực của biến động giá dầu lên cán cân thương mại, cần thực hiện các giải pháp đa dạng. Điều này bao gồm việc đa dạng hóa xuất khẩu, tăng cường sản xuất trong nước để giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu, và phát triển các nguồn năng lượng tái tạo. Chính sách điều hành giá cần linh hoạt và hiệu quả để kiểm soát lạm phát và bảo vệ người tiêu dùng. Hơn nữa, việc nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước là yếu tố then chốt để tăng cường xuất khẩu và giảm thâm hụt thương mại.

5.1. Đa dạng hóa xuất khẩu và tăng cường sản xuất trong nước

Một trong những giải pháp quan trọng để ổn định cán cân thương mại là đa dạng hóa cơ cấu xuất khẩu và tăng cường sản xuất trong nước. Việt Nam cần phát triển các ngành công nghiệp có giá trị gia tăng cao và giảm sự phụ thuộc vào các mặt hàng xuất khẩu thô. Đồng thời, cần khuyến khích các doanh nghiệp sản xuất trong nước để giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu và tạo ra nhiều việc làm hơn.

5.2. Phát triển năng lượng tái tạo và chính sách điều hành giá

Việc phát triển các nguồn năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời, năng lượng gió, và năng lượng sinh khối có thể giúp giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu xăng dầu và giảm thiểu tác động của cú sốc giá dầu. Chính sách điều hành giá cần được thiết kế một cách linh hoạt và hiệu quả để đảm bảo giá cả ổn định và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

5.3. Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp

Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước là yếu tố then chốt để tăng cường xuất khẩu và giảm thâm hụt thương mại. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp phải đầu tư vào công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm, và xây dựng thương hiệu mạnh. Chính phủ cần tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi để khuyến khích các doanh nghiệp đổi mới và phát triển.

VI. Triển Vọng Tương Lai Của Cán Cân Thương Mại Việt Nam

Trong bối cảnh giá dầu thế giới liên tục biến động, việc ổn định cán cân thương mại là một thách thức lớn đối với Việt Nam. Tuy nhiên, với những nỗ lực trong việc đa dạng hóa xuất khẩu, tăng cường sản xuất trong nước, và phát triển các nguồn năng lượng tái tạo, Việt Nam có thể giảm thiểu tác động tiêu cực của giá dầu và đạt được sự phát triển bền vững. Nghiên cứu sâu hơn về tác động của giá dầu lên các ngành kinh tế khác nhau và các giải pháp ứng phó là cần thiết để đưa ra các chính sách phù hợp.

6.1. Thách thức và cơ hội trong bối cảnh giá dầu biến động

Trong bối cảnh giá dầu thế giới liên tục biến động, Việt Nam phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc duy trì cán cân thương mại ổn định. Tuy nhiên, cũng có những cơ hội để Việt Nam tận dụng sự thay đổi này để phát triển các ngành công nghiệp mới và tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

6.2. Vai trò của chính sách và nghiên cứu sâu hơn

Để đối phó với những thách thức từ giá dầu, chính sách đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng và hỗ trợ các doanh nghiệp và người tiêu dùng. Đồng thời, cần có những nghiên cứu sâu hơn về tác động của giá dầu lên các ngành kinh tế khác nhau và các giải pháp ứng phó để đưa ra các chính sách phù hợp và hiệu quả.

6.3. Hướng tới phát triển bền vững và giảm phụ thuộc vào dầu mỏ

Mục tiêu cuối cùng là hướng tới phát triển bền vững và giảm sự phụ thuộc vào dầu mỏ. Điều này đòi hỏi Việt Nam phải đầu tư vào công nghệ xanh, phát triển các nguồn năng lượng tái tạo, và xây dựng một nền kinh tế tuần hoàn để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và đảm bảo sự phát triển lâu dài.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến động giá dầu thế giới, tác động của giá dầu lên cán cân thương mại trở thành vấn đề cấp thiết đối với các nền kinh tế, đặc biệt là các quốc gia nhập khẩu dầu như Việt Nam. Giai đoạn 1987–2018 chứng kiến nhiều biến động lớn về giá dầu, ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí sản xuất, giá cả hàng hóa và cán cân thương mại của Việt Nam. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích tác động của giá dầu lên cán cân thương mại Việt Nam trong khuôn khổ mô hình đa biến, đồng thời xác định hướng nhân quả giữa các biến số chính gồm giá dầu, tỷ giá hối đoái và lỗ hổng sản lượng. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu theo năm trong giai đoạn 1987–2018, tập trung vào mối quan hệ dài hạn và ngắn hạn giữa các biến số, qua đó cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách kinh tế nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của biến động giá dầu. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc làm rõ cơ chế ảnh hưởng của giá dầu đến cán cân thương mại, giúp các nhà hoạch định chính sách có chiến lược ứng phó hiệu quả, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và thúc đẩy phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết nền tảng chính: lý thuyết về tác động của giá dầu lên cán cân thương mại và lý thuyết về mối quan hệ giữa tỷ giá hối đoái và cán cân thương mại. Theo đó, giá dầu ảnh hưởng đến cán cân thương mại thông qua kênh thương mại và kênh tài chính, trong đó kênh thương mại tác động qua biến động giá cả và số lượng hàng hóa trao đổi. Giá dầu tăng làm tăng chi phí nhập khẩu, gây áp lực lạm phát và làm giảm xuất khẩu, dẫn đến mất cân bằng thương mại. Lý thuyết điều kiện Marshall-Lerner giải thích tác động của tỷ giá hối đoái lên cán cân thương mại, nhấn mạnh vai trò của độ co giãn cầu xuất khẩu và nhập khẩu trong việc cải thiện cán cân thương mại khi đồng nội tệ mất giá. Hiệu ứng đường cong J mô tả phản ứng ngắn hạn và dài hạn của cán cân thương mại sau khi phá giá tiền tệ, với cán cân thương mại có thể xấu đi trước khi cải thiện. Các khái niệm chính bao gồm: cán cân thương mại, giá dầu thô Brent, tỷ giá hối đoái VND/USD, lỗ hổng sản lượng (chênh lệch giữa GDP thực tế và GDP tiềm năng).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu theo năm giai đoạn 1987–2018, gồm các biến: cán cân thương mại (tỷ số xuất khẩu trên nhập khẩu), giá dầu thô Brent, tỷ giá hối đoái chính thức VND/USD và lỗ hổng sản lượng. Dữ liệu được thu thập từ Ngân hàng Thế giới và Cơ sở dữ liệu Cục Dự trữ Liên bang Mỹ. Phương pháp phân tích chính là mô hình tự hồi quy phân phối trễ (ARDL) nhằm kiểm định mối quan hệ đồng liên kết dài hạn và ngắn hạn giữa các biến. Kiểm định nhân quả Toda-Yamamoto được áp dụng để xác định hướng nhân quả giữa các biến, khắc phục hạn chế của kiểm định Granger truyền thống. Cỡ mẫu gồm 32 quan sát, độ trễ tối đa được chọn dựa trên tiêu chuẩn thông tin Akaike (AIC). Các bước nghiên cứu bao gồm kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu, hồi quy mô hình ARDL, kiểm định đồng liên kết, phân tích hệ số dài hạn và ngắn hạn, kiểm định nhân quả và đánh giá tính ổn định của mô hình qua các kiểm định chẩn đoán.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mối quan hệ đồng liên kết dài hạn: Kết quả kiểm định đường bao cho thấy tồn tại mối quan hệ đồng liên kết dài hạn giữa cán cân thương mại, giá dầu, tỷ giá và lỗ hổng sản lượng tại Việt Nam trong giai đoạn 1987–2018 với giá trị thống kê F là 9,541, vượt giá trị tới hạn trên 4,66 ở mức ý nghĩa 1%.

2. Tác động của giá dầu: Hệ số dài hạn của biến giá dầu là –0,097 (ý nghĩa thống kê 1%), cho thấy khi giá dầu tăng 1%, cán cân thương mại giảm khoảng 0,097%. Điều này phản ánh tác động tiêu cực của giá dầu lên cán cân thương mại do chi phí nhập khẩu nguyên liệu và hàng hóa tăng cao.

3. Ảnh hưởng của tỷ giá hối đoái: Tỷ giá hối đoái có tác động tích cực đến cán cân thương mại với hệ số dài hạn 0,558 (ý nghĩa thống kê 1%). Mất giá đồng VND 1% giúp cải thiện cán cân thương mại 0,558%, xác nhận điều kiện Marshall-Lerner và hiệu ứng đường cong J.

4. Tác động của lỗ hổng sản lượng: Lỗ hổng sản lượng có ảnh hưởng ngược chiều với cán cân thương mại, hệ số dài hạn là –0,008 (ý nghĩa thống kê 10%), cho thấy khi nền kinh tế tăng trưởng cao, nhu cầu nhập khẩu tăng làm xấu đi cán cân thương mại.

5. Quan hệ nhân quả: Kiểm định Toda-Yamamoto cho thấy mối quan hệ nhân quả một chiều từ giá dầu đến cán cân thương mại, mối quan hệ hai chiều giữa tỷ giá và cán cân thương mại, và mối quan hệ một chiều từ cán cân thương mại đến lỗ hổng sản lượng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giá dầu là yếu tố quan trọng ảnh hưởng tiêu cực đến cán cân thương mại Việt Nam, phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam và các quốc gia nhập khẩu dầu khác. Tác động này xuất phát từ việc giá dầu tăng làm tăng chi phí sản xuất và giá nhập khẩu, làm giảm khả năng cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu. Mối quan hệ tích cực giữa tỷ giá và cán cân thương mại xác nhận hiệu quả của chính sách phá giá nội tệ trong việc cải thiện cán cân thương mại dài hạn, đồng thời thể hiện hiệu ứng đường cong J khi cán cân thương mại xấu đi trong ngắn hạn trước khi cải thiện. Lỗ hổng sản lượng phản ánh sự phân bổ nguồn lực chưa hợp lý, làm tăng nhập khẩu và gây áp lực lên cán cân thương mại. Các biểu đồ xu hướng và bảng hồi quy minh họa rõ ràng sự biến động của các biến và mối quan hệ giữa chúng, giúp các nhà hoạch định chính sách nhận diện kịp thời các yếu tố rủi ro và cơ hội điều chỉnh chính sách phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Ổn định chính sách tỷ giá: Khuyến nghị Ngân hàng Nhà nước duy trì chính sách tỷ giá linh hoạt, tận dụng hiệu ứng đường cong J để cải thiện cán cân thương mại trong dài hạn, đồng thời theo dõi sát sao tác động ngắn hạn để tránh biến động quá lớn gây bất ổn.

2. Quản lý rủi ro giá dầu: Chính phủ cần xây dựng các công cụ phòng ngừa rủi ro biến động giá dầu như quỹ dự trữ ngoại hối, hợp đồng tương lai dầu thô nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực lên cán cân thương mại và nền kinh tế.

3. Tăng cường hiệu quả sử dụng nguồn lực: Đẩy mạnh cải cách cơ cấu kinh tế, nâng cao năng suất và hiệu quả sử dụng nguồn lực để giảm lỗ hổng sản lượng, từ đó giảm áp lực nhập khẩu và cải thiện cán cân thương mại.

4. Đa dạng hóa nguồn năng lượng và thị trường xuất nhập khẩu: Khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo, giảm phụ thuộc vào dầu nhập khẩu; đồng thời mở rộng thị trường xuất khẩu nhằm giảm thiểu rủi ro từ biến động giá dầu và tỷ giá.

Các giải pháp trên nên được thực hiện trong khung thời gian trung hạn (3–5 năm) với sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành liên quan như Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công Thương và Bộ Tài chính nhằm đảm bảo hiệu quả và bền vững.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà hoạch định chính sách kinh tế: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách tỷ giá, quản lý rủi ro giá dầu và điều chỉnh cán cân thương mại phù hợp với bối cảnh Việt Nam.

2. Các nhà nghiên cứu kinh tế vĩ mô và tài chính: Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng về phương pháp ARDL, kiểm định nhân quả Toda-Yamamoto và phân tích tác động của giá dầu trong nền kinh tế mở.

3. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu và ngành năng lượng: Hiểu rõ tác động của biến động giá dầu và tỷ giá giúp doanh nghiệp hoạch định chiến lược kinh doanh, quản lý rủi ro hiệu quả.

4. Sinh viên và học viên cao học chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng, Kinh tế quốc tế: Luận văn cung cấp ví dụ thực tiễn và phương pháp nghiên cứu ứng dụng, hỗ trợ học tập và nghiên cứu chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao giá dầu lại ảnh hưởng tiêu cực đến cán cân thương mại Việt Nam?
   Giá dầu tăng làm tăng chi phí nhập khẩu nguyên liệu và hàng hóa, làm giảm khả năng cạnh tranh của hàng xuất khẩu, dẫn đến thâm hụt thương mại tăng lên. Ví dụ, khi giá dầu tăng 1%, cán cân thương mại giảm khoảng 0,097%.

2. Hiệu ứng đường cong J là gì và nó thể hiện như thế nào ở Việt Nam?
   Hiệu ứng đường cong J mô tả tình trạng cán cân thương mại xấu đi trong ngắn hạn sau khi phá giá tiền tệ, sau đó cải thiện trong dài hạn. Ở Việt Nam, phá giá VND làm cán cân thương mại xấu đi ban đầu nhưng cải thiện 0,558% trong dài hạn khi VND mất giá 1%.

3. Tỷ giá hối đoái có vai trò gì trong cải thiện cán cân thương mại?
   Phá giá đồng nội tệ giúp tăng sức cạnh tranh của hàng xuất khẩu và giảm nhập khẩu, cải thiện cán cân thương mại nếu tổng độ co giãn cầu xuất khẩu và nhập khẩu lớn hơn 1, theo điều kiện Marshall-Lerner.

4. Lỗ hổng sản lượng ảnh hưởng thế nào đến cán cân thương mại?
   Lỗ hổng sản lượng dương (tăng trưởng cao) làm tăng nhu cầu nhập khẩu hàng tiêu dùng và nguyên liệu, gây áp lực lên cán cân thương mại và làm nó xấu đi.

5. Phương pháp ARDL và kiểm định Toda-Yamamoto có ưu điểm gì trong nghiên cứu này?
   Phương pháp ARDL cho phép phân tích mối quan hệ dài hạn và ngắn hạn giữa các biến có tính chất dừng khác nhau (I(0) và I(1)) với mẫu nhỏ. Kiểm định Toda-Yamamoto khắc phục hạn chế của kiểm định Granger truyền thống, cho phép kiểm tra nhân quả trong mô hình có biến không dừng hoặc đồng liên kết.

Kết luận

• Nghiên cứu xác nhận mối quan hệ đồng liên kết dài hạn giữa cán cân thương mại, giá dầu, tỷ giá và lỗ hổng sản lượng tại Việt Nam giai đoạn 1987–2018.
• Giá dầu có tác động tiêu cực đáng kể lên cán cân thương mại, với mức giảm 0,097% khi giá dầu tăng 1%.
• Tỷ giá hối đoái mất giá giúp cải thiện cán cân thương mại trong dài hạn, xác nhận điều kiện Marshall-Lerner và hiệu ứng đường cong J.
• Lỗ hổng sản lượng ảnh hưởng ngược chiều đến cán cân thương mại, phản ánh sự phân bổ nguồn lực chưa hiệu quả.
• Kết quả nhân quả cho thấy giá dầu ảnh hưởng một chiều đến cán cân thương mại, trong khi tỷ giá và cán cân thương mại có quan hệ hai chiều.

Tiếp theo, cần mở rộng nghiên cứu với dữ liệu tần suất cao hơn và bổ sung các biến số khác để nâng cao độ chính xác. Các nhà hoạch định chính sách được khuyến nghị áp dụng các giải pháp ổn định tỷ giá, quản lý rủi ro giá dầu và cải thiện hiệu quả sử dụng nguồn lực nhằm duy trì cán cân thương mại bền vững.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan chức năng và doanh nghiệp nên phối hợp chặt chẽ để theo dõi biến động giá dầu và tỷ giá, từ đó điều chỉnh chiến lược phù hợp nhằm giảm thiểu rủi ro và tận dụng cơ hội phát triển kinh tế.