Tác động của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đến thị trường lao động ở các nước ASEAN

• Tác giả: Ho Thi Hong Ngan
• Người hướng dẫn: Dr Nguyen Thi Viet Hoa
• Trường học: Foreign Trade University
• Chuyên ngành: International Trade Policy and Law
• Đề tài: Tác Động Của FDI Đến Thị Trường Lao Động Các Nước ASEAN
• Loại tài liệu: master thesis
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hanoi

• DECLARATION
• ACKNOWLEDGEMENT
• TABLE OF CONTENTS
• 1. CHAPTER 1: INTRODUCTION
• 1.1. Scope of research
• 2. CHAPTER 2: THE THEORETICAL FRAMEWORK OF THE EFFECTS OF FDI ON THE LABOR MARKET
• 2.1. Fundamentals of FDI
• 2.1.1. The concept of FDI
• 2.1.2. Characteristics of FDI
• 2.1.3. Classification of FDI
• 2.2. Fundamentals of labor market
• 2.2.1. The concept of labor market
• 2.2.2. Composition of labor market
• 2.2.3. Functions of labor market
• 2.2.4. Characteristics of labor market
• 2.2.5. Classifications of labor market
• 2.3. Theoretical framework of the effects of FDI on the labor market
• 3. CHAPTER 3: EFFECTS OF FDI ON THE LABOR MARKET OF ASEAN COUNTRIES
• 3.1. Current situation of FDI into ASEAN countries
• 3.1.1. ASEAN is one of the most attractive destinations for foreign investment of the world
• 3.1.2. Major Powers in the world invest more in ASEAN due to the strong internal force
• 3.2. Current situation of the labor market of ASEAN countries
• 3.2.1. Abundant and young labor force
• 3.2.2. Lack of skilled workers
• 3.2.3. Facing a lot of difficulties
• 3.3. Effects of FDI on the labor market of ASEAN countries
• 3.3.1. Effects of FDI on labor cost
• 3.3.2. Effects of FDI on labor demand
• 3.3.3. Other effects of FDI
• 3.3.3.1. Effects on productivity
• 3.3.3.2. Effects on inequality
• 3.3.3.3. Effects on working environment
• 4. CHAPTER 4: RECOMMENDATIONS FOR VIET NAM ‘S LABOR MARKET
• 4.1. Perspectives of attracting FDI into Viet Nam
• 4.1.1. Top investment destination in ASEAN
• 4.1.2. Focus on the quality of FDI projects
• 4.1.3. Some experiences from ASEAN countries
• 4.2. Recommendations for attracting FDI to strengthen the positive effects of FDI on the labor market of Vietnam
• 4.2.1. Promote the investment environment of Vietnam to attract FDI inflow
• 4.2.2. Hold annual meetings/seminars to exchange and learn between Vietnamese and foreign businesses and vice versa to increase joint ventures
• 4.2.3. Encourage the use of Vietnamese labor at all levels of management in the FDI enterprises
• 4.2.4. Introduce foreign universities / vocational schools to invest in Vietnam to improve the quality of education in Vietnam
• 4.2.5. Promulgate legitimate policies to protect the right of labor force
• 4.2.6. Raising awareness of the workers about MRAs and exploring the possibility of extending MRAS to more sectors
• 4.2.7. Reducing protection for domestic labor in AEC
• LIST OF ABBREVIATIONS
• LIST OF FIGURES
• SUMMARY OF THESIS RESEARCH RESULTS

I. Tác động của FDI vào thị trường lao động ASEAN

Phần này khảo sát tổng quan về tác động của FDI đến thị trường lao động ASEAN. Dữ liệu thống kê về luồng FDI vào các nước ASEAN được phân tích, làm nổi bật sự khác biệt về quy mô và lĩnh vực đầu tư. Ảnh hưởng đến chất lượng lao động, mức lương, và tỷ lệ thất nghiệp sẽ được đánh giá. Nghiên cứu cũng xem xét sự dịch chuyển lao động giữa các quốc gia ASEAN do FDI gây ra. Các mô hình kinh tế lượng có thể được sử dụng để định lượng tác động này.

1.1. Luồng FDI và thị trường lao động ASEAN

Phân tích xu hướng FDI vào các nước ASEAN, tập trung vào các ngành công nghiệp khác nhau. So sánh sự khác biệt về quy mô đầu tư giữa các quốc gia, ví dụ, so sánh Việt Nam, Thái Lan, và Singapore. Đánh giá ảnh hưởng của FDI đến tổng số việc làm, việc làm trong các ngành khác nhau, và sự phân bố lao động theo khu vực. Các số liệu thống kê về tỷ lệ thất nghiệp và mức lương sẽ được phân tích để tìm hiểu mối quan hệ với FDI. Thị trường lao động trong các ngành công nghiệp trọng điểm của ASEAN (ví dụ: dệt may, điện tử) sẽ được nghiên cứu kỹ lưỡng. Nhấn mạnh vai trò của đầu tư nước ngoài trực tiếp trong việc tạo ra việc làm và phát triển nguồn nhân lực ASEAN.

1.2. Ảnh hưởng của FDI đến việc làm ASEAN

Tập trung vào ảnh hưởng của FDI đến cơ hội việc làm ở ASEAN. Phân tích tác động trực tiếp và gián tiếp của FDI lên việc làm. Đánh giá sự thay đổi trong cơ cấu việc làm, chuyển dịch từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ. Nghiên cứu về tác động của FDI đến chất lượng việc làm, bao gồm mức lương, điều kiện làm việc, và cơ hội thăng tiến. Xem xét các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến việc làm, như chính sách lao động của chính phủ và sự phát triển công nghệ. Tóm tắt bằng chứng thực nghiệm về mối quan hệ giữa FDI và việc làm ở ASEAN, bao gồm cả các nghiên cứu trước đây.

II. Tăng trưởng kinh tế và việc làm do FDI tại ASEAN

Phần này nghiên cứu mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế do FDI tạo ra và sự thay đổi trên thị trường lao động ASEAN. Phân tích tác động của FDI đến năng suất lao động và thu nhập. Đánh giá tác động đến bất bình đẳng thu nhập và phân phối thu nhập trong xã hội. Nghiên cứu cũng xem xét vai trò của FDI trong việc nâng cao kỹ năng lao động và đào tạo lao động ở ASEAN.

2.1. FDI và năng suất lao động ASEAN

Nghiên cứu tác động của FDI đến năng suất lao động ở ASEAN. Phân tích các kênh truyền dẫn chính qua đó FDI ảnh hưởng đến năng suất. Đánh giá vai trò của chuyển giao công nghệ, quản lý và đào tạo trong việc nâng cao năng suất. Xem xét mối quan hệ giữa FDI, năng suất lao động, và mức lương. So sánh năng suất lao động trong các doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Đánh giá tác động của FDI đến phát triển bền vững của thị trường lao động ASEAN.

2.2. FDI và thu nhập bất bình đẳng thu nhập tại ASEAN

Phân tích tác động của FDI đến thu nhập và bất bình đẳng thu nhập ở ASEAN. Đánh giá tác động của FDI đến mức lương của người lao động có trình độ kỹ năng khác nhau. Xem xét ảnh hưởng của FDI đến cơ cấu việc làm và phân phối thu nhập giữa các tầng lớp xã hội. Đánh giá vai trò của chính sách lao động và chính sách FDI trong việc giảm thiểu bất bình đẳng thu nhập. So sánh thu nhập của người lao động trong các doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Đánh giá tác động của FDI đến sự phát triển kinh tế bền vững và công bằng xã hội ở ASEAN.

III. Phân tích tác động của FDI đến thị trường lao động ASEAN

Phần này tập trung vào việc phân tích chi tiết hơn về tác động của FDI đến thị trường lao động ASEAN. Sử dụng các mô hình kinh tế lượng để định lượng tác động của FDI đến các biến số quan trọng như mức lương, việc làm, và năng suất. So sánh tác động của FDI giữa các quốc gia ASEAN khác nhau, dựa trên các yếu tố như chính sách, thể chế, và trình độ phát triển kinh tế.

3.1. Mô hình FDI và thị trường lao động ASEAN

Xây dựng và ước lượng các mô hình kinh tế lượng để định lượng mối quan hệ giữa FDI và các biến số quan trọng trên thị trường lao động ASEAN. Các biến số độc lập có thể bao gồm quy mô FDI, lĩnh vực đầu tư, và chính sách FDI. Các biến số phụ thuộc có thể bao gồm mức lương, việc làm, năng suất lao động, và tỷ lệ thất nghiệp. Sử dụng phương pháp hồi quy để ước lượng hệ số và đánh giá ý nghĩa thống kê. Thảo luận về các giả định của mô hình và các hạn chế của nghiên cứu.

3.2. So sánh tác động FDI giữa các quốc gia ASEAN

So sánh và đối chiếu tác động của FDI đến thị trường lao động giữa các quốc gia ASEAN. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự khác biệt này, như chính sách FDI, thể chế kinh tế, trình độ phát triển kinh tế, và chất lượng lao động. Sử dụng các phương pháp so sánh định lượng và định tính. Đưa ra kết luận về các bài học kinh nghiệm từ các quốc gia ASEAN có hiệu quả thu hút và tận dụng FDI tốt. Đề xuất các chính sách nhằm tối đa hóa lợi ích và giảm thiểu rủi ro của FDI đối với thị trường lao động ASEAN.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, các nước ASEAN đã trở thành điểm đến hấp dẫn của dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Năm 2017, tổng lượng FDI đổ vào ASEAN đạt khoảng 137 tỷ USD, vượt qua Trung Quốc và trở thành khu vực thu hút FDI lớn thứ ba trên thế giới. ASEAN với dân số hơn 620 triệu người, trong đó khoảng 60% dưới 30 tuổi, sở hữu lực lượng lao động trẻ và dồi dào, tạo tiềm năng phát triển kinh tế mạnh mẽ. Tuy nhiên, thị trường lao động của các nước ASEAN vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức như thiếu hụt lao động có kỹ năng, sự không đồng đều về chất lượng lao động giữa các quốc gia thành viên, cũng như các rào cản pháp lý và ngôn ngữ trong việc di chuyển lao động.

Luận văn tập trung nghiên cứu tác động của FDI đến thị trường lao động các nước ASEAN trong giai đoạn 2006-2016, với trọng tâm phân tích sâu về trường hợp Việt Nam. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của FDI đối với chi phí lao động, nhu cầu lao động, năng suất lao động, bất bình đẳng thu nhập và môi trường làm việc. Qua đó, đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn FDI, góp phần phát triển thị trường lao động bền vững và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại Việt Nam. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hoạch định chính sách lao động và thu hút đầu tư nước ngoài phù hợp với xu hướng hội nhập khu vực và toàn cầu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kinh tế về FDI và thị trường lao động, bao gồm:

• Lý thuyết về FDI: Định nghĩa FDI theo IMF, OECD và WTO nhấn mạnh yếu tố quản lý và kiểm soát lâu dài của nhà đầu tư nước ngoài đối với doanh nghiệp tại nước tiếp nhận. FDI được phân loại theo hình thức đầu tư (Greenfield, M&A), theo chuỗi giá trị (FDI dọc, ngang, tập đoàn) và theo hình thức pháp lý (liên doanh, doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài).

• Lý thuyết về thị trường lao động: Thị trường lao động được hiểu là nơi diễn ra sự trao đổi dịch vụ lao động giữa người lao động và người sử dụng lao động, chịu ảnh hưởng bởi cung cầu lao động, chi phí lao động và các yếu tố xã hội, pháp lý. Thị trường lao động có đặc điểm phân đoạn, cứng nhắc, không hoàn hảo và chịu sự điều tiết của nhà nước.

• Khung phân tích tác động của FDI lên thị trường lao động: FDI có thể tạo ra hiệu ứng thay thế lao động, tăng năng suất và tiền lương, nhưng cũng có thể làm gia tăng bất bình đẳng thu nhập do tập trung vào lao động có kỹ năng cao. Ngoài ra, FDI còn ảnh hưởng đến môi trường làm việc và văn hóa doanh nghiệp thông qua chuyển giao công nghệ và quản trị.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn:

• Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ các báo cáo của ASEAN Secretariat, World Bank, ILO, UNCTAD, các văn bản pháp luật Việt Nam và ASEAN, cùng các nghiên cứu học thuật liên quan.

• Phương pháp phân tích: Phân tích định tính dựa trên tổng hợp tài liệu, so sánh chính sách và thực trạng thị trường lao động các nước ASEAN; phân tích định lượng sử dụng số liệu thống kê về FDI, lao động, tiền lương, năng suất trong giai đoạn 2006-2016.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tập trung nghiên cứu sâu vào ba quốc gia đại diện ASEAN gồm Lào, Thái Lan, Indonesia và trường hợp điển hình Việt Nam nhằm phản ánh đa dạng điều kiện kinh tế - xã hội trong khu vực.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2006-2016, giai đoạn có nhiều biến động kinh tế quan trọng như khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-2008 và thành lập Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) năm 2015.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. FDI tăng trưởng mạnh và đa dạng hóa ngành nghề: Năm 2017, FDI vào ASEAN đạt khoảng 137 tỷ USD, trong đó dịch vụ chiếm hơn 50%, tiếp theo là công nghiệp và năng lượng. Đầu tư từ EU, Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc chiếm tỷ trọng lớn, với xu hướng chuyển dịch sang các ngành dịch vụ tài chính, bán lẻ và bất động sản.

2. Lực lượng lao động trẻ và dồi dào nhưng thiếu kỹ năng: ASEAN có khoảng 350 triệu người trong độ tuổi lao động, với tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động ổn định trên 2% mỗi năm. Tuy nhiên, tỷ lệ lao động có kỹ năng thấp, đặc biệt tại các nước CLMV (Campuchia, Lào, Myanmar, Việt Nam), gây khó khăn cho việc tận dụng hiệu quả FDI.

3. Tác động tích cực của FDI đến tiền lương và năng suất lao động: FDI góp phần tăng tiền lương trung bình và năng suất lao động tại các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, với mức tăng năng suất tại Việt Nam đạt khoảng 5-7%/năm trong giai đoạn nghiên cứu. Tuy nhiên, mức tăng tiền lương tại các doanh nghiệp trong nước thấp hơn khoảng 20-30% so với doanh nghiệp FDI.

4. Gia tăng bất bình đẳng thu nhập và áp lực cạnh tranh lao động: FDI tập trung vào lao động có kỹ năng cao, làm tăng khoảng cách thu nhập giữa lao động có kỹ năng và không có kỹ năng. Tại một số nước như Thái Lan và Việt Nam, tỷ lệ chênh lệch tiền lương giữa lao động kỹ năng cao và thấp lên tới 2-3 lần. Đồng thời, doanh nghiệp trong nước chịu áp lực cạnh tranh trong việc giữ chân lao động có kỹ năng trước sức hút của doanh nghiệp FDI.

Thảo luận kết quả

Các kết quả trên cho thấy FDI đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển thị trường lao động ASEAN, đặc biệt trong việc nâng cao năng suất và thu nhập của lao động có kỹ năng. Sự gia tăng tiền lương và năng suất tại doanh nghiệp FDI tạo ra hiệu ứng lan tỏa tích cực đến các doanh nghiệp trong nước, tuy nhiên mức độ lan tỏa còn hạn chế do khoảng cách công nghệ và trình độ lao động.

Bất bình đẳng thu nhập gia tăng là hệ quả tất yếu của việc FDI tập trung vào các ngành công nghiệp sử dụng nhiều lao động có kỹ năng cao. Điều này đặt ra thách thức cho các chính sách đào tạo và phát triển nguồn nhân lực nhằm thu hẹp khoảng cách kỹ năng và tăng cường khả năng tiếp cận việc làm cho lao động phổ thông.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả phù hợp với các nghiên cứu tại Brazil, Trung Quốc và châu Phi, cho thấy FDI có tác động tích cực đến việc làm và năng suất nhưng cũng làm gia tăng bất bình đẳng thu nhập. Việc cải thiện môi trường pháp lý, chính sách đào tạo và hợp tác khu vực là cần thiết để tối ưu hóa lợi ích từ FDI.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng FDI, mức lương trung bình theo loại hình doanh nghiệp, tỷ lệ lao động có kỹ năng và biểu đồ so sánh bất bình đẳng thu nhập giữa các quốc gia ASEAN.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và nâng cao kỹ năng lao động: Chính phủ và các cơ sở giáo dục cần phối hợp phát triển chương trình đào tạo nghề, kỹ năng chuyên môn phù hợp với nhu cầu của các ngành thu hút FDI, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao và dịch vụ. Mục tiêu nâng tỷ lệ lao động có kỹ năng lên trên 50% trong vòng 5 năm.

2. Hoàn thiện chính sách pháp luật và tạo môi trường đầu tư thuận lợi: Cải cách thủ tục hành chính, bảo vệ quyền lợi người lao động và nhà đầu tư, đồng thời tăng cường thực thi các thỏa thuận lao động trong ASEAN để thúc đẩy di chuyển lao động có kỹ năng. Thời gian thực hiện trong 3 năm, do Bộ Lao động và Bộ Kế hoạch Đầu tư chủ trì.

3. Khuyến khích liên kết giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước: Tổ chức các hội nghị, diễn đàn kết nối doanh nghiệp nhằm thúc đẩy chuyển giao công nghệ, đào tạo và phát triển chuỗi giá trị nội địa. Mục tiêu tăng tỷ lệ hợp tác lên 30% trong 3 năm tới.

4. Nâng cao nhận thức và kỹ năng ngoại ngữ cho người lao động: Đẩy mạnh các chương trình đào tạo tiếng Anh và các ngôn ngữ khu vực để giảm rào cản ngôn ngữ, tạo điều kiện thuận lợi cho lao động di chuyển trong ASEAN. Thực hiện trong 5 năm với sự phối hợp của các trường đại học và trung tâm đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà hoạch định chính sách lao động và đầu tư: Luận văn cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích giúp xây dựng chính sách thu hút FDI hiệu quả, đồng thời phát triển nguồn nhân lực phù hợp với xu hướng hội nhập.

2. Doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước: Hiểu rõ tác động của FDI đến thị trường lao động giúp doanh nghiệp điều chỉnh chiến lược tuyển dụng, đào tạo và phát triển nhân sự.

3. Các tổ chức giáo dục và đào tạo nghề: Thông tin về nhu cầu kỹ năng và xu hướng lao động trong ASEAN hỗ trợ thiết kế chương trình đào tạo sát thực tế, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế, quản trị và luật quốc tế: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về mối quan hệ giữa FDI và thị trường lao động trong bối cảnh khu vực ASEAN, cung cấp góc nhìn đa chiều và cập nhật.

Câu hỏi thường gặp

1. FDI ảnh hưởng như thế nào đến tiền lương của người lao động tại ASEAN?
   FDI thường làm tăng tiền lương trung bình, đặc biệt là đối với lao động có kỹ năng cao do doanh nghiệp FDI có năng suất và khả năng trả lương cao hơn. Ví dụ, tại Việt Nam, tiền lương của lao động trong doanh nghiệp FDI cao hơn khoảng 20-30% so với doanh nghiệp trong nước.

2. Tại sao FDI lại làm gia tăng bất bình đẳng thu nhập?
   FDI tập trung vào các ngành sử dụng nhiều lao động có kỹ năng cao, làm tăng nhu cầu và tiền lương cho nhóm này, trong khi lao động phổ thông ít được hưởng lợi, dẫn đến khoảng cách thu nhập giữa các nhóm lao động tăng lên.

3. Làm thế nào để lao động ASEAN tận dụng tốt hơn dòng vốn FDI?
   Cần nâng cao chất lượng đào tạo nghề, kỹ năng chuyên môn và ngoại ngữ, đồng thời cải thiện chính sách di chuyển lao động trong khu vực để người lao động có thể tiếp cận các cơ hội việc làm do FDI tạo ra.

4. FDI có tác động như thế nào đến năng suất lao động?
   FDI thường đi kèm với chuyển giao công nghệ và quản trị hiện đại, giúp nâng cao năng suất lao động tại doanh nghiệp tiếp nhận. Tại Việt Nam, năng suất lao động trong doanh nghiệp FDI tăng khoảng 5-7% mỗi năm.

5. Những rào cản chính trong việc di chuyển lao động có kỹ năng trong ASEAN là gì?
   Rào cản bao gồm sự không đồng nhất trong chính sách visa và giấy phép lao động, khác biệt về trình độ và chất lượng lao động giữa các quốc gia, cũng như hạn chế về ngôn ngữ và văn hóa.

Kết luận

• FDI đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển thị trường lao động ASEAN, góp phần tăng tiền lương và năng suất lao động.
• Thị trường lao động ASEAN còn nhiều thách thức như thiếu hụt lao động có kỹ năng, bất bình đẳng thu nhập và rào cản di chuyển lao động.
• Việt Nam cần tận dụng hiệu quả dòng vốn FDI thông qua nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và hoàn thiện chính sách pháp luật.
• Các giải pháp đề xuất tập trung vào đào tạo kỹ năng, cải thiện môi trường đầu tư, thúc đẩy liên kết doanh nghiệp và nâng cao năng lực ngoại ngữ.
• Nghiên cứu tiếp theo nên mở rộng phân tích tác động của FDI đến các khía cạnh xã hội khác và đánh giá hiệu quả các chính sách đã triển khai.

Hành động tiếp theo: Các nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm tối ưu hóa lợi ích từ FDI cho thị trường lao động ASEAN và Việt Nam.