Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, giáo dục được xem là quốc sách hàng đầu, đóng vai trò quyết định trong phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Tại Việt Nam, Nghị quyết 29-NQ/TW năm 2013 đã nhấn mạnh việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, trong đó việc nâng cấp cơ sở vật chất và thiết bị dạy học (TBDH) là yếu tố không thể thiếu để nâng cao chất lượng giáo dục. Thành phố Cà Mau, tỉnh Cà Mau, với sự phát triển kinh tế xã hội ổn định, đã đầu tư tăng dần ngân sách cho giáo dục, đặc biệt là cấp Trung học cơ sở (THCS). Tuy nhiên, thực trạng thiết bị dạy học tại các trường THCS trên địa bàn vẫn còn nhiều hạn chế như thiếu đồng bộ, chưa đảm bảo chất lượng kỹ thuật, thiếu phòng chức năng và cán bộ chuyên trách. Việc sử dụng TBDH chưa hiệu quả, dẫn đến tình trạng “dạy chay”, “học chay” vẫn phổ biến, ảnh hưởng đến mục tiêu phát triển giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý thiết bị dạy học tại các trường THCS thành phố Cà Mau giai đoạn 2017-2020, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng TBDH và chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 7 trường THCS trên địa bàn thành phố, khảo sát các khía cạnh trang bị, sử dụng, bảo quản thiết bị và công tác quản lý của cán bộ quản lý, giáo viên. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và các trường THCS nâng cao hiệu quả công tác quản lý thiết bị, góp phần thực hiện thành công đổi mới chương trình giáo dục phổ thông và nâng cao chất lượng đào tạo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và quản lý thiết bị dạy học, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến hệ thống giáo dục nhằm đạt được mục tiêu phát triển giáo dục. Quản lý giáo dục bao gồm các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra.

  • Lý thuyết quản lý thiết bị dạy học (TBDH): TBDH là thành tố quan trọng trong quá trình dạy học, đóng vai trò nâng cao tính trực quan, phát triển năng lực tư duy và kỹ năng thực hành cho học sinh. Quản lý TBDH là quá trình xây dựng, sử dụng, bảo quản và khai thác hiệu quả hệ thống thiết bị phục vụ công tác giáo dục.

Các khái niệm chính bao gồm: thiết bị dạy học, quản lý thiết bị dạy học, chức năng quản lý (kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra), và các yêu cầu đối với TBDH như tính khoa học, sư phạm, kinh tế, thẩm mỹ và an toàn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ 7 trường THCS trên địa bàn thành phố Cà Mau, gồm cán bộ quản lý, giáo viên các môn Vật lý, Hóa học, Sinh học, Tiếng Anh, Địa lý và học sinh. Tổng số phiếu khảo sát là 1.257 (40 cán bộ quản lý, 136 giáo viên, 1.081 học sinh).

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn theo phương pháp khách quan ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường và đối tượng nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để tính tỷ lệ phần trăm, phân loại mức độ đánh giá (tốt, khá, trung bình, chưa đạt), phân tích so sánh giữa các nhóm đối tượng. Kết hợp phương pháp phỏng vấn chuyên gia, quan sát thực tế và phân tích hồ sơ để làm rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát cán bộ quản lý vào tháng 1/2021, khảo sát giáo viên và học sinh vào tháng 2/2021, kết hợp phỏng vấn và quan sát trong suốt quá trình nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng trang bị thiết bị dạy học: Tổng số thiết bị hiện có tại 7 trường THCS gồm 185 máy tính, 24 máy vi tính, 19 máy in, 42 máy chiếu, 7 đàn piano và 11 ti vi phục vụ học tập. Tuy nhiên, 71% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá số lượng thiết bị còn thiếu, chưa đầy đủ theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Mức độ đáp ứng nhu cầu sử dụng được đánh giá ở mức trung bình (65%), trong đó thiết bị dùng chung được đánh giá cao nhất, còn dụng cụ thí nghiệm và phần mềm hỗ trợ còn thiếu.

  2. Quản lý việc đầu tư, mua sắm thiết bị: Các trường chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước và nguồn quỹ phát triển sự nghiệp để đầu tư. Mức kinh phí dành cho TBDH còn hạn chế, tập trung chủ yếu vào thiết bị truyền thống, chưa đáp ứng đủ nhu cầu thiết bị hiện đại phục vụ đổi mới chương trình. Việc xã hội hóa đầu tư thiết bị chưa được khai thác hiệu quả.

  3. Quản lý sử dụng và bảo quản thiết bị: Công tác quản lý sử dụng TBDH chưa được thực hiện bài bản, kế hoạch sử dụng thiết bị chưa rõ ràng, chưa có tổng kết đánh giá hiệu quả sử dụng. Việc bảo quản thiết bị còn nhiều hạn chế do thiếu phòng chức năng, thiếu vật tư bảo dưỡng, chưa có hệ thống quản lý mượn trả thiết bị khoa học. Tình trạng thiết bị hư hỏng, xuống cấp ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng.

  4. Nhận thức và bộ máy quản lý: Trình độ nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của TBDH và công tác quản lý còn chưa đồng đều, chưa được bồi dưỡng thường xuyên. Bộ máy quản lý thiết bị chưa đồng bộ, thiếu kế hoạch chi tiết, công tác kiểm tra, giám sát còn lỏng lẻo.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mặc dù có sự đầu tư tăng dần về thiết bị dạy học tại các trường THCS thành phố Cà Mau, nhưng vẫn tồn tại nhiều hạn chế về số lượng, chất lượng và tính đồng bộ của thiết bị. Điều này tương đồng với các nghiên cứu trước đây tại các tỉnh khác, cho thấy vấn đề quản lý thiết bị dạy học là thách thức chung trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.

Việc thiếu hụt thiết bị hiện đại và phần mềm hỗ trợ làm giảm khả năng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học, ảnh hưởng đến hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Công tác quản lý chưa chuyên nghiệp, thiếu kế hoạch và giám sát chặt chẽ dẫn đến việc sử dụng thiết bị chưa hiệu quả, gây lãng phí nguồn lực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ đáp ứng nhu cầu thiết bị, bảng thống kê số lượng thiết bị hiện có và bảng đánh giá nhận thức cán bộ quản lý về công tác quản lý thiết bị. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ ràng sự chênh lệch giữa nhu cầu và thực trạng, từ đó làm cơ sở cho đề xuất giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý thiết bị: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý thiết bị cho cán bộ quản lý và giáo viên, tập trung vào vai trò, chức năng và kỹ năng sử dụng thiết bị hiện đại. Mục tiêu đạt 100% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Xây dựng kế hoạch đầu tư và mua sắm thiết bị đồng bộ, hiện đại: Các trường cần xây dựng kế hoạch chi tiết về trang bị, mua sắm thiết bị phù hợp với chương trình giáo dục mới, ưu tiên thiết bị công nghệ thông tin và thiết bị thí nghiệm thực hành. Mục tiêu hoàn thành kế hoạch đầu tư trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng các trường phối hợp với Phòng GD&ĐT.

  3. Tăng cường công tác quản lý sử dụng và bảo quản thiết bị: Thiết lập hệ thống quản lý mượn trả thiết bị, kiểm tra định kỳ, bảo dưỡng thường xuyên, đảm bảo thiết bị luôn trong trạng thái tốt nhất phục vụ giảng dạy. Mục tiêu giảm tỷ lệ thiết bị hư hỏng xuống dưới 10% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ phận thiết bị trường học và tổ chuyên môn.

  4. Khuyến khích phong trào tự làm thiết bị dạy học: Tổ chức các hoạt động sáng tạo, tự làm thiết bị dạy học trong giáo viên và học sinh nhằm bổ sung thiết bị còn thiếu, đồng thời phát huy tính sáng tạo và tiết kiệm chi phí. Mục tiêu mỗi trường có ít nhất 5 thiết bị tự làm được sử dụng hiệu quả trong năm học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

  5. Huy động nguồn lực xã hội hóa giáo dục: Tăng cường vận động các tổ chức, cá nhân đóng góp, tài trợ thiết bị dạy học hiện đại, đặc biệt là thiết bị công nghệ thông tin. Mục tiêu tăng ngân sách xã hội hóa thiết bị lên 20% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT và các trường THCS.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý thiết bị dạy học, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng thiết bị trong nhà trường.

  2. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường THCS: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để tổ chức công tác quản lý thiết bị dạy học hiệu quả, đảm bảo thiết bị phục vụ tốt cho đổi mới chương trình và phương pháp dạy học.

  3. Giáo viên và nhân viên phụ trách thiết bị: Nâng cao nhận thức về vai trò của thiết bị dạy học, kỹ năng sử dụng, bảo quản và khai thác thiết bị nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý thiết bị dạy học trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông, cung cấp dữ liệu thực tiễn và phương pháp nghiên cứu khoa học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý thiết bị dạy học lại quan trọng trong trường THCS?
    Quản lý thiết bị dạy học giúp đảm bảo thiết bị được sử dụng hiệu quả, phục vụ tốt cho quá trình dạy và học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Ví dụ, thiết bị được bảo quản tốt sẽ giảm thiểu hư hỏng, tiết kiệm chi phí mua sắm mới.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý thiết bị dạy học tại các trường THCS ở Cà Mau là gì?
    Khó khăn gồm thiếu đồng bộ thiết bị, kinh phí hạn chế, nhận thức chưa đồng đều của cán bộ quản lý và giáo viên, thiếu kế hoạch sử dụng và bảo quản thiết bị bài bản. Điều này dẫn đến hiệu quả sử dụng thiết bị chưa cao.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học?
    Cần xây dựng kế hoạch sử dụng thiết bị cụ thể, đào tạo bồi dưỡng kỹ năng cho giáo viên, tổ chức kiểm tra giám sát thường xuyên và khuyến khích phong trào tự làm thiết bị. Ví dụ, việc đào tạo giúp giáo viên biết cách sử dụng thiết bị công nghệ thông tin trong giảng dạy.

  4. Phong trào tự làm thiết bị dạy học có ý nghĩa gì?
    Phong trào này giúp bổ sung thiết bị còn thiếu, tiết kiệm chi phí, đồng thời phát huy sáng tạo của giáo viên và học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học. Tại một số trường, thiết bị tự làm đã được sử dụng hiệu quả trong các tiết thực hành.

  5. Các trường có thể huy động nguồn lực xã hội hóa như thế nào để đầu tư thiết bị?
    Trường có thể phối hợp với các tổ chức, doanh nghiệp, phụ huynh học sinh để vận động tài trợ, đóng góp thiết bị hoặc kinh phí mua sắm. Ví dụ, một số trường đã nhận được tài trợ máy tính và thiết bị công nghệ từ các doanh nghiệp địa phương.

Kết luận

  • Quản lý thiết bị dạy học là yếu tố then chốt góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THCS thành phố Cà Mau.
  • Thực trạng thiết bị dạy học còn thiếu đồng bộ, chưa đáp ứng đủ nhu cầu đổi mới chương trình và phương pháp dạy học.
  • Công tác quản lý, sử dụng và bảo quản thiết bị chưa được thực hiện bài bản, thiếu kế hoạch và giám sát hiệu quả.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch đầu tư đồng bộ, tăng cường quản lý sử dụng và bảo quản, khuyến khích tự làm thiết bị và huy động xã hội hóa.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đào tạo cán bộ quản lý, hoàn thiện kế hoạch đầu tư và xây dựng hệ thống quản lý thiết bị khoa học, đồng thời tổ chức đánh giá hiệu quả định kỳ.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường THCS cần nhanh chóng áp dụng các biện pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý thiết bị dạy học, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông và nâng cao chất lượng đào tạo học sinh.