Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu, việc ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) trong giáo dục trở thành yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng dạy học và phát triển nguồn nhân lực. Tại huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ, với đặc điểm là vùng miền núi, đa số dân tộc thiểu số chiếm 83,5% dân số, việc phát triển năng lực ứng dụng CNTT cho giáo viên các trường trung học cơ sở (THCS) còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giáo dục. Theo số liệu từ Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Tân Sơn, năm học 2022-2023, toàn huyện có 18 trường THCS với 180 lớp và 5.910 học sinh, trong đó tỷ lệ học sinh học lực yếu và kém lần lượt là 0,31% và 0,27%. Mặc dù cơ sở vật chất phục vụ ứng dụng CNTT đã được đầu tư, nhưng trang thiết bị còn thiếu đồng bộ và chưa đáp ứng đủ nhu cầu dạy học hiện đại.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng quản lý phát triển năng lực ứng dụng CNTT cho giáo viên tại các trường THCS huyện Tân Sơn trong bối cảnh chuyển đổi số, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao năng lực ứng dụng CNTT, góp phần đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng giáo dục. Nghiên cứu tập trung trong phạm vi các trường THCS trên địa bàn huyện Tân Sơn, giai đoạn từ năm 2018 đến 2023, với trọng tâm là vai trò quản lý của hiệu trưởng trong việc phát triển năng lực CNTT cho giáo viên. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc hỗ trợ nâng cao năng lực CNTT cho đội ngũ giáo viên, góp phần thực hiện thành công chuyển đổi số trong giáo dục, đồng thời tạo nền tảng phát triển giáo dục bền vững tại địa phương.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phát triển năng lực ứng dụng CNTT trong dạy học. Lý thuyết quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có chủ đích của chủ thể quản lý đến khách thể nhằm đạt mục tiêu giáo dục, trong đó quản lý nhà trường là tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động giáo dục dựa trên các nguồn lực sẵn có. Lý thuyết phát triển năng lực ứng dụng CNTT nhấn mạnh năng lực là tổ hợp các thuộc tính cá nhân bao gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ để sử dụng hiệu quả công nghệ trong dạy học. Mô hình phát triển năng lực CNTT tập trung vào các khái niệm chính: năng lực sử dụng thiết bị và phần mềm CNTT, năng lực tổ chức và quản lý lớp học có ứng dụng CNTT, năng lực đánh giá kết quả học tập qua công nghệ, và năng lực xây dựng hồ sơ dạy học điện tử.
Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình quản lý phát triển năng lực CNTT gồm các chức năng: khảo sát nhu cầu, lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển năng lực CNTT được phân thành yếu tố khách quan (chính sách, cơ sở vật chất, môi trường xã hội) và yếu tố chủ quan (trình độ, phẩm chất của cán bộ quản lý và giáo viên).
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và điều tra thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm tài liệu chuyên ngành, văn bản pháp luật liên quan đến CNTT và giáo dục, các báo cáo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở GD&ĐT Phú Thọ, cùng số liệu thống kê từ Phòng GD&ĐT huyện Tân Sơn. Phương pháp điều tra viết được áp dụng qua phiếu khảo sát dành cho cán bộ quản lý, giáo viên các trường THCS nhằm thu thập thông tin về thực trạng năng lực ứng dụng CNTT và công tác quản lý phát triển năng lực này.
Cỡ mẫu khảo sát gồm 18 trường THCS với hơn 350 giáo viên và cán bộ quản lý tham gia, được chọn theo phương pháp chọn mẫu toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện. Thời gian khảo sát kéo dài từ tháng 5 đến tháng 8 năm 2023. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng thống kê mô tả và phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm nhằm đánh giá thực trạng và xác định các yếu tố ảnh hưởng. Kết quả được trình bày qua bảng biểu và biểu đồ để minh họa rõ ràng các chỉ số về cơ sở vật chất, trình độ CNTT của đội ngũ, cũng như mức độ ứng dụng CNTT trong dạy học.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Cơ sở vật chất phục vụ ứng dụng CNTT còn hạn chế: Toàn huyện có 18 trường THCS với tổng số 340 máy tính, 60 máy in, 37 máy chiếu đa năng, tuy nhiên tỷ lệ máy chiếu trên mỗi lớp học rất thấp, dưới 4% số giờ học có ứng dụng CNTT. Chỉ có 2 trường lắp đặt máy tính và máy chiếu cố định phục vụ dạy học bằng giáo án điện tử. Tỷ lệ phòng máy tính trên số lớp còn thấp, nhiều trường thiếu máy tính để tổ chức học thực hành thường xuyên.
Trình độ CNTT của đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên: 100% hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường THCS có trình độ tin học đạt chuẩn, trong khi đó, đội ngũ giáo viên có trình độ CNTT chủ yếu ở mức sơ cấp và trung cấp, chưa đồng đều. Tỷ lệ giáo viên có trình độ đại học và cao đẳng chiếm khoảng 97%, nhưng kỹ năng ứng dụng CNTT trong dạy học còn hạn chế.
Thực trạng ứng dụng CNTT trong dạy học: Việc ứng dụng CNTT vào dạy học tại các trường THCS huyện Tân Sơn mới dừng lại ở mức độ sử dụng các thiết bị hỗ trợ như máy chiếu, phần mềm trình chiếu, chưa phát huy tối đa các hình thức dạy học trực tuyến hay sử dụng phần mềm quản lý học tập. Tỷ lệ giáo viên thường xuyên sử dụng CNTT trong giảng dạy chiếm khoảng 30-40%, còn lại chủ yếu sử dụng theo hình thức truyền thống.
Nhận thức và quản lý phát triển năng lực CNTT: Đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của việc phát triển năng lực ứng dụng CNTT, tuy nhiên công tác quản lý, lập kế hoạch, tổ chức bồi dưỡng và kiểm tra đánh giá còn chưa đồng bộ và thiếu sự đầu tư bài bản. Việc kiểm tra, đánh giá năng lực ứng dụng CNTT của giáo viên chưa được thực hiện thường xuyên và có hệ thống.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ điều kiện kinh tế - xã hội đặc thù của huyện miền núi Tân Sơn, với cơ sở vật chất CNTT chưa đồng bộ và nguồn lực đầu tư còn hạn chế. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tỷ lệ ứng dụng CNTT trong dạy học tại Tân Sơn thấp hơn khoảng 15-20%, phản ánh sự chênh lệch về điều kiện phát triển. Kết quả khảo sát cũng cho thấy vai trò quyết định của hiệu trưởng trong việc quản lý phát triển năng lực CNTT, nhưng năng lực quản lý và kỹ năng CNTT của giáo viên chưa được nâng cao tương xứng.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ trang thiết bị CNTT trên số lớp học, biểu đồ tròn phân bố trình độ CNTT của cán bộ quản lý và giáo viên, cùng bảng so sánh mức độ ứng dụng CNTT trong dạy học qua các năm. Những phát hiện này khẳng định sự cần thiết của các biện pháp quản lý đồng bộ, có tính hệ thống nhằm nâng cao năng lực ứng dụng CNTT cho giáo viên, góp phần thực hiện thành công chuyển đổi số trong giáo dục tại địa phương.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của CNTT trong dạy học: Tổ chức các buổi quán triệt, hội thảo chuyên đề cho cán bộ quản lý và giáo viên nhằm nâng cao nhận thức về lợi ích và yêu cầu phát triển năng lực ứng dụng CNTT. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường tổ chức.
Lập kế hoạch phát triển năng lực CNTT cụ thể, phù hợp: Các trường THCS cần xây dựng kế hoạch phát triển năng lực CNTT cho giáo viên theo từng năm học, xác định rõ mục tiêu, nội dung bồi dưỡng và nguồn lực đầu tư. Kế hoạch cần được phê duyệt và giám sát thực hiện bởi Ban giám hiệu và Phòng GD&ĐT, triển khai ngay từ đầu năm học.
Tổ chức bồi dưỡng kỹ năng CNTT cho giáo viên: Triển khai các lớp tập huấn ngắn hạn và dài hạn về kỹ năng sử dụng phần mềm dạy học, quản lý lớp học điện tử, xây dựng giáo án điện tử. Khuyến khích học tập từ xa qua mạng Internet để mở rộng cơ hội tiếp cận. Thời gian bồi dưỡng liên tục trong năm học, do các trung tâm bồi dưỡng chuyên môn phối hợp thực hiện.
Đầu tư, hiện đại hóa cơ sở vật chất CNTT: Tăng cường quản lý và huy động nguồn lực để mua sắm bổ sung máy tính, máy chiếu đa năng, nâng cấp phòng máy tính, đảm bảo tỷ lệ thiết bị phù hợp với số lớp học. Xây dựng cơ chế bảo quản, sử dụng hiệu quả trang thiết bị. Thời gian thực hiện trong vòng 2 năm, do UBND huyện và Phòng GD&ĐT chủ trì.
Tăng cường kiểm tra, đánh giá và giám sát: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ việc ứng dụng CNTT trong dạy học, đánh giá năng lực CNTT của giáo viên qua dự giờ, báo cáo và khảo sát ý kiến học sinh. Kết quả đánh giá làm cơ sở điều chỉnh kế hoạch bồi dưỡng và đầu tư. Thực hiện hàng học kỳ, do Ban giám hiệu các trường phối hợp với Phòng GD&ĐT thực hiện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Hiệu trưởng và cán bộ quản lý các trường THCS: Nhận thức rõ vai trò quản lý phát triển năng lực CNTT, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học.
Giáo viên THCS: Nắm bắt các yêu cầu về năng lực ứng dụng CNTT, tham gia các chương trình bồi dưỡng, nâng cao kỹ năng sử dụng công nghệ trong giảng dạy.
Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Tân Sơn: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển CNTT trong giáo dục địa phương, hỗ trợ các trường triển khai hiệu quả.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo mô hình quản lý phát triển năng lực CNTT trong bối cảnh chuyển đổi số, áp dụng cho các nghiên cứu và đề tài tương tự.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao phát triển năng lực ứng dụng CNTT cho giáo viên lại quan trọng?
Phát triển năng lực CNTT giúp giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số trong giáo dục hiện đại.Những khó khăn chính trong việc ứng dụng CNTT tại các trường THCS huyện Tân Sơn là gì?
Khó khăn gồm cơ sở vật chất chưa đồng bộ, thiết bị thiếu hụt, trình độ CNTT của giáo viên chưa đồng đều, và công tác quản lý phát triển năng lực CNTT chưa hiệu quả.Hiệu trưởng có vai trò gì trong quản lý phát triển năng lực CNTT?
Hiệu trưởng là người chỉ đạo, lập kế hoạch, tổ chức bồi dưỡng và kiểm tra đánh giá năng lực CNTT của giáo viên, đồng thời huy động nguồn lực đầu tư cơ sở vật chất.Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao năng lực CNTT?
Bao gồm nâng cao nhận thức, lập kế hoạch cụ thể, tổ chức bồi dưỡng kỹ năng, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường kiểm tra, đánh giá.Làm thế nào để giáo viên có thể nâng cao kỹ năng CNTT hiệu quả?
Giáo viên nên tham gia các lớp bồi dưỡng chuyên môn, học tập từ xa qua mạng Internet, thực hành thường xuyên và chia sẻ kinh nghiệm trong các sinh hoạt chuyên môn.
Kết luận
- Ứng dụng CNTT trong dạy học tại các trường THCS huyện Tân Sơn còn nhiều hạn chế do cơ sở vật chất và năng lực giáo viên chưa đồng đều.
- Vai trò quản lý của hiệu trưởng là then chốt trong việc phát triển năng lực ứng dụng CNTT cho giáo viên.
- Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm nâng cao nhận thức, lập kế hoạch, bồi dưỡng kỹ năng, đầu tư cơ sở vật chất và kiểm tra đánh giá.
- Thực hiện các biện pháp này trong giai đoạn 2024-2026 sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và thúc đẩy chuyển đổi số tại địa phương.
- Khuyến khích các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chiến lược phát triển CNTT phù hợp, nâng cao hiệu quả dạy học trong thời đại số.