Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng khoa học - công nghệ bùng nổ, chất lượng nguồn nhân lực trở thành yếu tố quyết định sự phát triển bền vững của quốc gia. Theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT, chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 nhấn mạnh việc xây dựng nền giáo dục thực học, thực nghiệp và dân chủ, trong đó hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp (HĐTN, HN) được coi trọng nhằm phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học cơ sở (THCS). Tại huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình, hoạt động này đã được triển khai trong 3 năm học gần đây (2021-2024) tại 10 trường THCS với sự tham gia của hơn 150 cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh và học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh THCS tại huyện Yên Mô, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Nghiên cứu tập trung vào các nội dung: nhận thức về vai trò của HĐTN, HN; thực hiện mục tiêu, nội dung, phương thức tổ chức; điều kiện nhân lực và cơ sở vật chất; cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động này.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục địa phương xây dựng và triển khai các chính sách, kế hoạch phù hợp, góp phần phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông và nhu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục trải nghiệm và phát triển nhận thức của các nhà khoa học nổi tiếng như John Dewey, Jean Piaget, Lev Vygotsky và David Kolb. Dewey nhấn mạnh học tập qua làm và trải nghiệm thực tế, coi giáo dục là quá trình sống liên tục. Piaget và Vygotsky tập trung vào phát triển nhận thức và vai trò của tương tác xã hội trong học tập, trong đó giáo viên đóng vai trò hỗ trợ và hướng dẫn. Kolb phát triển mô hình học tập trải nghiệm gồm bốn giai đoạn: kinh nghiệm cụ thể, quan sát và suy nghĩ, lý thuyết hóa và thực hành.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng khung năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh THCS theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT, bao gồm năng lực chung (tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề) và năng lực đặc thù (hiểu biết nghề nghiệp, kỹ năng thực hành, kỹ năng tự định hướng và lập kế hoạch học tập).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Khảo sát thực trạng tại 10 trường THCS huyện Yên Mô, với cỡ mẫu gồm 15 cán bộ quản lý, 92 giáo viên, 92 phụ huynh học sinh và 51 lực lượng xã hội liên quan.
  • Bảng hỏi, phỏng vấn sâu và quan sát thực tế được sử dụng để thu thập dữ liệu về nhận thức, tổ chức, quản lý và điều kiện phục vụ hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp.
  • Phân tích các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành về quản lý giáo dục và hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp.
  • Xử lý dữ liệu bằng phương pháp thống kê mô tả và phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào 3 năm học gần đây (2021-2024), đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường THCS huyện Yên Mô nhận thức rõ tầm quan trọng của HĐTN, HN trong phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% phụ huynh và học sinh hiểu đúng và đầy đủ về mục đích và ý nghĩa của hoạt động này.

  2. Thực hiện mục tiêu và nội dung hoạt động: Các trường đã tổ chức HĐTN, HN với thời lượng trung bình 3 tiết/tuần, tập trung vào các hoạt động hướng về bản thân, cộng đồng, thiên nhiên và nghề nghiệp. Tỷ lệ học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm đạt khoảng 75%, trong đó các hoạt động tìm hiểu nghề nghiệp và lập kế hoạch học tập theo định hướng nghề nghiệp chiếm 40%.

  3. Phương thức tổ chức và loại hình hoạt động: Hoạt động trải nghiệm được tổ chức đa dạng qua sinh hoạt dưới cờ, sinh hoạt lớp, hoạt động theo chủ đề và câu lạc bộ. Trong đó, câu lạc bộ định hướng nghề nghiệp thu hút khoảng 50% học sinh tham gia thường xuyên. Tuy nhiên, việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các lực lượng xã hội còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức.

  4. Điều kiện nhân lực và cơ sở vật chất: Đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý có năng lực tổ chức HĐTN, HN chiếm khoảng 70%, nhưng thiếu cán bộ chuyên trách và giáo viên được đào tạo bài bản về hướng nghiệp. Cơ sở vật chất phục vụ hoạt động trải nghiệm như phòng thí nghiệm, thiết bị nghe nhìn, dụng cụ thực hành còn thiếu và chưa đồng bộ, chỉ đáp ứng khoảng 60% nhu cầu.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại các trường THCS huyện Yên Mô đã đạt được những thành tựu nhất định, góp phần phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Tuy nhiên, hạn chế về nhận thức của phụ huynh, sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các bên và điều kiện vật chất, nhân lực còn yếu kém là những nguyên nhân chính làm giảm hiệu quả quản lý.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi mới triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018. Việc áp dụng mô hình học tập trải nghiệm của Kolb và lý thuyết phát triển nhận thức của Piaget, Vygotsky đã giúp nhà trường xây dựng các hoạt động phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức của các nhóm đối tượng, biểu đồ tròn phân bổ loại hình hoạt động trải nghiệm, bảng tổng hợp điều kiện nhân lực và cơ sở vật chất phục vụ hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các bên liên quan: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo nâng cao nhận thức cho giáo viên, cán bộ quản lý, phụ huynh và học sinh về vai trò và ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Mục tiêu đạt 90% người tham gia hiểu đúng trong vòng 1 năm, do Phòng Giáo dục và Đào tạo chủ trì phối hợp với nhà trường thực hiện.

  2. Xây dựng kế hoạch quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp phù hợp: Mỗi trường cần xây dựng kế hoạch chi tiết, linh hoạt theo điều kiện thực tế địa phương, đảm bảo tích hợp các nội dung phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp. Kế hoạch được cập nhật hàng năm, do Ban Giám hiệu và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm.

  3. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo khung năng lực định hướng nghề nghiệp. Mục tiêu 100% giáo viên chủ nhiệm và cán bộ quản lý được bồi dưỡng trong 2 năm tới, do Phòng Giáo dục phối hợp với các trung tâm đào tạo thực hiện.

  4. Phát triển cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp: Đầu tư bổ sung phòng thí nghiệm, thiết bị nghe nhìn, dụng cụ thực hành phù hợp với từng chủ đề hoạt động. Ưu tiên nguồn ngân sách địa phương và xã hội hóa giáo dục, hoàn thành trong 3 năm, do Ban Giám hiệu phối hợp với chính quyền địa phương thực hiện.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các lực lượng xã hội: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ, tổ chức các hoạt động chung, tạo mạng lưới hỗ trợ học sinh trong trải nghiệm và định hướng nghề nghiệp. Mục tiêu thiết lập ít nhất 3 mô hình phối hợp hiệu quả trong 2 năm, do Phòng Giáo dục và Ban Giám hiệu chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện, phòng giáo dục và đào tạo: Nghiên cứu giúp xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp phù hợp với điều kiện địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục THCS.

  2. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý các trường THCS: Áp dụng các biện pháp quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  3. Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn: Tham khảo để hiểu rõ hơn về vai trò, nội dung và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, góp phần phát triển năng lực học sinh một cách hiệu quả.

  4. Các nhà nghiên cứu, sinh viên ngành quản lý giáo dục và giáo dục học: Tài liệu tham khảo quý giá cho các đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án về quản lý giáo dục, giáo dục trải nghiệm và hướng nghiệp học sinh THCS.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp có vai trò gì trong giáo dục THCS?
    Hoạt động này giúp học sinh phát triển phẩm chất, năng lực, đặc biệt là năng lực định hướng nghề nghiệp, từ đó lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, giảm thiểu sai lầm trong tương lai. Ví dụ, học sinh được tham gia các câu lạc bộ nghề nghiệp giúp khám phá sở thích và năng lực bản thân.

  2. Phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp hiệu quả là gì?
    Phương pháp đa dạng như sinh hoạt dưới cờ, sinh hoạt lớp, hoạt động theo chủ đề và câu lạc bộ, kết hợp giữa học tập và thực hành. Việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả.

  3. Những khó khăn thường gặp trong quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp?
    Thiếu nhân lực chuyên trách, cơ sở vật chất chưa đáp ứng, nhận thức của phụ huynh và học sinh chưa đầy đủ, phối hợp giữa các bên chưa chặt chẽ. Đây là những thách thức cần được giải quyết để nâng cao chất lượng hoạt động.

  4. Làm thế nào để phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh?
    Thông qua các hoạt động trải nghiệm thực tế, tìm hiểu nghề nghiệp, tự đánh giá năng lực bản thân và lập kế hoạch học tập phù hợp. Giáo viên cần hướng dẫn và hỗ trợ học sinh trong quá trình này.

  5. Vai trò của cán bộ quản lý trong hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp?
    Cán bộ quản lý chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động, đồng thời phối hợp với các lực lượng xã hội để tạo điều kiện tốt nhất cho học sinh tham gia. Ví dụ, hiệu trưởng cần đảm bảo nguồn lực và tạo môi trường thuận lợi cho hoạt động.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại các trường THCS huyện Yên Mô đã đạt được những kết quả tích cực, góp phần phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên cao, nhưng phụ huynh và học sinh còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.
  • Điều kiện nhân lực và cơ sở vật chất còn nhiều bất cập, cần được đầu tư và nâng cao.
  • Phương thức tổ chức hoạt động đa dạng, nhưng cần tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, khoa học nhằm nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong thời gian tới.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo bồi dưỡng, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả trong 1-3 năm tới.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên cần chủ động áp dụng các biện pháp quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp để phát triển toàn diện năng lực học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.