Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp trong giáo dục phổ thông đã trở thành một nội dung bắt buộc theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh. Tại huyện Hoài Đức, thành phố Hà Nội, với quy mô hơn 18.700 học sinh trung học cơ sở (THCS) trong năm học 2022-2023, việc quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng nghề nghiệp và phát triển năng lực thực tiễn cho học sinh. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh các trường THCS huyện Hoài Đức theo tiếp cận tham gia, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm 5 trường THCS trên địa bàn huyện Hoài Đức, với dữ liệu thu thập trong hai năm học 2021-2022 và 2022-2023. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh đổi mới giáo dục Việt Nam, khi hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được xem là công cụ quan trọng giúp học sinh phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề, hình thành phẩm chất nghề nghiệp và ý thức trách nhiệm xã hội. Qua đó, nghiên cứu góp phần hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan trong việc tổ chức và quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp một cách hiệu quả, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục trải nghiệm, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Nhấn mạnh vai trò của chủ thể quản lý (hiệu trưởng, cán bộ quản lý) trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động giáo dục nhằm đạt mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Quản lý giáo dục không chỉ là tổ chức hoạt động mà còn là quá trình tương tác linh hoạt giữa các chủ thể quản lý và đối tượng quản lý.

  • Lý thuyết giáo dục trải nghiệm: Dựa trên quan điểm của Jan Amos Komensky và các nhà giáo dục hiện đại, giáo dục trải nghiệm là phương pháp học tập qua thực hành, giúp học sinh lĩnh hội kiến thức và kỹ năng thông qua các hoạt động thực tế, từ đó phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất.

  • Tiếp cận tham gia trong quản lý giáo dục: Theo Đặng Thành Hưng, tiếp cận tham gia là sự phối hợp giữa nhà trường, học sinh, gia đình và cộng đồng trong quản lý và tổ chức hoạt động giáo dục, đảm bảo tính minh bạch, hợp tác và xã hội hóa giáo dục.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp; năng lực và phẩm chất học sinh; vai trò của cán bộ quản lý và giáo viên; sự tham gia của học sinh và cộng đồng trong quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 321 phiếu khảo sát gồm cán bộ quản lý phòng GD&ĐT, hiệu trưởng, giáo viên và học sinh tại 5 trường THCS huyện Hoài Đức trong hai năm học 2021-2023. Ngoài ra, dữ liệu được bổ sung từ các cuộc phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh, cùng quan sát thực tế các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại trường.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, kết hợp phân tích nội dung phỏng vấn và quan sát để đánh giá thực trạng quản lý. Phần mềm Excel được dùng để xử lý số liệu.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu từ năm học 2021-2022 đến 2022-2023, phân tích và tổng hợp kết quả trong năm 2023, hoàn thiện đề xuất biện pháp trong quý cuối năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Trình độ và năng lực đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên: 100% cán bộ quản lý đạt chuẩn và trên chuẩn, trong đó 15,7% có trình độ thạc sĩ năm học 2022-2023, tăng 4,8% so với năm 2020-2021. Đội ngũ giáo viên tăng từ 679 lên 901 người trong cùng giai đoạn, với 84% đạt trình độ đại học trở lên, tăng 2,7%. Tuy nhiên, vẫn còn 4,5% giáo viên dưới chuẩn, cần được nâng cao trình độ.

  2. Tỷ lệ cán bộ quản lý và giáo viên tham gia tập huấn: 72,5% cán bộ quản lý và 73,6% giáo viên đã tham gia các lớp tập huấn về hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Tỷ lệ chưa tham gia lần lượt là 27,5% và 26,4%, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai hoạt động.

  3. Hiệu quả giáo dục học sinh: Tỷ lệ học sinh đạt rèn luyện khá, tốt tăng từ 86,3% năm 2020-2021 lên 94,9% năm 2022-2023. Tỷ lệ học sinh đạt học lực khá, tốt cũng tăng từ 69,8% lên 74% trong cùng giai đoạn. Điều này phản ánh sự cải thiện tích cực trong chất lượng giáo dục toàn diện.

  4. Thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp: Việc xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động còn gặp khó khăn do thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên, điều kiện cơ sở vật chất chưa đồng bộ, và một số giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của hoạt động này. Tuy nhiên, sự tham gia của học sinh và cộng đồng được đánh giá là tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy trình độ cán bộ quản lý và giáo viên là nền tảng quan trọng để triển khai hiệu quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Tỷ lệ tham gia tập huấn chưa đạt 100% là một hạn chế cần khắc phục để đảm bảo đồng bộ về nhận thức và kỹ năng tổ chức. Sự gia tăng tỷ lệ học sinh đạt rèn luyện và học lực khá, tốt phản ánh tác động tích cực của hoạt động trải nghiệm trong phát triển phẩm chất và năng lực.

So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với quan điểm rằng giáo dục trải nghiệm giúp học sinh phát triển kỹ năng thực tiễn và định hướng nghề nghiệp hiệu quả. Việc áp dụng tiếp cận tham gia trong quản lý tạo điều kiện cho sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng, góp phần nâng cao chất lượng hoạt động.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ cán bộ quản lý và giáo viên tham gia tập huấn qua các năm, biểu đồ đường thể hiện xu hướng tăng tỷ lệ học sinh đạt rèn luyện và học lực khá, tốt, cùng bảng tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động trải nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tập huấn và bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên

    • Mục tiêu: Đạt 100% cán bộ quản lý và giáo viên tham gia tập huấn về quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp.
    • Thời gian: Triển khai trong năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng nghiệp vụ.

  2. Xây dựng và hoàn thiện kế hoạch hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo tiếp cận tham gia

    • Mục tiêu: Kế hoạch chi tiết, phù hợp với đặc điểm từng trường và từng khối lớp, có sự tham gia đóng góp của học sinh và phụ huynh.
    • Thời gian: Hoàn thiện trước năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường THCS.

  3. Nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ hoạt động trải nghiệm

    • Mục tiêu: Đảm bảo tối thiểu 80% trường có đủ điều kiện cơ sở vật chất để tổ chức các hoạt động trải nghiệm an toàn và hiệu quả.
    • Thời gian: Giai đoạn 2024-2026.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng GD&ĐT, các trường phối hợp vận động xã hội hóa.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong tổ chức hoạt động trải nghiệm

    • Mục tiêu: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ, huy động sự tham gia của các tổ chức xã hội, phụ huynh và chính quyền địa phương.
    • Thời gian: Triển khai liên tục từ năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, các tổ chức đoàn thể trong trường, Ban đại diện cha mẹ học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp

    • Lợi ích: Hiểu rõ cơ sở lý luận và thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp.
    • Use case: Xây dựng chương trình đào tạo, tập huấn cho cán bộ quản lý và giáo viên.

  2. Giáo viên trung học cơ sở

    • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp tổ chức và quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo tiếp cận tham gia, nâng cao kỹ năng tổ chức hoạt động giáo dục thực tiễn.
    • Use case: Thiết kế các hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm học sinh và chương trình giáo dục.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp khảo sát và phân tích thực trạng quản lý giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu liên quan đến quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Phụ huynh học sinh và cộng đồng địa phương

    • Lợi ích: Hiểu vai trò và tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong phát triển năng lực học sinh, từ đó tích cực phối hợp với nhà trường.
    • Use case: Tham gia hỗ trợ, giám sát và đồng hành cùng nhà trường trong các hoạt động giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp có vai trò gì trong giáo dục THCS?
    Hoạt động này giúp học sinh phát triển năng lực thực tiễn, hình thành phẩm chất nghề nghiệp và kỹ năng giải quyết vấn đề, góp phần định hướng nghề nghiệp tương lai. Ví dụ, học sinh tham gia các chuyến tham quan nghề nghiệp sẽ hiểu rõ hơn về yêu cầu công việc thực tế.

  2. Tiếp cận tham gia trong quản lý hoạt động trải nghiệm là gì?
    Đây là phương pháp quản lý dựa trên sự phối hợp giữa nhà trường, học sinh, gia đình và cộng đồng nhằm đảm bảo tính minh bạch, hợp tác và hiệu quả trong tổ chức hoạt động. Ví dụ, phụ huynh và chính quyền địa phương cùng tham gia xây dựng kế hoạch hoạt động.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp hiện nay là gì?
    Bao gồm thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên, điều kiện cơ sở vật chất chưa đồng bộ, và một số giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của hoạt động này. Điều này làm giảm hiệu quả tổ chức và thu hút học sinh.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên?
    Cần tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu, bồi dưỡng kỹ năng tổ chức và quản lý hoạt động trải nghiệm, đồng thời khuyến khích giáo viên tích cực tham gia các hoạt động thực tế để nâng cao kinh nghiệm.

  5. Vai trò của gia đình và cộng đồng trong hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là gì?
    Gia đình và cộng đồng hỗ trợ về mặt tinh thần, vật chất và tạo môi trường thực tiễn cho học sinh trải nghiệm. Ví dụ, các tổ chức địa phương phối hợp tổ chức các hoạt động nghề nghiệp truyền thống giúp học sinh hiểu rõ hơn về nghề nghiệp địa phương.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo tiếp cận tham gia là yếu tố then chốt giúp phát triển phẩm chất và năng lực học sinh THCS huyện Hoài Đức.
  • Trình độ cán bộ quản lý và giáo viên có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp.
  • Tỷ lệ học sinh đạt rèn luyện và học lực khá, tốt tăng qua các năm, phản ánh tác động tích cực của hoạt động trải nghiệm.
  • Cần tăng cường tập huấn, hoàn thiện kế hoạch, nâng cấp cơ sở vật chất và phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong năm học 2024-2025 và đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phù hợp.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần chủ động áp dụng các biện pháp quản lý theo tiếp cận tham gia để nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, góp phần phát triển toàn diện học sinh THCS trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.