Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội bền vững, nguồn nhân lực chất lượng cao đóng vai trò then chốt trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tỉnh Thái Nguyên, với đặc thù là vùng núi và đa dạng dân tộc thiểu số, đặt ra yêu cầu đổi mới giáo dục nhằm nâng cao năng lực học sinh, đặc biệt là học sinh dân tộc thiểu số nội trú. Hoạt động học tập ngoại khóa (HĐHTNK) về chủ đề kiến thức địa phương được xem là một phương thức giáo dục hiệu quả, giúp học sinh tiếp cận thực tiễn, phát triển kỹ năng và hình thành nhân cách toàn diện. Tuy nhiên, thực trạng quản lý và tổ chức các hoạt động này tại Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú (PTDTNT) Thái Nguyên còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lý HĐHTNK cho học sinh PTDTNT Thái Nguyên về chủ đề kiến thức địa phương trong giai đoạn 2019-2022, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Nghiên cứu có phạm vi tập trung vào các hoạt động học tập ngoại khóa liên quan đến văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế và xã hội địa phương, với đối tượng là cán bộ quản lý và giáo viên của trường.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý HĐHTNK, góp phần đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục, nâng cao chất lượng đào tạo học sinh dân tộc thiểu số, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững của giáo dục vùng dân tộc thiểu số tại Thái Nguyên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình tổ chức hoạt động học tập ngoại khóa. Theo quan điểm của Nguyễn Thị Tính, quản lý là quá trình tác động có chủ đích nhằm đạt mục tiêu tổ chức thông qua các chức năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. Quản lý nhà trường được hiểu là hệ thống tác động có mục tiêu nhằm vận hành nhà trường theo đường lối giáo dục của Đảng và Nhà nước.

Hoạt động học tập ngoại khóa được định nghĩa là các hoạt động giáo dục ngoài môi trường học chính thức, giúp học sinh phát triển nhân cách, kỹ năng và kiến thức thực tiễn. Khái niệm kiến thức địa phương được tiếp cận như sự hiểu biết tổng thể về văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế và xã hội của cộng đồng địa phương, được truyền đạt và duy trì qua các thế hệ.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động học tập ngoại khóa, kiến thức địa phương, phương pháp học tập ngoại khóa, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Phương pháp lý luận bao gồm phân tích, tổng hợp, so sánh và hệ thống hóa các tài liệu, văn bản pháp luật liên quan đến quản lý giáo dục và hoạt động học tập ngoại khóa.

Phương pháp thực tiễn gồm khảo sát điều tra bằng bảng hỏi với 50 cán bộ quản lý và giáo viên tại Trường PTDTNT Thái Nguyên, phỏng vấn chuyên gia, quan sát trực tiếp các hoạt động học tập ngoại khóa và nghiên cứu hồ sơ lưu trữ. Bảng hỏi được thiết kế theo thang đo Likert 5 bậc, tập trung vào nhận thức, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý HĐHTNK.

Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS 23.0, phân tích tần suất và tỷ lệ phần trăm để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2022, tập trung tại Trường PTDTNT Thái Nguyên.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục tiêu và vai trò của HĐHTNK: 87.5% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức HĐHTNK nhằm trang bị kiến thức xã hội cho học sinh; 92.4% cho rằng giúp tích lũy vốn sống và hiểu biết xã hội; 82.6% đánh giá cao việc phát triển kỹ năng; 74.5% cho rằng hình thành thái độ và tình cảm là mục tiêu quan trọng. 43.5% đánh giá HĐHTNK về kiến thức địa phương là rất quan trọng, 37.4% cho là quan trọng, chỉ 3% không quan trọng.

  2. Nội dung HĐHTNK: 57.5% thường xuyên tổ chức các hoạt động về lịch sử hình thành, phát triển kinh tế xã hội địa phương; 78.6% thỉnh thoảng tổ chức về di tích lịch sử, văn hóa và tập quán; các nội dung khác như làng nghề truyền thống, lao động sản xuất, bảo vệ môi trường được tổ chức ít hơn (khoảng 15-30%). Nội dung được tích hợp trong các môn Địa lý, Lịch sử, Giáo dục công dân.

  3. Phương pháp tổ chức: Phương pháp thuyết trình được sử dụng thường xuyên nhất (83.8%), tiếp theo là xử lý tình huống (82.4%), vấn đáp (71.7%), nêu vấn đề (63.5%) và sắm vai (56.2%). Hình thức tổ chức đa dạng, trong đó 85.5% thường xuyên tổ chức tham quan, đi thực tế; 54.4% tổ chức các cuộc thi tổng hợp; 43.3% câu lạc bộ; 42.7% nghiên cứu khoa học.

  4. Hạn chế trong quản lý và tổ chức: Kế hoạch và thời gian tổ chức HĐHTNK còn chung chung, thiếu cụ thể; tài liệu, sách giáo khoa về kiến thức địa phương còn hạn chế; phương pháp dạy học chủ yếu thuyết trình, thiếu tính thực tiễn và sinh động; học sinh tham gia mang tính hình thức, chưa phát huy được tính chủ động và sáng tạo; nguồn lực vật chất và kinh phí còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của HĐHTNK là tích cực, phù hợp với quan điểm đổi mới giáo dục toàn diện. Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa về kiến thức địa phương giúp học sinh phát triển kỹ năng, nâng cao hiểu biết về văn hóa, lịch sử và môi trường sống, góp phần hình thành nhân cách và trách nhiệm xã hội.

Tuy nhiên, hạn chế về tài liệu, phương pháp và nguồn lực làm giảm hiệu quả của hoạt động. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, như ở Anh và Nhật Bản, việc tích hợp học tập ngoại khóa vào chương trình giáo dục được thực hiện bài bản với sự hỗ trợ mạnh mẽ về chính sách và nguồn lực. Ở Thái Nguyên, việc thiếu sách giáo khoa chuyên biệt và kế hoạch chi tiết là điểm nghẽn cần khắc phục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp dạy học và hình thức tổ chức HĐHTNK, bảng phân tích mức độ thường xuyên tổ chức các nội dung học tập ngoại khóa, giúp minh họa rõ nét thực trạng và ưu tiên cải tiến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò, phương pháp tổ chức và quản lý HĐHTNK về kiến thức địa phương. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với nhà trường.

  2. Xây dựng kế hoạch chi tiết và đồng bộ: Nhà trường cần xây dựng kế hoạch HĐHTNK cụ thể, phân bổ thời gian, nội dung, nguồn lực rõ ràng cho từng năm học, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với đặc thù địa phương. Thời gian hoàn thành kế hoạch trong 6 tháng đầu năm học. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu và tổ bộ môn.

  3. Phát triển tài liệu và phương tiện học tập: Huy động nguồn lực biên soạn, thẩm định sách giáo khoa, tài liệu tham khảo về kiến thức địa phương, đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ngoại khóa. Mục tiêu có ít nhất 3 bộ tài liệu chuyên biệt trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Bộ GDĐT, Sở GDĐT và các chuyên gia giáo dục.

  4. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức: Khuyến khích áp dụng phương pháp học tập tích cực, trải nghiệm thực tế, tổ chức các hoạt động tham quan, nghiên cứu khoa học, câu lạc bộ, trò chơi giáo dục nhằm tăng tính hấp dẫn và hiệu quả. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tham gia hoạt động ngoại khóa lên 80% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Giáo viên bộ môn, giáo viên chủ nhiệm và cán bộ Đoàn - Đội.

  5. Tăng cường phối hợp các lực lượng xã hội: Huy động sự tham gia của gia đình, cộng đồng, các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương trong việc hỗ trợ tổ chức và quản lý HĐHTNK. Mục tiêu xây dựng ít nhất 2 mô hình phối hợp hiệu quả trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Nhà trường, Ban đại diện cha mẹ học sinh và các tổ chức địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động học tập ngoại khóa, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú: Cung cấp kiến thức về phương pháp tổ chức và quản lý HĐHTNK, giúp đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường sự tương tác và phát triển kỹ năng cho học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Khoa học quản lý, Giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý giáo dục, đặc biệt trong lĩnh vực học tập ngoại khóa và giáo dục dân tộc thiểu số.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và Bộ Giáo dục và Đào tạo: Hỗ trợ xây dựng chính sách, chương trình và tài liệu giáo dục phù hợp với đặc thù vùng dân tộc thiểu số, góp phần phát triển giáo dục bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. HĐHTNK về kiến thức địa phương là gì?
    HĐHTNK về kiến thức địa phương là các hoạt động học tập ngoài giờ lên lớp, giúp học sinh tiếp cận và trải nghiệm thực tế các kiến thức về văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế và xã hội của địa phương mình, nhằm phát triển toàn diện nhân cách và kỹ năng.

  2. Tại sao quản lý HĐHTNK lại quan trọng đối với học sinh dân tộc thiểu số?
    Quản lý tốt giúp tổ chức các hoạt động phù hợp, phát huy hiệu quả giáo dục, giúp học sinh dân tộc thiểu số hiểu rõ văn hóa, truyền thống, tăng cường kỹ năng sống và khả năng thích ứng xã hội, góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý HĐHTNK tại Trường PTDTNT Thái Nguyên là gì?
    Bao gồm thiếu tài liệu chuyên biệt, phương pháp dạy học còn truyền thống, kế hoạch tổ chức chưa cụ thể, nguồn lực vật chất và kinh phí hạn chế, cùng với nhận thức chưa đồng đều của cán bộ quản lý và giáo viên.

  4. Các phương pháp dạy học ngoại khóa hiệu quả hiện nay?
    Phương pháp thuyết trình, xử lý tình huống, vấn đáp, nêu vấn đề và sắm vai được sử dụng phổ biến. Kết hợp với các hình thức như tham quan thực tế, câu lạc bộ, nghiên cứu khoa học giúp tăng tính hấp dẫn và hiệu quả.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý HĐHTNK?
    Cần nâng cao nhận thức và năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch chi tiết, phát triển tài liệu và phương tiện học tập, đổi mới phương pháp tổ chức, đồng thời tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động học tập ngoại khóa về kiến thức địa phương tại Trường PTDTNT Thái Nguyên đã đạt được một số kết quả tích cực, góp phần đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về vai trò của HĐHTNK còn chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức và quản lý.
  • Nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức HĐHTNK còn nhiều hạn chế, đặc biệt là thiếu tài liệu chuyên biệt và kế hoạch chi tiết.
  • Các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý cần được triển khai đồng bộ, bao gồm đào tạo, xây dựng kế hoạch, phát triển tài liệu, đổi mới phương pháp và tăng cường phối hợp xã hội.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh dân tộc thiểu số tại Thái Nguyên.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động học tập ngoại khóa, phát huy giá trị kiến thức địa phương trong giáo dục phổ thông dân tộc nội trú.