Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trở thành một nhiệm vụ cấp thiết đối với giáo dục Việt Nam. Thành phố Nam Định, với bề dày lịch sử và nhiều di tích văn hóa, là địa bàn lý tưởng để triển khai giáo dục truyền thống lịch sử địa phương cho học sinh trung học cơ sở (THCS). Theo báo cáo của ngành giáo dục, các trường THCS tại Nam Định đã tích cực đưa hoạt động trải nghiệm vào chương trình giảng dạy nhằm nâng cao nhận thức và tình yêu quê hương đất nước cho học sinh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn một bộ phận học sinh chưa hiểu sâu sắc về truyền thống lịch sử địa phương, nguyên nhân chủ yếu do phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm còn hạn chế và công tác quản lý chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát thực trạng quản lý giáo dục truyền thống lịch sử địa phương cho học sinh ở các trường THCS thành phố Nam Định thông qua hoạt động trải nghiệm, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 12/2021 đến tháng 5/2022, tập trung vào 30 cán bộ quản lý và 60 giáo viên tại các trường THCS trên địa bàn thành phố. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng giáo dục truyền thống lịch sử địa phương, phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý giáo dục tại các nhà trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, hoạt động trải nghiệm và giáo dục truyền thống lịch sử địa phương. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Theo quan điểm của F.W Taylor và Harold Koontz, quản lý là quá trình tác động có tổ chức, có mục đích của chủ thể quản lý đến khách thể nhằm đạt được mục tiêu đề ra. Trong giáo dục, quản lý bao gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động giáo dục.

  2. Lý thuyết hoạt động trải nghiệm: Hoạt động trải nghiệm là quá trình học tập tích cực, trong đó học sinh trực tiếp tham gia vào các hoạt động thực tiễn dưới sự hướng dẫn của nhà giáo dục, nhằm phát triển phẩm chất, năng lực và kỹ năng sống. Hoạt động này giúp học sinh hình thành kiến thức mới, kỹ năng mới và thái độ tích cực thông qua trải nghiệm thực tế.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: truyền thống lịch sử địa phương, giáo dục truyền thống lịch sử địa phương, hoạt động trải nghiệm, quản lý giáo dục truyền thống lịch sử địa phương thông qua hoạt động trải nghiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu, giáo trình, luận văn liên quan đến quản lý giáo dục, hoạt động trải nghiệm và giáo dục truyền thống lịch sử địa phương.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:

    • Quan sát: Theo dõi các hoạt động giáo dục truyền thống lịch sử địa phương tại các trường THCS thông qua các giờ chào cờ, hoạt động trải nghiệm.
    • Điều tra bằng phiếu hỏi: Thu thập ý kiến của 30 cán bộ quản lý và 60 giáo viên về thực trạng quản lý và tổ chức hoạt động giáo dục truyền thống lịch sử địa phương.
    • Đàm thoại: Phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh để bổ sung thông tin.
    • Khảo nghiệm: Xin ý kiến chuyên gia và các đối tượng nghiên cứu về tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.
    • Xử lý số liệu: Sử dụng thống kê toán học để phân tích kết quả điều tra.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 12/2021 đến tháng 5/2022, với cỡ mẫu gồm 90 người được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường THCS trên địa bàn thành phố Nam Định.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức và tổ chức hoạt động trải nghiệm: Khoảng 75% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá hoạt động trải nghiệm trong giáo dục truyền thống lịch sử địa phương đã được quan tâm triển khai, tuy nhiên chỉ khoảng 60% cho rằng nội dung và hình thức tổ chức còn đơn điệu, chưa phong phú.

  2. Phương pháp giáo dục truyền thống lịch sử địa phương: 65% giáo viên sử dụng phương pháp giảng giải truyền thống, trong khi chỉ 40% áp dụng các phương pháp tương tác như sắm vai, trò chơi, làm việc nhóm. Điều này cho thấy sự hạn chế trong việc phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh.

  3. Sự tham gia của các lực lượng giáo dục: Ban giám hiệu và giáo viên chủ nhiệm đóng vai trò chủ đạo trong tổ chức hoạt động, nhưng chỉ khoảng 50% trường có sự phối hợp hiệu quả với các lực lượng ngoài nhà trường như Ban đại diện cha mẹ học sinh, các tổ chức đoàn thể và trung tâm văn hóa địa phương.

  4. Quản lý và chỉ đạo hoạt động: Khoảng 70% cán bộ quản lý cho biết công tác lập kế hoạch và kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục truyền thống lịch sử địa phương còn thiếu chặt chẽ, dẫn đến hiệu quả chưa cao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đồng đều về vai trò của hoạt động trải nghiệm trong giáo dục truyền thống lịch sử địa phương, cũng như năng lực tổ chức và quản lý của đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên còn hạn chế. So với các nghiên cứu ở các quốc gia như Nga, Anh, Hàn Quốc, nơi hoạt động trải nghiệm được tổ chức đa dạng và có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và cộng đồng, thực trạng tại Nam Định còn nhiều điểm cần cải thiện.

Việc sử dụng chủ yếu phương pháp giảng giải truyền thống làm giảm tính hấp dẫn và hiệu quả giáo dục, không phát huy được năng lực tự chủ và sáng tạo của học sinh. Bên cạnh đó, sự thiếu liên kết giữa các lực lượng giáo dục làm giảm sức mạnh tổng hợp trong tổ chức hoạt động trải nghiệm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp giáo dục khác nhau, bảng tổng hợp mức độ phối hợp giữa các lực lượng giáo dục, và biểu đồ tròn phản ánh đánh giá của cán bộ quản lý về công tác lập kế hoạch và kiểm tra, đánh giá.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng về vai trò và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm trong giáo dục truyền thống lịch sử địa phương. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Nam Định phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng chính trị.

  2. Xây dựng kế hoạch giáo dục truyền thống lịch sử địa phương phù hợp: Các trường THCS cần xây dựng kế hoạch chi tiết, linh hoạt, phù hợp với điều kiện thực tế và đặc điểm học sinh, đảm bảo tích hợp nội dung truyền thống lịch sử địa phương vào hoạt động trải nghiệm. Thời gian hoàn thành kế hoạch đầu năm học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn các trường.

  3. Đa dạng hóa phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm: Khuyến khích áp dụng các phương pháp tương tác như sắm vai, trò chơi, làm việc nhóm, diễn đàn, tham quan dã ngoại nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Mục tiêu tăng tỷ lệ sử dụng phương pháp tương tác lên 70% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Giáo viên bộ môn và giáo viên chủ nhiệm.

  4. Huy động sự tham gia của các lực lượng giáo dục ngoài nhà trường: Tăng cường phối hợp với Ban đại diện cha mẹ học sinh, các tổ chức đoàn thể, trung tâm văn hóa và di tích lịch sử để tổ chức các hoạt động trải nghiệm phong phú, thiết thực. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và các tổ chức xã hội địa phương, thực hiện liên tục hàng năm.

  5. Tăng cường công tác quản lý, kiểm tra và đánh giá: Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá định kỳ hiệu quả hoạt động giáo dục truyền thống lịch sử địa phương thông qua hoạt động trải nghiệm, làm cơ sở điều chỉnh kế hoạch và phương pháp tổ chức. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Ban giám hiệu các trường, thực hiện hàng học kỳ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS: Giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động giáo dục truyền thống lịch sử địa phương hiệu quả.

  2. Giáo viên bộ môn lịch sử và giáo viên chủ nhiệm: Cung cấp kiến thức và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm đa dạng, phát huy năng lực học sinh.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, hướng dẫn và tổ chức các hoạt động giáo dục truyền thống lịch sử địa phương trong hệ thống giáo dục.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, khoa học giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý giáo dục truyền thống lịch sử địa phương qua hoạt động trải nghiệm, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm trong giáo dục truyền thống lịch sử địa phương là gì?
    Hoạt động trải nghiệm là quá trình học tập tích cực, trong đó học sinh trực tiếp tham gia các hoạt động thực tiễn dưới sự hướng dẫn của giáo viên nhằm lĩnh hội kiến thức, kỹ năng và phát triển phẩm chất liên quan đến truyền thống lịch sử địa phương.

  2. Tại sao cần quản lý hoạt động giáo dục truyền thống lịch sử địa phương qua hoạt động trải nghiệm?
    Quản lý giúp đảm bảo hoạt động được tổ chức bài bản, hiệu quả, phù hợp với mục tiêu giáo dục, đồng thời phát huy tối đa nguồn lực và sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục.

  3. Những phương pháp nào được khuyến khích sử dụng trong hoạt động trải nghiệm?
    Các phương pháp tương tác như sắm vai, trò chơi, làm việc nhóm, diễn đàn, tham quan dã ngoại được khuyến khích nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo và kỹ năng thực hành của học sinh.

  4. Ai là những lực lượng tham gia vào giáo dục truyền thống lịch sử địa phương?
    Ngoài giáo viên và cán bộ quản lý, còn có sự tham gia của Ban đại diện cha mẹ học sinh, các tổ chức đoàn thể, trung tâm văn hóa, ban quản lý di tích lịch sử và cộng đồng địa phương.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động giáo dục truyền thống lịch sử địa phương?
    Hiệu quả được đánh giá qua sự phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh, mức độ tham gia và sáng tạo trong hoạt động trải nghiệm, cũng như qua các báo cáo, kiểm tra định kỳ của nhà trường và cơ quan quản lý giáo dục.

Kết luận

  • Giáo dục truyền thống lịch sử địa phương qua hoạt động trải nghiệm là phương pháp hiệu quả giúp học sinh phát triển phẩm chất và năng lực cần thiết.
  • Thực trạng quản lý tại các trường THCS thành phố Nam Định còn nhiều hạn chế về phương pháp tổ chức và phối hợp lực lượng giáo dục.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực, bao gồm nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch phù hợp, đa dạng hóa phương pháp và tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục.
  • Các biện pháp này cần được triển khai đồng bộ trong vòng 1-2 năm để nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống lịch sử địa phương.
  • Khuyến nghị các nhà trường, phòng giáo dục và các bên liên quan phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp, góp phần phát triển giáo dục truyền thống lịch sử địa phương bền vững.

Hãy bắt đầu áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả để nâng cao chất lượng giáo dục truyền thống lịch sử địa phương cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau!