Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế toàn cầu và hội nhập quốc tế, ngành dịch vụ logistics ngày càng giữ vai trò chiến lược trong phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương. Tỉnh Quảng Ninh, với vị trí địa lý thuận lợi nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc, có đường biên giới đất liền với Trung Quốc và đường bờ biển dài trên 250 km, đã và đang phát triển mạnh mẽ ngành logistics. Giai đoạn 2011 – 2015, tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của tỉnh đạt 9.497 triệu USD, tăng 10,8% so với giai đoạn trước đó. Mục tiêu của tỉnh là đến năm 2025, ngành dịch vụ logistics đóng góp từ 18 – 20% vào ngành dịch vụ và chiếm 8 – 10% GRDP của tỉnh.

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của ngành logistics đặt ra yêu cầu cấp thiết về nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu vận hành hệ thống logistics hiện đại. Nghiên cứu tập trung vào phát triển nguồn nhân lực logistics tại Quảng Ninh trong giai đoạn 2015 – 2019, nhằm đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực nhân lực cho giai đoạn 2020 – 2025. Việc phát triển nguồn nhân lực không chỉ giúp nâng cao hiệu quả hoạt động logistics mà còn góp phần tăng năng lực cạnh tranh của tỉnh trong khu vực và quốc tế.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý, doanh nghiệp và cơ sở đào tạo xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực phù hợp, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành logistics tại Quảng Ninh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về logistics và phát triển nguồn nhân lực, bao gồm:

  • Lý thuyết quản trị chuỗi cung ứng và logistics: Logistics được định nghĩa là quá trình lập kế hoạch, thực hiện và kiểm soát hiệu quả dòng lưu chuyển hàng hóa, dịch vụ và thông tin từ điểm xuất phát đến điểm tiêu thụ nhằm thỏa mãn yêu cầu khách hàng. Khái niệm này được Hội đồng các chuyên gia Quản trị Chuỗi cung ứng Hoa Kỳ (CSCMP) cập nhật năm 2001.

  • Lý thuyết phát triển nguồn nhân lực: Phát triển nguồn nhân lực là quá trình nâng cao năng lực con người về mọi mặt để tham gia hiệu quả vào sự phát triển kinh tế - xã hội. Theo Tổ chức Lao động quốc tế (1996), phát triển nguồn nhân lực bao gồm đào tạo, phát triển năng lực và sử dụng hiệu quả nguồn lực đó.

  • Mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực logistics: Nghiên cứu xây dựng mô hình gồm 7 nhân tố chính tác động đến phát triển nguồn nhân lực logistics tại Quảng Ninh, bao gồm: tiềm năng phát triển logistics của tỉnh, năng lực doanh nghiệp logistics, chính sách phát triển logistics, toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, sự phát triển kinh tế - xã hội, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: logistics, phát triển nguồn nhân lực, năng lực doanh nghiệp, chính sách phát triển, toàn cầu hóa, giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ logistics trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, các cơ sở đào tạo, cùng với số liệu thống kê từ các báo cáo kinh tế - xã hội của tỉnh và các cơ quan quản lý.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát sơ bộ được thực hiện với 10 doanh nghiệp để hiệu chỉnh bảng hỏi. Bảng hỏi chính thức được phát tới các doanh nghiệp logistics trên địa bàn tỉnh, tập trung vào các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực. Cỡ mẫu được xác định phù hợp với phương pháp phân tích thống kê đa biến.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy thang đo, phân tích nhân tố khám phá, phân tích tương quan và hồi quy đa biến để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu. Thang đo Likert 5 điểm được áp dụng để đo lường mức độ đồng ý của người tham gia khảo sát.

  • Timeline nghiên cứu: Dữ liệu thực trạng được thu thập trong giai đoạn 2015 – 2019, các giải pháp đề xuất cho giai đoạn 2020 – 2025.

Quy trình nghiên cứu gồm các bước: xác định vấn đề, nghiên cứu lý thuyết, xây dựng giả thuyết, thiết kế bảng hỏi, thu thập dữ liệu, phân tích dữ liệu và kết luận đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiềm năng phát triển logistics của Quảng Ninh rất lớn: Với hệ thống hạ tầng giao thông đa dạng, cảng biển hiện đại, sân bay quốc tế Vân Đồn và vị trí địa lý chiến lược, Quảng Ninh có lợi thế phát triển ngành logistics. Giai đoạn 2013 – 2018, quy mô nền kinh tế tỉnh tăng từ 75.201 tỷ đồng lên 138.020 tỷ đồng, trong đó kinh tế biển chiếm khoảng 75%. GRDP bình quân đầu người năm 2018 đạt hơn 100 triệu đồng, cao hơn mức bình quân cả nước.

  2. Nguồn nhân lực logistics còn thiếu hụt về số lượng và chất lượng: Lao động trong ngành vận tải, kho bãi tăng từ 17 nghìn người năm 2012 lên 19 nghìn người năm 2017, nhưng chỉ đáp ứng khoảng 40% nhu cầu thực tế. Chỉ 5 – 7% lao động được đào tạo bài bản về logistics. Đội ngũ quản lý có trình độ đại học trở lên nhưng thiếu kinh nghiệm và cập nhật kiến thức mới. Nhân viên nghiệp vụ phần lớn tốt nghiệp các ngành ngoài logistics, lao động trực tiếp có trình độ thấp và thiếu tác phong công nghiệp.

  3. Chính sách phát triển logistics của tỉnh đã được quan tâm nhưng còn hạn chế trong thực thi: Tỉnh đã ban hành nhiều văn bản quy hoạch và chính sách phát triển logistics, đặt mục tiêu rõ ràng đến năm 2025 và 2030. Tuy nhiên, sự phối hợp giữa các doanh nghiệp, cơ sở đào tạo và chính quyền chưa đồng bộ, dẫn đến nguồn nhân lực chưa phát triển tương xứng với tiềm năng.

  4. Giáo dục và đào tạo logistics chưa đáp ứng nhu cầu thực tế: Các chương trình đào tạo chính quy còn sơ lược, thiếu thực hành và chưa gắn kết chặt chẽ với nhu cầu doanh nghiệp. Đào tạo ngắn hạn và cấp chứng chỉ tăng nhưng chưa đủ quy mô. Doanh nghiệp phải tự đào tạo lại nhân viên, chiếm tới 85.7% doanh nghiệp phải tự đào tạo nhân lực.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Trước hết, chương trình đào tạo logistics còn thiếu tính thực tiễn và chưa cập nhật kịp thời với sự phát triển nhanh của ngành. Điều này dẫn đến sinh viên sau khi tốt nghiệp khó tiếp cận công việc thực tế, gây lãng phí nguồn lực đào tạo. Thứ hai, doanh nghiệp logistics tại Quảng Ninh chủ yếu là các công ty nhỏ, thiếu kế hoạch phát triển nguồn nhân lực dài hạn và chế độ đãi ngộ chưa hấp dẫn, gây ra tình trạng “chảy máu” nhân lực sang các doanh nghiệp FDI. Thứ ba, thông tin về ngành logistics chưa được truyền thông rộng rãi, khiến giới trẻ chưa nhận thức đầy đủ về cơ hội nghề nghiệp trong lĩnh vực này.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và khu vực, tình trạng thiếu hụt nguồn nhân lực logistics có trình độ chuyên môn cao là phổ biến, nhưng Quảng Ninh có lợi thế về hạ tầng và chính sách để phát triển nhanh hơn nếu khắc phục được các điểm nghẽn về đào tạo và quản lý nhân lực. Việc sử dụng biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng quy mô kinh tế, số lượng lao động và tỷ lệ nhân lực được đào tạo bài bản sẽ giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng và xu hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường hợp tác giữa doanh nghiệp và cơ sở đào tạo

    • Động từ hành động: Thiết lập các chương trình thực tập, đào tạo theo nhu cầu thực tế doanh nghiệp.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ sinh viên được thực tập tại doanh nghiệp lên 70% trong giai đoạn 2020 – 2025.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường đại học, doanh nghiệp logistics.

  2. Xây dựng và cập nhật chương trình đào tạo logistics thực tiễn, đa dạng

    • Động từ hành động: Phát triển giáo trình, tăng cường thực hành, tích hợp công nghệ mới.
    • Target metric: 100% chương trình đào tạo logistics được cập nhật định kỳ 2 năm/lần.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Giáo dục và Đào tạo, các trường đại học, viện nghiên cứu.

  3. Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư phát triển nguồn nhân lực

    • Động từ hành động: Hỗ trợ tài chính, chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp đào tạo nhân lực.
    • Target metric: Tăng số doanh nghiệp có trung tâm đào tạo nội bộ lên 30% đến năm 2025.
    • Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Kế hoạch và Đầu tư, các hiệp hội doanh nghiệp.

  4. Tăng cường truyền thông, nâng cao nhận thức về ngành logistics

    • Động từ hành động: Tổ chức hội thảo, ngày hội việc làm, chiến dịch truyền thông về cơ hội nghề nghiệp.
    • Target metric: Thu hút ít nhất 10.000 lượt người tham gia các sự kiện truyền thông hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Lao động – Thương binh và Xã hội, các trường học, doanh nghiệp.

  5. Phát triển chính sách đãi ngộ, thu hút nhân lực chất lượng cao

    • Động từ hành động: Xây dựng khung lương thưởng cạnh tranh, chính sách thăng tiến rõ ràng.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ nhân lực chuyển sang doanh nghiệp FDI xuống dưới 10% trong 5 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp logistics, Sở Lao động – Thương binh và Xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách tỉnh Quảng Ninh

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực logistics để xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phát triển ngành logistics giai đoạn 2020 – 2025.

  2. Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực logistics tại Quảng Ninh

    • Lợi ích: Nắm bắt các giải pháp nâng cao năng lực nhân lực, cải thiện hiệu quả hoạt động và cạnh tranh trên thị trường.
    • Use case: Thiết kế chương trình đào tạo nội bộ, thu hút và giữ chân nhân tài.

  3. Các cơ sở đào tạo và nghiên cứu về logistics và quản trị chuỗi cung ứng

    • Lợi ích: Cập nhật thông tin thực tiễn, điều chỉnh chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu thị trường.
    • Use case: Phát triển giáo trình, tổ chức các khóa học thực hành, hợp tác doanh nghiệp.

  4. Sinh viên và người lao động quan tâm đến ngành logistics

    • Lợi ích: Hiểu rõ cơ hội nghề nghiệp, yêu cầu kỹ năng và định hướng phát triển bản thân trong ngành.
    • Use case: Lựa chọn ngành học, chuẩn bị kỹ năng cần thiết cho công việc tương lai.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phát triển nguồn nhân lực logistics lại quan trọng đối với Quảng Ninh?
    Phát triển nguồn nhân lực logistics giúp nâng cao hiệu quả vận hành chuỗi cung ứng, giảm chi phí, tăng năng lực cạnh tranh của tỉnh trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và phát triển kinh tế biển.

  2. Nguồn nhân lực logistics hiện nay tại Quảng Ninh có những hạn chế gì?
    Chủ yếu là thiếu hụt về số lượng và chất lượng, với chỉ khoảng 5 – 7% lao động được đào tạo bài bản, nhiều nhân viên chưa có kỹ năng chuyên môn và ngoại ngữ cần thiết.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực logistics tại Quảng Ninh?
    Bao gồm tiềm năng phát triển logistics của tỉnh, năng lực doanh nghiệp, chính sách phát triển, toàn cầu hóa, kinh tế - xã hội, giáo dục đào tạo và khoa học công nghệ.

  4. Làm thế nào để cải thiện chất lượng đào tạo nhân lực logistics?
    Cần tăng cường hợp tác giữa doanh nghiệp và cơ sở đào tạo, cập nhật chương trình đào tạo thực tiễn, tăng cường thực hành và ứng dụng công nghệ mới.

  5. Doanh nghiệp logistics có thể làm gì để thu hút và giữ chân nhân lực?
    Đầu tư đào tạo nội bộ, xây dựng chính sách đãi ngộ cạnh tranh, tạo môi trường làm việc chuyên nghiệp và cơ hội thăng tiến rõ ràng.

Kết luận

  • Quảng Ninh có tiềm năng phát triển logistics lớn với hạ tầng hiện đại và vị trí chiến lược, đóng góp quan trọng vào kinh tế địa phương.
  • Nguồn nhân lực logistics tại tỉnh còn thiếu hụt về số lượng và chất lượng, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển ngành.
  • Các chính sách phát triển logistics đã được ban hành nhưng cần tăng cường thực thi và phối hợp giữa các bên liên quan.
  • Giáo dục và đào tạo logistics cần được cải tiến để gắn kết chặt chẽ hơn với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực nguồn nhân lực logistics trong giai đoạn 2020 – 2025, góp phần phát triển bền vững ngành logistics tỉnh Quảng Ninh.

Next steps: Triển khai các chương trình hợp tác đào tạo, hoàn thiện chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, đẩy mạnh truyền thông ngành logistics.

Call-to-action: Các nhà quản lý, doanh nghiệp và cơ sở đào tạo cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp phát triển nguồn nhân lực logistics, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển kinh tế tỉnh Quảng Ninh.