Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2013-2021, khu vực Đồng bằng sông Hồng (ĐBSH) đã thu hút khoảng 11.460 dự án FDI với tổng vốn đăng ký lên tới 12.105 tỷ USD, chiếm 33,6% tổng số dự án và 30,2% tổng vốn FDI của cả nước (Tổng cục Thống kê Việt Nam, 2022). Môi trường kinh doanh địa phương, được đo lường qua chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI), đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Tuy nhiên, sự khác biệt về điểm số PCI giữa các tỉnh trong vùng là rất lớn, từ nhóm rất tốt như Quảng Ninh, Hải Phòng đến nhóm tương đối thấp như Nam Định, Hải Dương. Điều này đặt ra câu hỏi về mức độ ảnh hưởng của các thành phần trong chỉ số PCI đến lượng vốn FDI tại các tỉnh ĐBSH.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích tác động của các thành phần thuộc chỉ số PCI đến lượng vốn FDI tại 11 tỉnh thuộc ĐBSH trong giai đoạn 2013-2021, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thu hút đầu tư nước ngoài. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ VCCI và Tổng cục Thống kê Việt Nam, tập trung vào các biến định lượng liên quan đến môi trường kinh doanh và vốn FDI. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà hoạch định chính sách trong việc cải thiện môi trường đầu tư, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế vùng và quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết thể chế và mô hình OLI (Ownership, Location, Internalization) của Dunning (1977). Lý thuyết thể chế nhấn mạnh vai trò của các quy định, chính sách và môi trường pháp lý trong việc thu hút FDI, trong khi mô hình OLI giải thích các yếu tố quyết định đầu tư nước ngoài dựa trên sở hữu, vị trí và khả năng nội bộ của doanh nghiệp.

Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) được xây dựng bởi VCCI gồm 10 thành phần chính: (1) Chi phí gia nhập thị trường, (2) Tiếp cận đất đai, (3) Chi phí thời gian, (4) Tính minh bạch, (5) Tính năng động, (6) Thiết chế pháp lý, (7) Chi phí không chính thức, (8) Cạnh tranh bình đẳng, (9) Đào tạo lao động, và (10) Chính sách hỗ trợ doanh nghiệp. Các thành phần này phản ánh chất lượng điều hành kinh tế và môi trường kinh doanh tại cấp tỉnh, ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định đầu tư của các nhà đầu tư nước ngoài.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng (panel data) của 11 tỉnh ĐBSH trong 9 năm (2013-2021), tổng cộng 99 quan sát. Dữ liệu FDI được thu thập từ Niên giám Thống kê của Tổng cục Thống kê, các chỉ số PCI lấy từ VCCI. Phân tích thống kê mô tả được thực hiện để tổng quan đặc điểm dữ liệu.

Phân tích tương quan Pearson được dùng để đánh giá mối quan hệ tuyến tính giữa các biến. Hồi quy đa biến với mô hình dữ liệu bảng được thực hiện trên phần mềm Stata 13, sử dụng các phương pháp Pooled OLS, mô hình tác động cố định (FEM) và mô hình tác động ngẫu nhiên (REM). Kiểm định Breusch-Pagan LM và Hausman được áp dụng để lựa chọn mô hình phù hợp. Các kiểm định về đa cộng tuyến (VIF), tự tương quan (Wooldridge test) và phương sai sai số thay đổi (Modified Wald test) được tiến hành để đảm bảo tính chính xác của mô hình. Mô hình GLS được sử dụng để khắc phục các khuyết tật trong mô hình hồi quy. Độ trễ 1 năm (t+1) được áp dụng để phản ánh thực tế thời gian nhà đầu tư cân nhắc trước khi quyết định đầu tư.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của các thành phần PCI đến FDI: Qua mô hình GLS với độ trễ 1 năm, 5 thành phần của PCI có ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến lượng vốn FDI gồm: Chi phí gia nhập thị trường (GNTT) (p=0,04), Chi phí thời gian (CPTG) (p=0,00), Đào tạo lao động (ĐTLĐ) (p=0,00), Cạnh tranh bình đẳng (CTBĐ) (p=0,04), và Chính sách hỗ trợ doanh nghiệp (CSHTDN) (p=0,00).

  2. Tác động thuận và nghịch chiều: GNTT, ĐTLĐ, CSHTDN có tác động thuận chiều đến FDI, nghĩa là khi các chỉ số này cải thiện, lượng vốn FDI tăng lên. Ngược lại, CPTG và CTBĐ có tác động nghịch chiều, đặc biệt CTBĐ cho thấy cạnh tranh không bình đẳng có thể cản trở thu hút FDI.

  3. Sự khác biệt giữa các tỉnh: Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Phòng là những tỉnh có lượng vốn FDI lớn nhất (tương ứng 44.090,3; 18.513,6; 17.552,2 triệu USD trong giai đoạn 2013-2021), trong khi Quảng Ninh dù có chỉ số PCI cao nhất nhưng lượng vốn FDI chưa tương xứng. Hưng Yên có chỉ số PCI thấp nhưng lượng vốn FDI vẫn cao hơn một số tỉnh khác.

  4. Kiểm định mô hình: Mô hình FEM được lựa chọn phù hợp hơn so với REM và Pooled OLS. Các kiểm định đa cộng tuyến, tự tương quan và phương sai sai số thay đổi được xử lý hiệu quả bằng mô hình GLS.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chỉ số PCI là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của các nhà đầu tư nước ngoài, nhưng không phải tất cả các thành phần đều có tác động đồng đều. Ví dụ, chi phí thời gian và cạnh tranh bình đẳng có tác động ngược chiều, phản ánh thực tế thủ tục hành chính phức tạp và sự không công bằng trong cạnh tranh có thể làm giảm sức hấp dẫn của địa phương đối với FDI.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng với nhận định rằng chất lượng thể chế và môi trường kinh doanh là nhân tố quyết định trong thu hút FDI. Tuy nhiên, sự khác biệt về mức độ ảnh hưởng giữa các thành phần PCI cho thấy cần có chính sách cải cách cụ thể, tập trung vào các yếu tố có tác động mạnh nhất. Việc áp dụng độ trễ 1 năm trong mô hình cũng phù hợp với thực tế khi nhà đầu tư cần thời gian để đánh giá môi trường kinh doanh trước khi quyết định đầu tư.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng điểm số PCI và lượng vốn FDI theo từng tỉnh qua các năm, cũng như bảng ma trận tương quan và kết quả hồi quy để minh họa mối quan hệ giữa các biến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải cách thủ tục hành chính: Tăng cường cải cách hành chính nhằm giảm chi phí gia nhập thị trường và chi phí thời gian cho doanh nghiệp, đặc biệt là các thủ tục liên quan đến đầu tư và cấp phép. Mục tiêu giảm thời gian xử lý thủ tục xuống dưới mức trung bình hiện tại trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: chính quyền các tỉnh và các cơ quan liên quan.

  2. Nâng cao chất lượng đào tạo lao động: Đầu tư phát triển các trung tâm đào tạo nghề, nâng cao kỹ năng và trình độ chuyên môn cho lao động địa phương, đáp ứng yêu cầu của các nhà đầu tư nước ngoài. Mục tiêu tăng tỷ lệ lao động có kỹ năng lên ít nhất 30% trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, các trường nghề, doanh nghiệp.

  3. Tăng cường chính sách hỗ trợ doanh nghiệp: Xây dựng và triển khai các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp FDI về thông tin thị trường, pháp lý, xúc tiến thương mại và tìm kiếm đối tác. Mục tiêu nâng cao mức độ hài lòng của doanh nghiệp FDI qua khảo sát PCI hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), các sở ban ngành địa phương.

  4. Giảm thiểu cạnh tranh không bình đẳng: Kiểm soát và xử lý các hành vi ưu ái không công bằng giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI, đảm bảo môi trường cạnh tranh minh bạch và công bằng. Mục tiêu giảm điểm số tiêu cực về cạnh tranh bình đẳng trong PCI trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: các cơ quan quản lý nhà nước, thanh tra kinh tế.

  5. Tăng cường minh bạch và năng động trong quản lý: Đẩy mạnh công khai thông tin, nâng cao tính minh bạch và năng động sáng tạo của chính quyền địa phương trong việc hỗ trợ và tạo điều kiện cho doanh nghiệp. Mục tiêu cải thiện điểm số PCI về tính minh bạch và năng động trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: chính quyền địa phương, các cơ quan hành chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà hoạch định chính sách: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và điều chỉnh chính sách cải thiện môi trường đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh nhằm thu hút FDI hiệu quả hơn.

  2. Các cơ quan quản lý địa phương: Giúp hiểu rõ tác động của từng thành phần PCI đến thu hút vốn FDI, từ đó tập trung cải cách các lĩnh vực trọng yếu như thủ tục hành chính, đào tạo lao động và hỗ trợ doanh nghiệp.

  3. Doanh nghiệp FDI và nhà đầu tư nước ngoài: Cung cấp thông tin về môi trường kinh doanh tại các tỉnh ĐBSH, giúp đánh giá tiềm năng đầu tư và lựa chọn địa điểm phù hợp.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu dữ liệu bảng, phân tích tác động của chỉ số năng lực cạnh tranh đến FDI, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo về môi trường đầu tư và phát triển kinh tế vùng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chỉ số PCI là gì và tại sao quan trọng đối với FDI?
    PCI là chỉ số đánh giá năng lực cạnh tranh cấp tỉnh, phản ánh chất lượng điều hành kinh tế và môi trường kinh doanh. PCI quan trọng vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định đầu tư của các nhà đầu tư nước ngoài, giúp họ đánh giá mức độ thuận lợi khi đầu tư tại địa phương.

  2. Các thành phần nào của PCI ảnh hưởng mạnh nhất đến FDI?
    Nghiên cứu cho thấy chi phí gia nhập thị trường, chi phí thời gian, đào tạo lao động, cạnh tranh bình đẳng và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp là những thành phần có ảnh hưởng đáng kể đến lượng vốn FDI tại các tỉnh ĐBSH.

  3. Tại sao phải áp dụng độ trễ 1 năm trong mô hình hồi quy?
    Độ trễ 1 năm phản ánh thực tế thời gian nhà đầu tư cần để đánh giá và quyết định đầu tư dựa trên các chỉ số PCI được công bố. Số liệu FDI cũng thường được tổng hợp và công bố muộn hơn so với PCI, do đó độ trễ giúp mô hình phản ánh chính xác hơn mối quan hệ giữa PCI và FDI.

  4. Tại sao một số tỉnh có PCI cao nhưng lượng FDI lại thấp?
    Điều này có thể do các yếu tố khác ngoài PCI như cơ sở hạ tầng, vị trí địa lý, nguồn nhân lực, hoặc chính sách ưu đãi chưa phù hợp. Ví dụ, Quảng Ninh có PCI cao nhưng lượng FDI chưa tương xứng do các yếu tố bổ sung chưa được khai thác hiệu quả.

  5. Làm thế nào để cải thiện môi trường đầu tư dựa trên kết quả nghiên cứu?
    Cần tập trung cải cách thủ tục hành chính, nâng cao chất lượng đào tạo lao động, tăng cường chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, đảm bảo cạnh tranh bình đẳng và nâng cao tính minh bạch, năng động trong quản lý. Các giải pháp này giúp tạo môi trường thuận lợi, thu hút và giữ chân nhà đầu tư nước ngoài.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã phân tích tác động của 10 thành phần chỉ số PCI đến lượng vốn FDI tại 11 tỉnh ĐBSH trong giai đoạn 2013-2021, sử dụng mô hình hồi quy dữ liệu bảng với độ trễ 1 năm.
  • 5 thành phần PCI gồm chi phí gia nhập thị trường, chi phí thời gian, đào tạo lao động, cạnh tranh bình đẳng và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp có ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến FDI.
  • Mối quan hệ giữa PCI và FDI không đồng nhất giữa các tỉnh, phản ánh sự đa dạng về môi trường kinh doanh và các yếu tố bổ trợ khác.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc cải cách môi trường đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh nhằm thu hút FDI hiệu quả hơn.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp cải cách hành chính, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các vùng kinh tế khác để so sánh và hoàn thiện mô hình.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và hoạch định chính sách cần áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch cải thiện PCI, từ đó thúc đẩy thu hút vốn FDI, góp phần phát triển kinh tế bền vững cho khu vực Đồng bằng sông Hồng và cả nước.