Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam đang chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của các công trình cao tầng, đặc biệt là các tòa nhà văn phòng, trung tâm thương mại và chung cư cao tầng tại các đô thị lớn. Phần kết cấu tầng hầm của các công trình này không chỉ phải chịu lực mà còn phải đảm bảo khả năng chống thấm hiệu quả để bảo vệ thép cốt và duy trì độ bền vững của công trình. Theo báo cáo của ngành xây dựng, việc chống thấm cho bê tông cốt thép tầng hầm là một trong những yêu cầu kỹ thuật quan trọng nhằm ngăn ngừa sự xâm nhập của nước ngầm, đặc biệt tại các khu vực có hệ thống sông ngòi dày đặc như đồng bằng sông Cửu Long.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc sử dụng bentonite natri khai thác tại huyện Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận làm phụ gia chống thấm cho bê tông mác 200 và 300, ứng dụng trong các công trình như đáy và tường hầm nhà cao tầng, cũng như tường chắn chống thấm trong lòng đất. Mục tiêu chính là khảo sát ảnh hưởng của bentonite đến các tính chất cơ lý của hỗn hợp xi măng – bentonite và bê tông, đặc biệt là khả năng chống thấm theo tiêu chuẩn TCVN 3116:1993. Nghiên cứu cũng phân tích cơ chế chống thấm dựa trên sự hình thành khoáng Faujasite – một dạng zeolite mới trong bê tông khi có bentonite.

Phạm vi nghiên cứu thực hiện trong năm 2012 tại Trường Đại học Bách Khoa, Đại học Quốc gia TP.HCM, với các thí nghiệm trong phòng thí nghiệm và phân tích cấu trúc vi mô. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa lớn trong việc phát triển vật liệu bê tông chống thấm hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng và tuổi thọ công trình xây dựng dân dụng và công trình giao thông thủy lợi tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết cấu trúc bê tông và lý thuyết khoáng vật zeolite trong vật liệu xây dựng.

  1. Lý thuyết cấu trúc bê tông và đá xi măng: Bê tông được cấu thành từ pha rắn (đá xi măng) và lỗ xốp mao quản. Độ thấm nước của bê tông phụ thuộc chủ yếu vào cấu trúc lỗ xốp, kích thước và phân bố của chúng. Quá trình thủy hóa xi măng tạo ra các pha hydrat như Ca(OH)₂, C-S-H và Ettringhit, hình thành mạng lưới gel xi măng đặc chắc, giảm lỗ xốp và tăng cường độ bền. Việc bổ sung phụ gia mịn như bentonite giúp lấp kín các lỗ xốp mao quản, giảm khả năng thấm nước.

  2. Lý thuyết khoáng vật zeolite và khoáng Faujasite: Zeolite là aluminosilicat có cấu trúc tinh thể ba chiều với hệ thống mao quản đồng đều, có khả năng hấp phụ và trao đổi ion cao. Trong bê tông có bentonite, phản ứng hóa học giữa bentonite và xi măng tạo thành khoáng Faujasite – một dạng zeolite tự nhiên, góp phần tăng khả năng chống thấm nhờ lấp kín lỗ xốp và tạo liên kết khoáng mới trong cấu trúc bê tông.

Các khái niệm chính bao gồm: độ chống thấm bê tông (được xác định theo áp lực thủy tĩnh tối đa mà bê tông chịu được), huyền phù xi măng – bentonite (hỗn hợp bơm vào rãnh để tạo tường chắn chống thấm), và các chỉ tiêu cơ lý như độ sụt, thời gian đông kết, độ ổn định thể tích, độ bền nén.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ các thí nghiệm trong phòng thí nghiệm tại Trường Đại học Bách Khoa TP.HCM, sử dụng nguyên liệu gồm xi măng PCB40 Holcim, đá dăm 1x2 cm, cát sông, nước và bentonite natri khai thác tại Bình Thuận.

Phương pháp nghiên cứu bao gồm:

  • Thiết kế cấp phối bê tông theo tiêu chuẩn ACI và Bolomey với mác bê tông 200 và 300, hàm lượng bentonite từ 1% đến 6% so với xi măng.
  • Thiết kế cấp phối huyền phù xi măng – bentonite với tỷ lệ bentonite/xi măng từ 70kg/180kg đến 85kg/230kg, ứng dụng làm tường chắn chống thấm.
  • Thí nghiệm kiểm tra tính chất cơ lý: lượng nước tiêu chuẩn, thời gian đông kết, độ ổn định thể tích, độ sụt, độ phân tầng, lượng tách nước, độ bền nén.
  • Thí nghiệm kiểm tra khả năng chống thấm theo TCVN 3116:1993 trên mẫu bê tông và huyền phù đã đóng rắn.
  • Phân tích cấu trúc vi mô bằng kính hiển vi quang học, SEM và phân tích thành phần khoáng XRD để xác định sự hình thành khoáng Faujasite.
  • Cỡ mẫu: Mỗi tổ mẫu thử thấm gồm 6 viên hình trụ đường kính và chiều cao 150mm, tuổi mẫu thử không sớm hơn 28 ngày.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 2 đến tháng 8 năm 2012, bao gồm giai đoạn chuẩn bị nguyên liệu, thiết kế cấp phối, tiến hành thí nghiệm và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của bentonite đến tính chất cơ lý của bê tông: Khi tăng hàm lượng bentonite từ 1% đến 6% so với xi măng, lượng nước tiêu chuẩn tăng nhẹ, thời gian đông kết kéo dài, độ ổn định thể tích được duy trì tốt. Độ sụt giảm khoảng 10-15% so với bê tông không có bentonite, cho thấy tính công tác giảm nhưng vẫn đảm bảo thi công. Độ bền nén ở tuổi 28 ngày giảm nhẹ khoảng 5-8% nhưng vẫn đạt mác thiết kế.

  2. Khả năng chống thấm của bê tông tăng theo hàm lượng bentonite: Kết quả thử thấm theo TCVN 3116:1993 cho thấy mẫu bê tông có bentonite 6% đạt mức chống thấm B12 (áp lực thủy tĩnh 12 daN/cm²), trong khi mẫu đối chứng chỉ đạt B6. Tỷ lệ mẫu đạt tiêu chuẩn chống thấm tăng từ khoảng 50% ở 1% bentonite lên đến 90% ở 6% bentonite.

  3. Hình thành khoáng Faujasite trong bê tông có bentonite: Phân tích XRD và SEM cho thấy sự xuất hiện của khoáng Faujasite – dạng zeolite tự nhiên – trong các mẫu bê tông và huyền phù xi măng – bentonite sau khi đóng rắn. Hàm lượng khoáng này tăng theo hàm lượng bentonite và thời gian bảo dưỡng, góp phần làm tăng khả năng chống thấm nhờ cơ chế lấp kín lỗ xốp và tạo liên kết khoáng mới.

  4. Khả năng chống thấm của huyền phù xi măng – bentonite: Với tỷ lệ bentonite/xi măng từ 70kg/180kg đến 85kg/230kg, huyền phù có độ chảy 35-40 giây, độ phân tầng dưới 3%, lượng tách nước 60-100 ml, đảm bảo tính công tác và ổn định. Độ bền nén đạt 1,5-2,0 MPa, hệ số chống thấm Ww < 1, phù hợp làm tường chắn chống thấm trong lòng đất. Khả năng chống thấm tăng theo tỷ lệ bentonite, đồng thời khoáng Faujasite xuất hiện nhiều hơn trong mẫu sau đóng rắn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự tăng khả năng chống thấm là do bentonite có kích thước hạt rất mịn, giúp lấp kín các lỗ xốp mao quản trong cấu trúc bê tông, đồng thời phản ứng hóa học với xi măng tạo thành khoáng Faujasite – một khoáng zeolite có cấu trúc mao quản đồng đều, làm giảm đáng kể sự thấm nước. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về ứng dụng bentonite trong bê tông chống thấm và tường chắn chống thấm.

So sánh với bê tông không có phụ gia, bê tông có bentonite tuy có giảm nhẹ độ bền nén nhưng vẫn đảm bảo mác thiết kế và tăng đáng kể khả năng chống thấm, điều này rất quan trọng trong các công trình tầng hầm và công trình thủy lợi. Việc sử dụng huyền phù xi măng – bentonite làm tường chắn chống thấm cũng được chứng minh là hiệu quả, với các chỉ tiêu cơ lý và chống thấm đáp ứng yêu cầu kỹ thuật.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện mối quan hệ giữa hàm lượng bentonite và mức chống thấm, cũng như bảng so sánh các chỉ tiêu cơ lý của bê tông và huyền phù với các tỷ lệ bentonite khác nhau. Phân tích SEM và XRD minh họa sự hình thành khoáng Faujasite, làm rõ cơ chế chống thấm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng bentonite natri Bình Thuận làm phụ gia chống thấm trong bê tông mác 200 và 300 cho các công trình tầng hầm nhà cao tầng, nhằm nâng cao khả năng chống thấm và bảo vệ kết cấu thép cốt. Thời gian thực hiện: ngay trong các dự án xây dựng mới.

  2. Sử dụng huyền phù xi măng – bentonite với tỷ lệ bentonite/xi măng từ 70kg/180kg đến 85kg/230kg để thi công tường chắn chống thấm trong các công trình giao thông và thủy lợi, đặc biệt tại các khu vực có đất ẩm cao và nước ngầm dày đặc. Chủ thể thực hiện: các nhà thầu xây dựng chuyên ngành. Timeline: áp dụng trong các dự án cải tạo và xây dựng mới.

  3. Đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển công nghệ sản xuất bentonite tinh khiết tại Việt Nam, giảm phụ thuộc nhập khẩu, đồng thời nâng cao chất lượng bentonite để đáp ứng yêu cầu kỹ thuật cao trong xây dựng. Chủ thể thực hiện: các cơ quan quản lý và doanh nghiệp khai thác khoáng sản. Timeline: 3-5 năm tới.

  4. Xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật và hướng dẫn thi công chi tiết cho bê tông và huyền phù xi măng – bentonite chống thấm, đảm bảo tính đồng bộ và hiệu quả trong thi công thực tế. Chủ thể thực hiện: Bộ Xây dựng và các viện nghiên cứu. Timeline: 1-2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Kỹ sư và nhà thầu xây dựng công trình cao tầng và thủy lợi: Nắm bắt công nghệ sử dụng bentonite trong bê tông chống thấm và tường chắn, áp dụng vào thi công thực tế để nâng cao chất lượng công trình.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành công nghệ vật liệu xây dựng: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, phân tích cấu trúc vi mô và ứng dụng khoáng vật zeolite trong vật liệu xây dựng.

  3. Cơ quan quản lý và hoạch định chính sách trong lĩnh vực xây dựng và khai thác khoáng sản: Đánh giá tiềm năng sử dụng bentonite trong ngành xây dựng, từ đó xây dựng chính sách phát triển nguồn nguyên liệu trong nước.

  4. Doanh nghiệp khai thác và chế biến bentonite: Hiểu rõ yêu cầu kỹ thuật và ứng dụng thực tế của bentonite trong xây dựng, từ đó nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bentonite có ảnh hưởng như thế nào đến độ bền nén của bê tông?
    Bentonite làm giảm nhẹ độ bền nén khoảng 5-8% so với bê tông không có phụ gia, nhưng vẫn đảm bảo đạt mác thiết kế. Sự giảm này do bentonite làm tăng lượng nước tiêu chuẩn và kéo dài thời gian đông kết, tuy nhiên cải thiện khả năng chống thấm là ưu điểm vượt trội.

  2. Cơ chế chống thấm của bentonite trong bê tông là gì?
    Bentonite có kích thước hạt rất mịn giúp lấp kín các lỗ xốp mao quản, đồng thời phản ứng hóa học với xi măng tạo thành khoáng Faujasite – một dạng zeolite, làm tăng khả năng chống thấm bằng cách tạo liên kết khoáng mới và giảm độ rỗng trong bê tông.

  3. Huyền phù xi măng – bentonite được sử dụng như thế nào trong thi công tường chắn chống thấm?
    Huyền phù được bơm vào rãnh đào để tạo thành tường chắn chống thấm trong lòng đất. Tỷ lệ bentonite/xi măng từ 70kg/180kg đến 85kg/230kg đảm bảo độ chảy, độ phân tầng và độ bền nén phù hợp, giúp ngăn chặn dòng nước ngầm hiệu quả.

  4. Có cần sử dụng phụ gia hóa dẻo khi chế tạo huyền phù xi măng – bentonite không?
    Phụ gia hóa dẻo như lignosulfonate có thể được sử dụng để giảm độ nhớt của huyền phù, tránh tắc nghẽn phễu khi bơm và giúp huyền phù len lỏi vào các khe đất tốt hơn, tuy nhiên trong nghiên cứu này không sử dụng phụ gia để khảo sát tính chất cơ bản.

  5. Bentonite natri Bình Thuận có ưu điểm gì so với bentonite nhập khẩu?
    Bentonite natri Bình Thuận có kích thước hạt mịn, khả năng trương nở cao và phản ứng tốt với xi măng tạo khoáng Faujasite, phù hợp làm phụ gia chống thấm. Việc sử dụng nguồn nguyên liệu trong nước giúp giảm chi phí và phát triển ngành khai thác khoáng sản địa phương.

Kết luận

  • Bentonite natri Bình Thuận là phụ gia hiệu quả để nâng cao khả năng chống thấm cho bê tông mác 200 và 300, đặc biệt trong các công trình tầng hầm nhà cao tầng.
  • Khả năng chống thấm tăng theo hàm lượng bentonite, đạt mức chống thấm B12 khi sử dụng 6% bentonite so với xi măng.
  • Phản ứng hóa học giữa bentonite và xi măng tạo thành khoáng Faujasite – dạng zeolite, góp phần làm tăng khả năng chống thấm và cải thiện cấu trúc bê tông.
  • Huyền phù xi măng – bentonite với tỷ lệ bentonite/xi măng phù hợp có thể ứng dụng hiệu quả làm tường chắn chống thấm trong các công trình giao thông và thủy lợi.
  • Đề xuất áp dụng rộng rãi bentonite trong xây dựng chống thấm, đồng thời phát triển công nghệ sản xuất và tiêu chuẩn kỹ thuật để nâng cao hiệu quả ứng dụng.

Tiếp theo, cần triển khai các dự án thí điểm ứng dụng bentonite trong thi công thực tế, đồng thời nghiên cứu sâu hơn về ảnh hưởng của các yếu tố môi trường và phụ gia bổ sung để tối ưu hóa công thức bê tông chống thấm. Các nhà quản lý và doanh nghiệp được khuyến khích phối hợp để phát triển nguồn nguyên liệu bentonite trong nước, góp phần nâng cao chất lượng công trình xây dựng Việt Nam.