Luận văn thạc sĩ về tội hủy hoại rừng theo quy định của Bộ luật Hình sự 2015

• Tác giả: Nông Minh Vũ
• Người hướng dẫn: PGS.TS Trần Văn Độ
• Trường học: Trường Đại Học Luật Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật Hình Sự và Tố Tụng Hình Sự
• Đề tài: Nghiên Cứu Tội Hủy Hoại Rừng Theo Bộ Luật Hình Sự 2015
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• PHẦN MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015 VỀ TỘI HUỶ HOẠI RỪNG
• 1.1. Khái niệm tội huỷ hoại rừng
• 1.2. Quy định cấu thành tội phạm cơ bản của tội huỷ hoại rừng
• 1.3. Quy định các cấu thành tội phạm tăng nặng của tội huỷ hoại rừng
• 1.4. Quy định về đường lối xử lý đối với tội huỷ hoại rừng
• 1.4.1. Quy định chế tài đối với cá nhân phạm tội
• 1.4.2. Quy định chế tài đối với pháp nhân thương mại phạm tội
• 1.5. Phân biệt tội huỷ hoại rừng với một số vi phạm, tội phạm khác
• 1.5.1. Với vi phạm hành chính
• 1.5.2. Với tội vi phạm quy định về khai thác, bảo vệ rừng và lâm sản (Điều 232 Bộ luật hình sự năm 2013)
• 1.5.3. Với tội huỷ hoại tài sản (Điều 178 Bộ luật hình sự năm 2015)
• 1.5.4. Với tội trộm cắp tài sản (Điều 173 Bộ luật hình sự năm 2015)
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TIỄN VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG XÉT XỬ CÁC VỤ ÁN VỀ TỘI HUỶ HOẠI RỪNG
• 2.1. Khái quát tình hình thụ lý xét xử các vụ án huỷ hoại rừng 2014 - 9/2018
• 2.2. Áp dụng hình phạt
• 2.3. Những bất cập, hạn chế trong thực tiễn xét xử các vụ án về tội huỷ hoại rừng và nguyên nhân
• 2.4. Các giải pháp nâng cao chất lượng xét xử các vụ án huỷ hoại rừng
• 2.4.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật
• 2.4.2. Giải pháp hướng dẫn áp dụng pháp luật, tổng duyệt án lệ
• 2.4.3. Các giải pháp khác
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Khái niệm tội hủy hoại rừng

Tội hủy hoại rừng là hành vi có tính chất nguy hiểm cho xã hội, được quy định trong Bộ luật Hình sự 2015. Theo quy định tại Điều 243, tội này được hiểu là hành vi gây thiệt hại cho rừng, làm giảm giá trị tài nguyên thiên nhiên. Việc xác định khái niệm này cần xem xét các yếu tố như hậu quả nghiêm trọng đến môi trường và xã hội. Hành vi này không chỉ đơn thuần là việc chặt phá cây cối mà còn bao gồm các hành động như đốt rừng, xả thải chất độc hại vào môi trường rừng. Theo Luật Bảo vệ và Phát triển rừng, rừng không chỉ có giá trị về kinh tế mà còn có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường và điều hòa khí hậu. Chính vì vậy, việc bảo vệ rừng là trách nhiệm của toàn xã hội, đặc biệt là các cơ quan chức năng. Đáng lưu ý, tội hủy hoại rừng không chỉ ảnh hưởng đến tài nguyên thiên nhiên mà còn tác động trực tiếp đến đời sống của người dân, đặc biệt là những cộng đồng sống phụ thuộc vào rừng.

1.1. Các dấu hiệu pháp lý của tội hủy hoại rừng

Các dấu hiệu pháp lý của tội hủy hoại rừng bao gồm: hành vi phải có tính chất nguy hiểm cho xã hội, thực hiện một cách có ý thức và trái pháp luật. Hành vi này phải gây ra hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến môi trường sinh thái và các quan hệ xã hội về bảo vệ rừng. Theo quy định của pháp luật, chỉ những hành vi có mức độ nguy hiểm đáng kể mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Điều này có nghĩa là không phải tất cả các hành vi liên quan đến rừng đều bị coi là tội phạm, mà chỉ những hành vi gây thiệt hại lớn đến tài nguyên rừng mới bị xử lý. Việc xác định mức độ thiệt hại và tính chất của hành vi là rất quan trọng trong quá trình điều tra và xử lý tội phạm. Hơn nữa, việc phân biệt giữa tội hủy hoại rừng và các hành vi vi phạm pháp luật khác cũng cần được thực hiện một cách rõ ràng nhằm đảm bảo tính chính xác và công bằng trong việc áp dụng pháp luật.

II. Quy định của Bộ luật Hình sự 2015 về tội hủy hoại rừng

Theo Bộ luật Hình sự 2015, tội hủy hoại rừng được quy định tại Điều 243. Điều này đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên. Bộ luật đã quy định rõ ràng các hành vi cấu thành tội phạm, từ việc chặt phá cây trái phép đến việc sử dụng hóa chất độc hại gây hại cho rừng. Hình phạt cho tội này cũng được quy định cụ thể, với các mức độ khác nhau tùy thuộc vào mức độ thiệt hại. Điều này không chỉ nhằm mục đích trừng phạt mà còn có ý nghĩa răn đe, ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến rừng. Ngoài ra, Bộ luật còn quy định trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại, một điểm mới trong việc xử lý tội phạm môi trường. Điều này cho thấy sự nghiêm túc trong việc bảo vệ rừng và tài nguyên thiên nhiên, đồng thời khẳng định vai trò của pháp luật trong việc quản lý và bảo vệ môi trường.

2.1. Các hình thức xử lý đối với tội hủy hoại rừng

Các hình thức xử lý đối với tội hủy hoại rừng rất đa dạng, bao gồm cả hình phạt chính và hình phạt bổ sung. Hình phạt chính có thể là tù giam, còn hình phạt bổ sung có thể là cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc cấm hành nghề. Điều này không chỉ nhằm mục đích trừng phạt cá nhân vi phạm mà còn nhằm ngăn chặn những hành vi tương tự trong tương lai. Đặc biệt, việc xử lý các pháp nhân thương mại phạm tội hủy hoại rừng cũng được quy định rõ ràng, cho thấy sự quyết tâm trong việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Hơn nữa, việc áp dụng các chế tài này cần phải được thực hiện một cách công bằng và minh bạch, đảm bảo quyền lợi cho những người bị ảnh hưởng bởi hành vi vi phạm. Sự kết hợp giữa các hình thức xử lý khác nhau sẽ tạo ra một môi trường pháp lý mạnh mẽ, góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác bảo vệ rừng và tài nguyên thiên nhiên.

III. Thực tiễn áp dụng pháp luật về tội hủy hoại rừng

Thực tiễn áp dụng pháp luật về tội hủy hoại rừng tại Việt Nam hiện nay đang gặp nhiều khó khăn và thách thức. Mặc dù Bộ luật Hình sự 2015 đã có những quy định chặt chẽ, nhưng việc thực thi vẫn còn nhiều bất cập. Một trong những vấn đề lớn nhất là sự thiếu đồng bộ trong việc áp dụng pháp luật giữa các cơ quan chức năng. Nhiều vụ việc hủy hoại rừng vẫn chưa được xử lý kịp thời và triệt để, dẫn đến tình trạng tài nguyên rừng ngày càng suy giảm. Hơn nữa, sự thiếu hiểu biết về pháp luật của một bộ phận người dân cũng góp phần làm gia tăng tình trạng vi phạm. Việc nâng cao nhận thức về bảo vệ rừng và trách nhiệm của từng cá nhân trong cộng đồng là rất cần thiết. Cần có các chương trình giáo dục và tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức của người dân về tầm quan trọng của rừng và những hậu quả nghiêm trọng của việc hủy hoại rừng.

3.1. Giải pháp nâng cao hiệu quả xử lý tội hủy hoại rừng

Để nâng cao hiệu quả xử lý tội hủy hoại rừng, cần phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, từ chính quyền địa phương đến các cơ quan bảo vệ pháp luật. Việc xây dựng một hệ thống giám sát và báo cáo hiệu quả cũng là một yếu tố quan trọng. Đồng thời, cần có các biện pháp mạnh mẽ hơn trong việc xử lý các hành vi vi phạm, bao gồm cả việc áp dụng các hình phạt nghiêm khắc đối với những đối tượng vi phạm. Ngoài ra, việc thực hiện các chính sách bảo vệ và phát triển rừng bền vững cũng cần được chú trọng. Các chương trình trồng rừng, bảo vệ rừng tự nhiên và nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ rừng sẽ góp phần quan trọng trong việc ngăn chặn tình trạng hủy hoại rừng. Chỉ khi có sự đồng lòng và quyết tâm từ tất cả các cấp, mọi người dân, thì công tác bảo vệ rừng mới có thể đạt được hiệu quả cao nhất.

Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam là quốc gia có điều kiện địa lý đặc thù thuộc vùng nhiệt đới, sở hữu nguồn tài nguyên rừng phong phú và đa dạng. Tuy nhiên, trong một thế kỷ qua, diện tích rừng đã bị suy giảm nghiêm trọng, chỉ còn khoảng 41% diện tích đất tự nhiên do các tác động của phát triển kinh tế, chiến tranh và các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ rừng. Tình trạng tội phạm hủy hoại rừng diễn ra phức tạp, gây mất cân bằng sinh thái, ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường và đời sống xã hội. Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 đã có những điều chỉnh quan trọng về quy định tội hủy hoại rừng nhằm nâng cao hiệu quả phòng chống tội phạm này.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích các quy định pháp luật về tội hủy hoại rừng theo BLHS năm 2015, đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật và đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng xét xử các vụ án liên quan. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên toàn quốc, với dữ liệu thu thập từ năm 2014 đến tháng 9 năm 2018, bao gồm số liệu về các vụ án, bị cáo và hình phạt áp dụng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện pháp luật hình sự, góp phần bảo vệ tài nguyên rừng và môi trường sinh thái, đồng thời hỗ trợ công tác xét xử và phòng chống tội phạm hiệu quả hơn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết pháp lý về tội phạm hình sự, đặc biệt là lý thuyết về cấu thành tội phạm với bốn dấu hiệu chính: khách thể, chủ thể, mặt khách quan và mặt chủ quan của tội phạm. Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình phân tích so sánh giữa các quy định pháp luật cũ (BLHS năm 1999) và mới (BLHS năm 2015) để làm rõ những điểm tiến bộ và hạn chế trong quy định về tội hủy hoại rừng. Các khái niệm chuyên ngành như “rừng”, “hủy hoại rừng”, “pháp nhân thương mại chịu trách nhiệm hình sự” cũng được làm rõ để đảm bảo tính chính xác và toàn diện trong phân tích.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê các vụ án, bị cáo bị xử lý về tội hủy hoại rừng từ năm 2014 đến tháng 9 năm 2018, các bản án xét xử, tài liệu pháp luật và các bài viết khoa học chuyên ngành. Phương pháp nghiên cứu sử dụng kết hợp phân tích pháp lý, tổng hợp, so sánh, thống kê và nghiên cứu điển hình. Cỡ mẫu gồm 100 vụ án được lựa chọn làm cơ sở phân tích thực tiễn. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo tiêu chí đại diện cho các vụ án điển hình. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2019, tập trung vào việc thu thập, phân tích số liệu và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tình hình thụ lý và xét xử vụ án: Từ năm 2014 đến 2017, tổng số vụ án về tội hủy hoại rừng được thụ lý là khoảng 991 vụ với 1.525 bị cáo, trong đó tỷ lệ vụ án được xét xử sơ thẩm chiếm trung bình 79%. Năm 2018, khi BLHS năm 2015 có hiệu lực, số vụ án được xét xử chiếm 61,4% số vụ thụ lý, cho thấy sự giảm sút trong tỷ lệ xét xử.

2. Chênh lệch giữa số vụ vi phạm và số vụ xử lý hình sự: Báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho thấy từ năm 2016 đến 2018, số vụ vi phạm hành vi hủy hoại rừng là khoảng 7.467 vụ, nhưng chỉ có khoảng 444 vụ được xử lý hình sự, chiếm khoảng 5,9%. Điều này phản ánh việc áp dụng chế tài hình sự còn hạn chế, chưa đủ sức răn đe.

3. Hạn chế trong định tội và áp dụng hình phạt: Qua phân tích 100 bản án, có 59 bản án áp dụng Điều 189 BLHS năm 1999 và 41 bản án áp dụng Điều 243 BLHS năm 2015. Một số vụ án chưa làm rõ đầy đủ các yếu tố cấu thành tội phạm, đặc biệt là lỗi của người phạm tội. Việc áp dụng các văn bản hướng dẫn cũ không phù hợp với BLHS mới cũng gây khó khăn trong xét xử.

4. Chủ thể phạm tội đa dạng: Ngoài cá nhân từ đủ 16 tuổi trở lên, BLHS năm 2015 lần đầu tiên quy định pháp nhân thương mại cũng phải chịu trách nhiệm hình sự về tội hủy hoại rừng. Tuy nhiên, đến nay chưa có trường hợp pháp nhân thương mại nào bị xử lý hình sự về tội này, cho thấy khó khăn trong việc chứng minh và xử lý.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc quy định pháp luật chưa đồng bộ, thiếu văn bản hướng dẫn chi tiết cho các tình tiết định tội mới, cũng như sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả cho thấy BLHS năm 2015 đã có nhiều cải tiến về mặt kỹ thuật lập pháp, nhưng thực tiễn áp dụng còn nhiều vướng mắc. Việc chênh lệch lớn giữa số vụ vi phạm và số vụ xử lý hình sự cho thấy cần tăng cường công tác phát hiện, xử lý nghiêm minh để nâng cao hiệu quả phòng chống tội phạm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ số vụ án và tỷ lệ xét xử qua các năm, bảng so sánh hình phạt áp dụng theo các điều luật cũ và mới để minh họa rõ nét hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện pháp luật: Cần ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết về các tình tiết định tội và định khung hình phạt tại Điều 243 BLHS năm 2015, đặc biệt là các quy định liên quan đến nhóm thực vật quý hiếm và pháp nhân thương mại. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Bộ Tư pháp chủ trì phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

2. Nâng cao năng lực cho cơ quan tiến hành tố tụng: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về pháp luật hình sự môi trường, kỹ năng định tội và áp dụng hình phạt cho thẩm phán, kiểm sát viên và điều tra viên. Mục tiêu nâng tỷ lệ xét xử đúng pháp luật lên trên 90% trong 2 năm tới.

3. Tăng cường phối hợp liên ngành: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý rừng, công an, viện kiểm sát và tòa án để phát hiện, xử lý kịp thời các vụ án hủy hoại rừng. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do Bộ Công an và Bộ Tư pháp chủ trì.

4. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Tổ chức các chiến dịch truyền thông về bảo vệ rừng và hậu quả pháp lý của hành vi hủy hoại rừng nhằm nâng cao ý thức cộng đồng và chủ rừng. Thực hiện liên tục hàng năm, do Bộ Tài nguyên và Môi trường phối hợp với các địa phương thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà lập pháp và cơ quan soạn thảo chính sách: Giúp hiểu rõ các quy định pháp luật hiện hành, từ đó đề xuất sửa đổi, bổ sung phù hợp với thực tiễn và xu hướng phát triển.

2. Cơ quan tiến hành tố tụng (tòa án, viện kiểm sát, công an): Cung cấp cơ sở pháp lý và phân tích thực tiễn để nâng cao chất lượng xét xử, định tội chính xác và áp dụng hình phạt phù hợp.

3. Các nhà nghiên cứu và giảng viên luật hình sự, môi trường: Là tài liệu tham khảo chuyên sâu về tội hủy hoại rừng, giúp phát triển nghiên cứu và giảng dạy trong lĩnh vực luật hình sự và bảo vệ môi trường.

4. Chủ rừng, tổ chức bảo vệ rừng và cộng đồng dân cư: Nâng cao nhận thức về pháp luật, quyền và nghĩa vụ trong bảo vệ rừng, từ đó góp phần phòng ngừa tội phạm và bảo vệ tài nguyên rừng bền vững.

Câu hỏi thường gặp

1. Tội hủy hoại rừng được quy định như thế nào trong BLHS năm 2015?
   Tội hủy hoại rừng được quy định tại Điều 243 BLHS năm 2015, bao gồm các hành vi đốt, phá rừng trái phép hoặc các hành vi khác làm giảm giá trị hoặc phá hủy rừng, với các mức hình phạt tùy theo diện tích và mức độ thiệt hại.

2. Pháp nhân thương mại có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội hủy hoại rừng không?
   Có. BLHS năm 2015 lần đầu tiên quy định pháp nhân thương mại có thể chịu trách nhiệm hình sự nếu thực hiện hành vi phạm tội hủy hoại rừng, tuy nhiên thực tiễn xử lý còn gặp nhiều khó khăn.

3. Sự khác biệt chính giữa tội hủy hoại rừng và vi phạm hành chính về bảo vệ rừng là gì?
   Tội hủy hoại rừng là hành vi nguy hiểm cho xã hội, có lỗi cố ý và bị xử lý hình sự với mức phạt nghiêm khắc. Vi phạm hành chính có mức độ nguy hiểm thấp hơn, có thể do lỗi vô ý hoặc cố ý, bị xử phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền.

4. Tại sao số vụ án xử lý hình sự về tội hủy hoại rừng thấp hơn nhiều so với số vụ vi phạm?
   Nguyên nhân do nhiều vụ vi phạm chưa đạt mức độ nghiêm trọng để truy cứu hình sự, khó khăn trong chứng minh hậu quả, cũng như hạn chế trong phối hợp và áp dụng pháp luật.

5. Các giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả xét xử tội hủy hoại rừng?
   Bao gồm hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cho cơ quan tố tụng, tăng cường phối hợp liên ngành và đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng.

Kết luận

• Tội hủy hoại rừng là hành vi nguy hiểm cho xã hội, được quy định chi tiết tại Điều 243 BLHS năm 2015 với các dấu hiệu cấu thành rõ ràng và mức hình phạt nghiêm khắc.
• Thực tiễn xét xử từ năm 2014 đến 2018 cho thấy số vụ án được xử lý hình sự còn thấp so với số vụ vi phạm, phản ánh hạn chế trong áp dụng pháp luật và phối hợp giữa các cơ quan.
• Việc bổ sung chủ thể pháp nhân thương mại chịu trách nhiệm hình sự là bước tiến quan trọng nhưng còn nhiều khó khăn trong thực thi.
• Cần có văn bản hướng dẫn chi tiết và nâng cao năng lực cho các cơ quan tiến hành tố tụng để đảm bảo áp dụng pháp luật chính xác, hiệu quả.
• Đề nghị các cơ quan chức năng sớm triển khai các giải pháp hoàn thiện pháp luật, đào tạo, phối hợp liên ngành và tuyên truyền nhằm bảo vệ rừng bền vững và phòng chống tội phạm hiệu quả.

Hành động tiếp theo: Các nhà lập pháp, cơ quan tố tụng và tổ chức bảo vệ rừng cần phối hợp triển khai các khuyến nghị nêu trên để nâng cao hiệu quả phòng chống tội phạm hủy hoại rừng, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.