Tổng quan nghiên cứu

Tội cướp giật tài sản là một trong những loại tội phạm xâm phạm sở hữu phổ biến và có chiều hướng gia tăng tại Việt Nam, đặc biệt tại các đô thị phát triển như thành phố Đà Nẵng. Theo số liệu thống kê từ Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2015 đến hết tháng 6 năm 2020, trung bình mỗi năm có khoảng 20 vụ án và gần 50 bị cáo bị xét xử về tội này. Tỷ lệ các vụ án cướp giật tài sản chiếm khoảng 7,97% tổng số vụ án về tội phạm sở hữu, trong khi tỷ lệ bị cáo chiếm tới 15,43% trong tổng số bị cáo phạm tội xâm phạm sở hữu. Tội phạm này không chỉ gây thiệt hại nghiêm trọng về tài sản mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến an ninh trật tự, tâm lý người dân và hình ảnh du lịch của thành phố.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về tội cướp giật tài sản tại Đà Nẵng trong giai đoạn 2015-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng chống loại tội phạm này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định tại Điều 171 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) và so sánh với các quy định trước đây, đồng thời khảo sát thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc góp phần hoàn thiện lý luận pháp luật hình sự và hỗ trợ công tác đào tạo, nghiên cứu pháp luật cũng như nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong thực tiễn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên nền tảng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin, kết hợp với tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Hai lý thuyết chính được áp dụng là:

  • Lý thuyết về tội phạm và trách nhiệm hình sự: Giúp làm rõ các dấu hiệu cấu thành tội cướp giật tài sản, bao gồm khách thể, mặt khách quan, mặt chủ quan và chủ thể của tội phạm.
  • Lý thuyết về áp dụng pháp luật hình sự: Phân tích đặc điểm, vai trò và quy trình áp dụng pháp luật hình sự trong hoạt động tố tụng hình sự, đảm bảo việc xử lý tội phạm đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.

Các khái niệm chuyên ngành trọng tâm gồm: tội cướp giật tài sản, dấu hiệu pháp lý của tội phạm, trách nhiệm hình sự, hình phạt định khung, áp dụng pháp luật hình sự, và các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trong xử lý hình sự.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học sau:

  • Phương pháp phân tích, bình luận, so sánh: Được áp dụng để nghiên cứu các quy định pháp luật và lý luận về tội cướp giật tài sản.
  • Phương pháp thống kê, đánh giá, tổng hợp, đối chiếu: Thu thập và phân tích số liệu từ Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng về các vụ án, bị cáo, hình phạt áp dụng trong giai đoạn 2015-2020.
  • Phương pháp quy nạp, tổng hợp: Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật dựa trên kết quả phân tích thực tiễn.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm báo cáo của Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng, Viện kiểm sát nhân dân, hồ sơ vụ án, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu nghiên cứu khoa học. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 102 vụ án với 287 bị cáo về tội cướp giật tài sản được xét xử trong giai đoạn nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ các vụ án có liên quan trong khoảng thời gian nghiên cứu để đảm bảo tính đại diện và khách quan.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến hết tháng 6 năm 2020, phù hợp với giai đoạn áp dụng Bộ luật Hình sự năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình tội phạm cướp giật tài sản tại Đà Nẵng diễn biến phức tạp
    Trong giai đoạn 2015-2020, Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng đã xét xử 102 vụ án với 287 bị cáo về tội cướp giật tài sản. Tỷ lệ vụ án cướp giật chiếm khoảng 7,97% tổng số vụ án về tội phạm sở hữu, trong khi tỷ lệ bị cáo chiếm 15,43%. Năm 2019 là năm có số vụ án cao nhất với 23 vụ, tương ứng 68 bị cáo.

  2. Hình phạt chủ yếu là tù từ 3 đến 7 năm
    Phân tích hình phạt cho thấy 63,06% bị cáo bị áp dụng hình phạt tù từ 3 đến 7 năm, 29,27% bị cáo bị phạt tù từ 1 đến dưới 3 năm, và 7,67% bị cáo bị phạt tù từ trên 7 đến 15 năm. Không có trường hợp bị phạt tù trên 15 năm hoặc tù chung thân trong giai đoạn này.

  3. Đặc điểm nhân thân của người phạm tội
    Nam giới chiếm tỷ lệ áp đảo với 93,65% trong tổng số vụ án. Đa số bị cáo là người trẻ tuổi dưới 30, có trình độ văn hóa thấp, không có nghề nghiệp ổn định hoặc lười lao động, thường có lối sống phóng khoáng, có liên quan đến rượu bia và ma túy.

  4. Thủ đoạn phạm tội ngày càng tinh vi và liều lĩnh
    Tội phạm thường hoạt động tại các khu vực đông người như bến xe, nhà ga, chợ, trung tâm thương mại, đặc biệt là các khu vực du lịch. Tài sản bị cướp giật chủ yếu là các vật dụng gọn nhẹ có giá trị như điện thoại, túi xách, nữ trang. Các đối tượng sử dụng xe máy tốc độ cao, biển số giả, sẵn sàng chống trả khi bị truy đuổi.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của tình hình tội phạm cướp giật tài sản phức tạp tại Đà Nẵng có thể liên quan đến sự phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng, gia tăng dân số và lượng khách du lịch lớn, tạo điều kiện cho tội phạm hoạt động. Đặc điểm nhân thân cho thấy nhóm đối tượng phạm tội chủ yếu là thanh thiếu niên có hoàn cảnh xã hội khó khăn, thiếu việc làm và giáo dục.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tỷ lệ và đặc điểm tội phạm tại Đà Nẵng tương đồng nhưng có xu hướng gia tăng về số lượng và mức độ liều lĩnh. Việc áp dụng pháp luật hình sự đã đảm bảo xử lý nghiêm minh, tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số bất cập như nhận thức pháp luật chưa đồng nhất, thủ tục tố tụng phức tạp, và chưa có biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số vụ án và bị cáo theo năm, bảng phân bố hình phạt và biểu đồ cơ cấu nhân thân theo giới tính và độ tuổi để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật
    Đẩy mạnh tuyên truyền về hậu quả pháp lý của tội cướp giật tài sản, đặc biệt tập trung vào nhóm thanh thiếu niên và cộng đồng dân cư tại các khu vực trọng điểm. Mục tiêu giảm tỷ lệ tái phạm và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật trong vòng 2 năm tới, do Sở Tư pháp và các cơ quan chức năng phối hợp thực hiện.

  2. Nâng cao năng lực cho các cơ quan tiến hành tố tụng
    Tổ chức đào tạo chuyên sâu cho điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán về nhận diện dấu hiệu tội phạm, áp dụng pháp luật chính xác và xử lý vụ án nhanh chóng, hiệu quả. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ xét xử đúng người, đúng tội lên trên 99% trong 3 năm, do Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát chủ trì.

  3. Tăng cường phối hợp giữa các lực lượng chức năng
    Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa công an, viện kiểm sát, tòa án và các ban ngành liên quan trong phòng ngừa, điều tra và xử lý tội phạm cướp giật tài sản. Mục tiêu giảm số vụ án mới phát sinh ít nhất 10% mỗi năm, do Công an thành phố và UBND các quận huyện triển khai.

  4. Hoàn thiện pháp luật và hướng dẫn thi hành
    Đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật liên quan đến tội cướp giật tài sản nhằm làm rõ các dấu hiệu cấu thành, tăng cường các tình tiết định khung hình phạt phù hợp với thực tiễn. Ban hành văn bản hướng dẫn cụ thể về định giá tài sản và áp dụng hình phạt trong vòng 1-2 năm, do Bộ Tư pháp phối hợp với Bộ Công an và Tòa án nhân dân tối cao thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức ngành tư pháp
    Bao gồm điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán, luật sư nhằm nâng cao hiểu biết về đặc điểm, dấu hiệu pháp lý và thực tiễn áp dụng pháp luật về tội cướp giật tài sản, hỗ trợ công tác điều tra, truy tố và xét xử chính xác.

  2. Giảng viên và sinh viên ngành Luật
    Luận văn cung cấp tài liệu tham khảo chuyên sâu về tội phạm hình sự, giúp sinh viên nắm vững kiến thức lý luận và thực tiễn, phục vụ cho việc học tập và nghiên cứu khoa học.

  3. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước
    Giúp đánh giá hiệu quả các quy định pháp luật hiện hành, từ đó xây dựng chính sách, pháp luật phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả phòng chống tội phạm cướp giật tài sản.

  4. Cộng đồng và các tổ chức xã hội
    Nâng cao nhận thức về tội phạm cướp giật tài sản, góp phần tham gia phòng ngừa, tố giác tội phạm, bảo vệ an ninh trật tự tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tội cướp giật tài sản được pháp luật Việt Nam quy định như thế nào?
    Tội cướp giật tài sản được quy định tại Điều 171 Bộ luật Hình sự năm 2015, là hành vi công khai, nhanh chóng chiếm đoạt tài sản của người khác bằng cách giật lấy tài sản mà không có sự đồng ý của chủ sở hữu.

  2. Phân biệt tội cướp giật tài sản với tội trộm cắp như thế nào?
    Tội cướp giật tài sản có đặc điểm hành vi công khai, nhanh chóng và tạo yếu tố bất ngờ với nạn nhân, trong khi tội trộm cắp thường thực hiện hành vi lén lút, không công khai.

  3. Hình phạt áp dụng cho tội cướp giật tài sản là gì?
    Hình phạt chính là tù giam với các khung từ 1 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân tùy theo tính chất, mức độ và hậu quả của hành vi phạm tội.

  4. Ai là chủ thể của tội cướp giật tài sản?
    Chủ thể là người có năng lực trách nhiệm hình sự, đủ 14 tuổi trở lên, có khả năng nhận thức và điều khiển hành vi của mình.

  5. Các cơ quan nào tham gia áp dụng pháp luật hình sự về tội cướp giật tài sản?
    Bao gồm cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án và các cơ quan thi hành án hình sự, phối hợp chặt chẽ trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về tội cướp giật tài sản tại thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2015-2020, với số liệu cụ thể về vụ án, bị cáo và hình phạt áp dụng.
  • Phân tích đặc điểm nhân thân, thủ đoạn phạm tội và các tình tiết định khung hình phạt giúp hiểu rõ hơn về bản chất và mức độ nguy hiểm của tội phạm này.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả phòng chống và xử lý tội phạm cướp giật tài sản, góp phần bảo vệ an ninh trật tự và quyền sở hữu tài sản của người dân.
  • Luận văn có giá trị tham khảo cho các cơ quan tư pháp, giảng viên, sinh viên ngành luật và các nhà hoạch định chính sách.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào việc triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao hiệu quả công tác phòng chống tội phạm.

Quý độc giả và các cơ quan liên quan được khuyến khích tham khảo và ứng dụng kết quả nghiên cứu nhằm góp phần xây dựng môi trường pháp lý và xã hội an toàn, lành mạnh hơn.