Tổng quan nghiên cứu

Du lịch di sản văn hóa ngày càng trở thành một lĩnh vực quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội toàn cầu. Tại Việt Nam, các di sản văn hóa thế giới như Cố đô Huế, Phố cổ Hội An, Thánh địa Mỹ Sơn và Hoàng thành Thăng Long đã góp phần thu hút hàng triệu lượt khách quốc tế mỗi năm. Thành nhà Hồ, được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới vào năm 2011, là một trong những di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật và khảo cổ tiêu biểu của Việt Nam. Tuy nhiên, theo số liệu của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa, lượng khách du lịch đến Thành nhà Hồ chỉ khoảng 300 lượt/ngày, thấp hơn nhiều so với tiềm năng vốn có. Hoạt động du lịch tại đây chủ yếu là tham quan đơn thuần, chưa phát triển các sản phẩm du lịch đa dạng và chưa thu hút được khách quốc tế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng hoạt động du lịch tại Thành nhà Hồ trong giai đoạn 2009-2013, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển du lịch tại đây, đồng thời đề xuất các giải pháp phát triển bền vững, bảo tồn giá trị di sản và nâng cao sức hấp dẫn điểm đến. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào khu vực Thành nhà Hồ và vùng phụ cận thuộc huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng phát triển du lịch di sản tại địa phương, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội, đồng thời bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa lịch sử của di tích.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về điểm du lịch và sức hấp dẫn của điểm du lịch di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật và khảo cổ.

  • Lý thuyết điểm đến du lịch (Tourism Destination): Điểm đến du lịch được hiểu là không gian vật chất mà du khách lưu trú ít nhất một đêm, bao gồm các sản phẩm du lịch, dịch vụ hỗ trợ và các điểm tham quan trong khu vực. Điểm đến có thể là điểm cuối cùng hoặc điểm trung gian trong hành trình của du khách.

  • Mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của du khách (Tribe, 1998): Bao gồm tài nguyên thiên nhiên, môi trường, dịch vụ ăn uống, chỗ ở, dịch vụ giải trí, di sản và văn hóa. Sự hài lòng của du khách là thước đo quan trọng để đánh giá sức hấp dẫn và hiệu quả phát triển điểm du lịch.

  • Khái niệm và phân loại điểm du lịch: Điểm du lịch được phân loại theo vị trí địa lý (quốc gia, địa phương) và theo tài nguyên du lịch (thiên nhiên, văn hóa, đô thị, đầu mối giao thông). Du lịch di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật và khảo cổ thuộc nhóm du lịch văn hóa đặc thù, đòi hỏi sự phối hợp giữa bảo tồn và phát triển du lịch.

  • Nguyên tắc phát triển du lịch di tích lịch sử: Bảo đảm bảo tồn giá trị nguyên bản của di tích, phù hợp với quy hoạch phát triển chung, phối hợp chặt chẽ với các nhà nghiên cứu lịch sử, khảo cổ và sự tham gia của cộng đồng địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực địa tại Thành nhà Hồ và vùng phụ cận, phỏng vấn cán bộ Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ, người dân địa phương và các cơ sở kinh doanh du lịch. Dữ liệu thứ cấp bao gồm tài liệu sách báo, báo cáo ngành, các công trình nghiên cứu liên quan và số liệu thống kê của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích định tính và định lượng. Phân tích định lượng dựa trên số liệu thống kê về lượng khách, doanh thu, mức chi tiêu và thời gian lưu trú. Phân tích định tính dựa trên kết quả điều tra xã hội học về mức độ hài lòng của khách du lịch và đánh giá thực trạng hoạt động du lịch.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện với khoảng 300 khách du lịch nội địa và quốc tế, sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên tại khu vực di tích. Phương pháp điều tra xã hội học được áp dụng qua bảng hỏi và phiếu khảo sát nhằm thu thập thông tin về nhận thức, thái độ và mức độ hài lòng của khách.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2009-2013, giai đoạn sau khi Thành nhà Hồ được UNESCO công nhận, nhằm đánh giá tác động của sự kiện này đến hoạt động du lịch tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Lượng khách du lịch tăng nhưng chưa tương xứng tiềm năng: Số liệu thống kê cho thấy lượng khách đến Thành nhà Hồ tăng nhẹ từ khoảng 90.000 lượt năm 2009 lên khoảng 110.000 lượt năm 2013, tương đương mức tăng khoảng 22%. Tuy nhiên, con số này vẫn thấp so với các di sản thế giới khác tại Việt Nam như Mỹ Sơn hay Hội An, nơi lượng khách tăng từ 1,5 đến 2 lần ngay sau khi được công nhận.

  2. Thị trường khách chủ yếu là khách nội địa, khách quốc tế chiếm tỷ lệ thấp: Khách quốc tế chỉ chiếm khoảng 15-20% tổng số khách đến tham quan, trong khi các di sản khác có tỷ lệ khách quốc tế cao hơn 40-50%. Điều này cho thấy Thành nhà Hồ chưa thu hút được phân khúc khách quốc tế tiềm năng, đặc biệt là khách du lịch văn hóa từ các nước phát triển.

  3. Sản phẩm du lịch còn hạn chế, chủ yếu là tham quan di tích: Hoạt động du lịch tại Thành nhà Hồ chủ yếu tập trung vào tham quan di tích, chưa phát triển các sản phẩm du lịch bổ trợ như du lịch lễ hội, du lịch nông nghiệp, ẩm thực đặc trưng hay du lịch cộng đồng. Các dịch vụ lưu trú, ăn uống và vui chơi giải trí còn thiếu đa dạng và chất lượng chưa cao.

  4. Cơ sở vật chất kỹ thuật và nhân lực du lịch chưa đáp ứng yêu cầu phát triển: Cơ sở vật chất phục vụ lưu trú, ăn uống và vận chuyển còn hạn chế, chưa đồng bộ và hiện đại. Đội ngũ nhân lực du lịch thiếu kỹ năng chuyên môn, đặc biệt là hướng dẫn viên am hiểu sâu sắc về giá trị di sản và kỹ năng phục vụ khách quốc tế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do công tác quản lý, quy hoạch và quảng bá du lịch tại Thành nhà Hồ chưa được đầu tư bài bản và đồng bộ. So với các di sản thế giới khác như Mỹ Sơn hay Angkor, Thành nhà Hồ thiếu các chương trình xúc tiến quảng bá hiệu quả, chưa xây dựng được sản phẩm du lịch đặc thù và chưa phát huy được vai trò của cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch.

Dữ liệu khảo sát mức độ hài lòng của khách du lịch cho thấy chỉ khoảng 60% khách hài lòng với trải nghiệm tại Thành nhà Hồ, thấp hơn mức trung bình 75-80% của các điểm du lịch di sản khác. Biểu đồ phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng cho thấy cơ sở vật chất, dịch vụ hướng dẫn và sản phẩm du lịch là những điểm yếu cần cải thiện.

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về phát triển du lịch di sản, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn giá trị nguyên bản, phát triển sản phẩm du lịch đa dạng và nâng cao năng lực quản lý, nhân lực. Việc học hỏi kinh nghiệm từ Nhật Bản, Campuchia và Mỹ Sơn cho thấy sự phối hợp chặt chẽ giữa bảo tồn và phát triển du lịch, cùng với sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương là yếu tố then chốt để phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác quản lý, quy hoạch phát triển du lịch bền vững

    • Xây dựng quy hoạch chi tiết phát triển du lịch tại Thành nhà Hồ phù hợp với quy hoạch chung của tỉnh Thanh Hóa.
    • Đảm bảo bảo tồn giá trị nguyên bản của di tích, hạn chế tác động tiêu cực từ hoạt động du lịch.
    • Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

  2. Phát triển đa dạng sản phẩm du lịch đặc thù

    • Xây dựng các sản phẩm du lịch bổ trợ như du lịch lễ hội, du lịch nông nghiệp vùng phụ cận, du lịch ẩm thực đặc trưng xứ Thanh, du lịch cộng đồng.
    • Tổ chức các sự kiện văn hóa, biểu diễn nghệ thuật truyền thống tại di tích để thu hút khách.
    • Thời gian thực hiện: 2-3 năm; Chủ thể: Trung tâm Bảo tồn Di sản, doanh nghiệp du lịch, cộng đồng địa phương.

  3. Nâng cao chất lượng cơ sở vật chất kỹ thuật và dịch vụ

    • Đầu tư nâng cấp hệ thống lưu trú, nhà hàng, phương tiện vận chuyển và các dịch vụ vui chơi giải trí.
    • Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý và phục vụ khách du lịch.
    • Thời gian thực hiện: 2 năm; Chủ thể: doanh nghiệp du lịch, chính quyền địa phương.

  4. Phát triển nguồn nhân lực du lịch chuyên nghiệp

    • Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng cho hướng dẫn viên, nhân viên phục vụ, đặc biệt về kiến thức di sản và kỹ năng giao tiếp với khách quốc tế.
    • Hợp tác với các trường đại học, tổ chức đào tạo chuyên ngành du lịch.
    • Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các cơ sở đào tạo.

  5. Tăng cường công tác quảng bá, xúc tiến du lịch

    • Xây dựng chiến lược quảng bá hình ảnh Thành nhà Hồ trên các phương tiện truyền thông trong và ngoài nước.
    • Tham gia các hội chợ, sự kiện du lịch quốc tế để thu hút khách quốc tế.
    • Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Sở Du lịch, Trung tâm xúc tiến du lịch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách du lịch

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phát triển du lịch bền vững, bảo tồn di sản văn hóa.
    • Use case: Xây dựng quy hoạch phát triển du lịch tại các di tích lịch sử khác.

  2. Doanh nghiệp du lịch và nhà đầu tư

    • Lợi ích: Hiểu rõ tiềm năng và hạn chế của điểm đến để đầu tư phát triển sản phẩm, dịch vụ phù hợp.
    • Use case: Phát triển tour du lịch văn hóa, dịch vụ lưu trú, ẩm thực tại Thành nhà Hồ.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành du lịch, văn hóa

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo về phát triển du lịch di sản, quản lý điểm đến, bảo tồn văn hóa.
    • Use case: Nghiên cứu chuyên sâu, giảng dạy môn học liên quan đến du lịch di sản.

  4. Cộng đồng địa phương và các tổ chức phi chính phủ

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về vai trò của cộng đồng trong bảo tồn và phát triển du lịch.
    • Use case: Tham gia phát triển du lịch cộng đồng, bảo vệ di sản văn hóa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao lượng khách quốc tế đến Thành nhà Hồ còn thấp?
    Lượng khách quốc tế thấp do Thành nhà Hồ chưa có sản phẩm du lịch đa dạng, dịch vụ chưa chuyên nghiệp và công tác quảng bá chưa hiệu quả. Ví dụ, các di sản khác như Mỹ Sơn có chương trình biểu diễn văn nghệ truyền thống thu hút khách quốc tế.

  2. Làm thế nào để bảo tồn di tích trong khi phát triển du lịch?
    Bảo tồn di tích cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật, kết hợp với phát triển du lịch bền vững, hạn chế tác động tiêu cực. Nhật Bản là ví dụ điển hình với chính sách bảo tồn song song phát triển du lịch.

  3. Cộng đồng địa phương có vai trò gì trong phát triển du lịch?
    Cộng đồng địa phương tham gia cung cấp dịch vụ, bảo vệ di sản và quảng bá văn hóa, tạo việc làm và nâng cao đời sống. Mô hình du lịch cộng đồng tại Mỹ Sơn đã thành công trong việc phát huy vai trò này.

  4. Các sản phẩm du lịch nào nên được phát triển tại Thành nhà Hồ?
    Nên phát triển du lịch lễ hội, du lịch ẩm thực đặc trưng, du lịch nông nghiệp vùng phụ cận, du lịch cộng đồng và các tour tham quan kết hợp trải nghiệm văn hóa. Điều này giúp tăng thời gian lưu trú và chi tiêu của khách.

  5. Phương pháp nào hiệu quả để nâng cao chất lượng nhân lực du lịch?
    Đào tạo chuyên sâu, bồi dưỡng kỹ năng hướng dẫn viên, nhân viên phục vụ, đặc biệt về kiến thức di sản và kỹ năng giao tiếp quốc tế. Hợp tác với các trường đại học và tổ chức đào tạo chuyên ngành là giải pháp hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích toàn diện thực trạng phát triển du lịch tại Thành nhà Hồ giai đoạn 2009-2013, chỉ ra những hạn chế về lượng khách, sản phẩm du lịch, cơ sở vật chất và nhân lực.
  • Đã hệ thống hóa các lý thuyết về điểm du lịch, sức hấp dẫn và nguyên tắc phát triển du lịch di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật và khảo cổ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, phát triển sản phẩm, cải thiện cơ sở vật chất, đào tạo nhân lực và tăng cường quảng bá xúc tiến.
  • Nghiên cứu góp phần lấp đầy khoảng trống về phát triển du lịch tại di sản Thành nhà Hồ, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý và doanh nghiệp.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai quy hoạch phát triển bền vững, xây dựng sản phẩm du lịch đặc thù và nâng cao năng lực quản lý, phục vụ khách du lịch.

Call to action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương cần phối hợp chặt chẽ để biến Thành nhà Hồ thành điểm đến du lịch văn hóa hấp dẫn, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho tỉnh Thanh Hóa và Việt Nam.