Nghiên Cứu Khả Năng Chọn Sàng Của Rộng Ngập Mặn Tại Thành Phố Hải Phòng

Rừng ngập mặn là hệ sinh thái đặc trưng phân bố ở những vùng bãi triều ven biển nhiệt đới và á nhiệt đới. Chúng có vai trò hết sức quan trọng trong việc bảo vệ vùng cửa sông, ven biển như chống xói lở, điều hòa khí hậu, làm giảm ô nhiễm môi trường, góp phần mở rộng thềm lục địa, hạn chế sự xâm nhập mặn và là nơi trú ngụ của nhiều loài động vật đáy và thực vật quý. Theo Richard [21] trong cuốn 'Rừng mưa nhiệt đới', rừng ngập mặn có tầm quan trọng trong việc hạn chế xói mòn vùng bờ biển. Điều này càng khẳng định vai trò không thể thiếu của chúng.

Ở Việt Nam, các nghiên cứu về rộng ngập mặn đã được thực hiện từ lâu. Luận án tiến sĩ của Vũ Văn Cương (1964) đã mô tả các quần xã thực vật nước mặn, nước lợ của vùng Sài Gòn - Vũng Tàu và các yếu tố đất. Nguyễn Văn Thôn và Lâm Bỉnh Lợi (1972) xuất bản cuốn 'Rừng ngập mặn Việt Nam', đề cập đến một số đặc điểm sinh học và lâm học của rừng ngập mặn miền Nam Việt Nam. Những nghiên cứu này đặt nền móng cho việc hiểu rõ hơn về cấu trúc và đa dạng sinh học của RNM.

Biến đổi khí hậu, đặc biệt là sự gia tăng mực nước biển, gây áp lực lớn lên các hệ sinh thái môi trường ngập mặn. Sự xâm nhập mặn sâu vào đất liền ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây ngập mặn. Thay đổi chế độ thủy văn cũng có thể ảnh hưởng đến sự phân bố và thành phần loài trong RNM. Các nghiên cứu cần đánh giá tác động của biến đổi khí hậu lên sức khỏe hệ sinh thái.

Việc chuyển đổi diện tích RNM thành các khu nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là nuôi tôm, là nguyên nhân chính gây suy thoái RNM. Việc xả thải từ các khu nuôi trồng này cũng gây ô nhiễm môi trường ngập mặn, ảnh hưởng đến đa dạng sinh học. Các hoạt động khai thác gỗ và than cũng gây tác động tiêu cực đến RNM. Cần có các chính sách quản lý chặt chẽ để hạn chế các hoạt động kinh tế gây hại.

Theo tài liệu, những nghiên cứu định lượng về tác dụng phòng hộ như cấu trúc đai rừng, mật độ, loài cây trồng cho từng khu vực, đặc biệt là tác dụng chắn sóng của những dải RNM còn rất ít, thường tản mạn và chưa có hệ thống. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu, mang tính định lượng về mật độ, loại cây thích hợp cho từng vùng để đề ra các phương án tối ưu hóa khả năng chọn sàng.

Việc điều tra thực địa được thực hiện tại các khu vực RNM khác nhau ở Hải Phòng. Các ô tiêu chuẩn (OTC) được thiết lập để thu thập dữ liệu về cấu trúc rừng, thành phần loài và các yếu tố môi trường. Các thông số về chiều cao sóng, vận tốc dòng chảy và độ mặn được đo đạc tại các vị trí khác nhau trong và ngoài RNM. Các thông tin về phân bố, mật độ và sinh khối được ghi nhận.

Mẫu đất và nước được thu thập để phân tích các chỉ tiêu vật lý và hóa học. Thành phần cơ giới của đất được xác định bằng phương pháp rây và tỷ trọng kế. Hàm lượng chất hữu cơ được xác định bằng phương pháp oxy hóa. Độ mặn của đất và nước được đo bằng máy đo độ mặn. Dữ liệu này giúp đánh giá ảnh hưởng môi trường đến cấu trúc quần xã.

Dữ liệu thu thập được sử dụng để xây dựng các mô hình thống kê nhằm đánh giá mối quan hệ giữa cấu trúc RNM, các yếu tố môi trường và khả năng chọn sàng. Các phần mềm thống kê chuyên dụng được sử dụng để phân tích phương sai, hồi quy và tương quan. Kết quả phân tích giúp xác định các yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến khả năng chọn sàng.

Mật độ cây, chiều cao cây, đường kính thân cây và độ che phủ tán cây có ảnh hưởng đáng kể đến khả năng chọn sàng. Rừng có mật độ cây cao tạo ra nhiều chướng ngại vật hơn, làm giảm vận tốc dòng chảy và tăng khả năng lắng đọng trầm tích. Chiều cao cây và độ che phủ tán cây cũng ảnh hưởng đến khả năng giảm sóng. Một số biểu đồ trong tài liệu cho thấy sự liên hệ giữa chiều cao sóng và mật độ, độ tàn che [hình 4-28]. Tương quan giữa độ giảm chiều cao sóng với mật độ, đường kính tán, hình dạng cũng được thể hiện rõ [hình 4-31].

Thành phần loài đóng vai trò quan trọng trong khả năng chọn sàng, vì mỗi loài cây ngập mặn có đặc điểm sinh học và sinh thái khác nhau. Một số loài có khả năng chịu mặn cao hơn, một số loài có hệ rễ phát triển hơn. Sự kết hợp của các loài cây khác nhau tạo ra một hệ sinh thái đa dạng và có khả năng chọn sàng tốt hơn. Theo kết quả thống kê [4-4] thống kê các loại cây RNM, ta có thể đánh giá sơ bộ về sự đa dạng sinh học của khu vực nghiên cứu.

Việc lựa chọn loài cây phù hợp là yếu tố quan trọng trong việc phục hồi RNM. Cần lựa chọn các loài cây có khả năng chịu mặn cao, sinh trưởng nhanh và có hệ rễ phát triển. Các loài cây bản địa thường phù hợp hơn với điều kiện địa phương. Cần có các thử nghiệm để đánh giá khả năng thích nghi và sinh trưởng của các loài cây khác nhau.

Cấu trúc rừng cần được thiết kế để tối ưu hóa khả năng chọn sàng. Mật độ cây cần đủ cao để giảm vận tốc dòng chảy và tăng khả năng lắng đọng trầm tích. Chiều cao cây cần đủ lớn để giảm sóng. Cần tạo ra một cấu trúc rừng đa tầng để tăng tính ổn định và đa dạng sinh học của hệ sinh thái.

Cần quản lý các hoạt động kinh tế ven biển một cách bền vững để giảm thiểu tác động tiêu cực đến RNM. Hạn chế việc chuyển đổi diện tích RNM thành các khu nuôi trồng thủy sản. Kiểm soát chặt chẽ việc xả thải từ các khu nuôi trồng này. Khuyến khích các hoạt động du lịch sinh thái và các hoạt động kinh tế thân thiện với môi trường.

Các nghiên cứu tiếp theo cần tập trung vào việc đánh giá tác động của ô nhiễm và biến đổi khí hậu đến khả năng chọn sàng của rộng ngập mặn. Cần nghiên cứu các phương pháp phục hồi RNM bị suy thoái hiệu quả. Cần đánh giá giá trị kinh tế của RNM và xây dựng các cơ chế tài chính để bảo tồn RNM bền vững.

Cần có các chính sách và quy định chặt chẽ để bảo vệ RNM. Cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý các vi phạm pháp luật về bảo vệ RNM. Cần nâng cao nhận thức của cộng đồng về vai trò quan trọng của RNM và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng vào công tác bảo tồn RNM. Cần có sự hợp tác quốc tế để chia sẻ kinh nghiệm và nguồn lực trong công tác bảo tồn RNM.