Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp xã là một hình thức giám sát quan trọng, thể hiện quyền lực và trách nhiệm của đại biểu dân cử trong việc giám sát các cơ quan nhà nước địa phương. Theo Hiến pháp năm 2013, HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân. Hoạt động chất vấn nhằm làm rõ trách nhiệm của Chủ tịch UBND, các thành viên UBND cấp xã trong việc thực thi nhiệm vụ, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Nghiên cứu tập trung vào thực tiễn hoạt động chất vấn của đại biểu HĐND cấp xã tại huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội, trong nhiệm kỳ 2016-2021. Huyện Thạch Thất có dân số khoảng 201.050 người, với cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực, tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân 5 năm đạt 11,8%, thu nhập bình quân đầu người đạt 35 triệu đồng/năm. Đây là điều kiện thuận lợi để đánh giá hoạt động chất vấn trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội đa dạng và phức tạp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích các vấn đề lý luận về hoạt động chất vấn của đại biểu HĐND cấp xã, đánh giá thực trạng và những bất cập tại huyện Thạch Thất, từ đó đề xuất các giải pháp bảo đảm hoạt động chất vấn hiệu quả hơn. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng hoạt động giám sát của đại biểu HĐND cấp xã, góp phần xây dựng chính quyền địa phương minh bạch, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết quyền lực nhà nước: Nhấn mạnh nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp. Hoạt động chất vấn là biểu hiện quyền lực giám sát của đại biểu dân cử đối với cơ quan hành pháp địa phương.

  • Lý thuyết đại diện dân chủ: Đại biểu HĐND cấp xã là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân, thực hiện quyền làm chủ thông qua các hoạt động giám sát, chất vấn nhằm bảo vệ quyền lợi của cử tri.

  • Mô hình hoạt động giám sát của cơ quan dân cử: Hoạt động chất vấn là một trong những hình thức giám sát đặc biệt, có tính công khai, minh bạch, nhằm làm rõ trách nhiệm và thúc đẩy hiệu quả quản lý nhà nước.

Các khái niệm chính bao gồm: đại biểu HĐND cấp xã, hoạt động chất vấn, quyền và trách nhiệm của đại biểu, trình tự thủ tục chất vấn, hệ quả chính trị và xã hội của hoạt động chất vấn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận triết học Mác - Lênin, kết hợp phép biện chứng duy vật và phương pháp lôgíc, lịch sử để phân tích các vấn đề lý luận và thực tiễn. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể gồm:

  • Nghiên cứu tài liệu: Thu thập, phân tích các văn bản pháp luật như Hiến pháp 2013, Luật hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND 2015, Luật tổ chức chính quyền địa phương 2015, các quy chế hoạt động của HĐND cấp xã.

  • Phân tích, so sánh: Đánh giá thực trạng hoạt động chất vấn tại huyện Thạch Thất so với các địa phương khác và các quy định pháp luật.

  • Thống kê tổng hợp: Thu thập số liệu về số lượng kỳ họp, số ý kiến chất vấn, số cuộc giám sát, số buổi tiếp xúc cử tri, số buổi tiếp công dân trong nhiệm kỳ 2016-2021.

  • Phỏng vấn, khảo sát thực tế: Thu thập ý kiến của đại biểu HĐND, người trả lời chất vấn và cử tri tại huyện Thạch Thất để đánh giá chất lượng hoạt động chất vấn.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ đại biểu HĐND cấp xã tại 22 xã và 1 thị trấn của huyện Thạch Thất, với tổng số đại biểu khoảng 563 người cuối nhiệm kỳ. Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là toàn bộ mẫu (census) để đảm bảo tính đại diện và toàn diện. Thời gian nghiên cứu tập trung vào nhiệm kỳ 2016-2021, với số liệu cập nhật đến năm 2019-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ý thức trách nhiệm của đại biểu HĐND cấp xã trong hoạt động chất vấn
    Đại biểu HĐND cấp xã huyện Thạch Thất có ý thức trách nhiệm cao trong việc tiếp thu ý kiến cử tri, nghiên cứu và tiến hành chất vấn người có trách nhiệm. Từ đầu nhiệm kỳ đến nay, có 803 ý kiến chất vấn được nêu tại các kỳ họp, với số lượng đại biểu tham gia chất vấn cao ở một số xã như Kim Quan (12 đại biểu), Thạch Hòa (8 đại biểu). Điều này cho thấy sự chủ động và tích cực của đại biểu trong thực hiện quyền giám sát.

  2. Chất lượng trả lời chất vấn của người bị chất vấn
    Người trả lời chất vấn đều đúng thẩm quyền, trả lời đầy đủ, trọng tâm, ngắn gọn, không né tránh. Việc trả lời có thái độ thiện chí, cầu thị, nêu rõ phương án, lộ trình và thời gian thực hiện các giải pháp khắc phục. Đây là yếu tố quan trọng giúp nâng cao hiệu quả hoạt động chất vấn.

  3. Công tác chuẩn bị và tổ chức hoạt động chất vấn
    Thường trực HĐND cấp xã và các Ban HĐND thực hiện tốt công tác thẩm tra các báo cáo, tờ trình, dự thảo nghị quyết trước kỳ họp, giúp đại biểu có đầy đủ thông tin để nghiên cứu và chất vấn sâu sắc hơn. Trong nhiệm kỳ, đã tổ chức 184 kỳ họp thường kỳ, 354 cuộc giám sát và 475 cuộc tiếp xúc cử tri, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động chất vấn.

  4. Những hạn chế và bất cập
    Một số xã chưa tổ chức được phiên giải trình giữa hai kỳ họp, hoạt động giám sát của các Ban HĐND chưa toàn diện, chưa thực hiện được ở nhiều xã. Một số đại biểu chưa tích cực phát biểu, chất vấn, đặc biệt là đại biểu không chuyên trách hoặc trực tiếp lao động sản xuất. Thời gian dành cho phiên chất vấn còn hạn chế, dễ dẫn đến việc chất vấn mang tính hình thức.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động chất vấn của đại biểu HĐND cấp xã huyện Thạch Thất đã có nhiều chuyển biến tích cực, thể hiện qua số lượng ý kiến chất vấn và chất lượng trả lời. Sự phối hợp chặt chẽ giữa Thường trực HĐND, các Ban HĐND và đại biểu đã tạo nên môi trường thuận lợi cho hoạt động giám sát hiệu quả. So với một số nghiên cứu về hoạt động giám sát của HĐND cấp tỉnh và huyện, hoạt động chất vấn cấp xã tại Thạch Thất có tính đặc thù do quy mô và điều kiện địa phương.

Tuy nhiên, hạn chế về năng lực, kỹ năng của đại biểu không chuyên trách, cùng với thời gian và nguồn lực hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả hoạt động chất vấn. Việc chưa tổ chức đầy đủ các phiên giải trình giữa hai kỳ họp cũng làm giảm tính liên tục và hiệu quả giám sát. Các số liệu thống kê như 803 ý kiến chất vấn trong nhiệm kỳ, 354 cuộc giám sát và 475 cuộc tiếp xúc cử tri cho thấy sự nỗ lực nhưng cũng phản ánh nhu cầu nâng cao hơn nữa chất lượng hoạt động.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ số lượng ý kiến chất vấn theo từng xã, bảng thống kê số cuộc giám sát và tiếp xúc cử tri theo năm, giúp minh họa rõ nét sự phân bố và xu hướng hoạt động chất vấn. So sánh với các địa phương khác, Thạch Thất có nhiều điểm mạnh về sự chủ động của đại biểu nhưng cũng cần khắc phục các tồn tại để phát huy tối đa vai trò giám sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng kỹ năng và nâng cao năng lực đại biểu HĐND cấp xã
    Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn kỹ năng chất vấn, kỹ năng thu thập, phân tích thông tin cho đại biểu, đặc biệt là đại biểu không chuyên trách. Mục tiêu nâng tỷ lệ đại biểu có kỹ năng chất vấn đạt chuẩn lên trên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Học viện Hành chính Quốc gia phối hợp với UBND huyện.

  2. Mở rộng và nâng cao chất lượng các phiên giải trình giữa hai kỳ họp
    Đảm bảo 100% xã tổ chức phiên giải trình hàng năm, tập trung vào các vấn đề bức xúc, nổi cộm được cử tri quan tâm. Thời gian thực hiện: ngay trong nhiệm kỳ 2021-2026. Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND xã, phối hợp với các Ban HĐND.

  3. Tăng cường phối hợp giữa đại biểu HĐND với cử tri và các cơ quan chức năng
    Đẩy mạnh công tác tiếp xúc cử tri, tiếp công dân, đảm bảo các kiến nghị được tổng hợp, phân loại và chuyển đến đúng cơ quan giải quyết. Mục tiêu nâng số cuộc tiếp xúc cử tri hàng năm lên trên 600 cuộc. Chủ thể thực hiện: Đại biểu HĐND cấp xã, Thường trực HĐND xã.

  4. Cải tiến quy trình chuẩn bị và tổ chức phiên chất vấn
    Rút ngắn thời gian chuẩn bị tài liệu, tăng cường sử dụng công nghệ thông tin để cung cấp thông tin kịp thời cho đại biểu. Đảm bảo phiên chất vấn diễn ra hiệu quả, tập trung, tránh lan man. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm tới. Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND xã, bộ phận giúp việc.

  5. Tăng cường giám sát việc thực hiện các nghị quyết về chất vấn
    Thiết lập hệ thống theo dõi, đánh giá việc thực hiện các cam kết, giải pháp sau chất vấn, báo cáo định kỳ cho HĐND và cử tri. Mục tiêu đạt tỷ lệ thực hiện cam kết trên 90% trong nhiệm kỳ. Chủ thể thực hiện: Ban giám sát của HĐND xã, phối hợp với UBND xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp
    Giúp nâng cao nhận thức, kỹ năng và hiệu quả hoạt động chất vấn, từ đó thực hiện tốt vai trò đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân.

  2. Cán bộ, công chức làm việc tại các cơ quan hành chính địa phương
    Hiểu rõ quyền và trách nhiệm trong việc trả lời chất vấn, nâng cao tinh thần trách nhiệm và hiệu quả công tác.

  3. Các nhà nghiên cứu, giảng viên chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú để phục vụ nghiên cứu, giảng dạy và phát triển khoa học pháp lý.

  4. Cử tri và nhân dân địa phương
    Nắm bắt được vai trò, quyền hạn của đại biểu HĐND cấp xã, hiểu rõ quy trình và ý nghĩa hoạt động chất vấn, từ đó tham gia giám sát và phản ánh ý kiến hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động chất vấn của đại biểu HĐND cấp xã có vai trò gì trong quản lý nhà nước địa phương?
    Hoạt động chất vấn là hình thức giám sát quan trọng, giúp làm rõ trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan nhà nước cấp xã, thúc đẩy minh bạch, hiệu quả trong quản lý và giải quyết các vấn đề bức xúc của nhân dân.

  2. Quy trình chất vấn được thực hiện như thế nào tại các kỳ họp HĐND cấp xã?
    Đại biểu ghi vấn đề chất vấn, gửi phiếu chất vấn cho Thường trực HĐND; Thường trực tổng hợp, đề xuất nhóm vấn đề và người bị chất vấn; tại kỳ họp, đại biểu nêu câu hỏi, người bị chất vấn trả lời trực tiếp, đại biểu có thể chất vấn lại nếu cần.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động chất vấn của đại biểu HĐND cấp xã?
    Cần tăng cường bồi dưỡng kỹ năng cho đại biểu, chuẩn bị kỹ lưỡng nội dung chất vấn, tổ chức phiên chất vấn chuyên nghiệp, đồng thời giám sát chặt chẽ việc thực hiện các cam kết sau chất vấn.

  4. Người bị chất vấn có trách nhiệm gì trong hoạt động chất vấn?
    Người bị chất vấn phải trả lời trực tiếp, đầy đủ, rõ ràng các câu hỏi của đại biểu, xác định trách nhiệm, biện pháp và thời hạn khắc phục các hạn chế, đồng thời chịu sự giám sát của HĐND và cử tri.

  5. Hoạt động chất vấn có ảnh hưởng như thế nào đến mối quan hệ giữa đại biểu HĐND và cử tri?
    Hoạt động chất vấn giúp đại biểu thể hiện vai trò đại diện, phản ánh ý kiến cử tri, đồng thời tạo sức ép để các cơ quan nhà nước giải quyết các vấn đề bức xúc, từ đó nâng cao niềm tin và sự gắn kết giữa đại biểu và cử tri.

Kết luận

  • Hoạt động chất vấn của đại biểu HĐND cấp xã huyện Thạch Thất đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước địa phương, thể hiện rõ vai trò giám sát và trách nhiệm của đại biểu dân cử.
  • Số liệu thống kê cho thấy sự tích cực trong việc tổ chức kỳ họp, số lượng ý kiến chất vấn và các cuộc giám sát, tiếp xúc cử tri được duy trì ổn định trong nhiệm kỳ 2016-2021.
  • Các hạn chế về kỹ năng đại biểu, thời gian và tổ chức phiên chất vấn cần được khắc phục để nâng cao chất lượng hoạt động.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm bồi dưỡng kỹ năng, cải tiến quy trình, tăng cường giám sát và phối hợp giữa các bên liên quan.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc hoàn thiện hoạt động chất vấn, góp phần xây dựng chính quyền địa phương minh bạch, hiệu quả và đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.

Call to action: Các cơ quan chức năng, đại biểu HĐND và các tổ chức liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng hoạt động chất vấn, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và chiều sâu của hoạt động giám sát dân cử tại địa phương.