Tổng quan nghiên cứu

Tăng sản lành tính tuyến tiền liệt (BPH) là bệnh lý phổ biến ở nam giới trung niên và cao tuổi, với tỷ lệ mắc khoảng 60% ở nam giới trên 50 tuổi tại Việt Nam, tăng lên đến 88% ở nhóm tuổi trên 90. Bệnh gây ra nhiều rối loạn tiểu tiện, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Trên thế giới, tỷ lệ mắc BPH cũng gia tăng đáng kể, ví dụ tại Hoa Kỳ có khoảng 1,2 triệu lượt khám mỗi năm, trong đó 400.000 trường hợp phải can thiệp y tế. Mặc dù điều trị ngoại khoa là phương pháp tối ưu, nhưng vẫn tồn tại nhiều biến chứng và không phù hợp với tất cả bệnh nhân. Y học cổ truyền (YHCT) với nguồn dược liệu phong phú và phương pháp điều trị an toàn, hiệu quả đang được quan tâm phát triển như một giải pháp thay thế hoặc bổ trợ.

Luận văn tập trung nghiên cứu độc tính cấp, độc tính bán trường diễn và tác dụng dược lý của viên nang “TLHV” – một chế phẩm bào chế từ bài thuốc cổ truyền được sử dụng nhiều năm tại Bệnh viện Tuệ Tĩnh trong điều trị BPH. Mục tiêu chính là đánh giá tính an toàn và hiệu quả làm giảm phì đại tuyến tiền liệt trên mô hình chuột cống trắng. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 6 đến tháng 11 năm 2020 tại Bộ môn Dược lý, Học viện Quân y, với các chỉ tiêu đánh giá bao gồm các chỉ số sinh hóa, huyết học, mô bệnh học và trọng lượng tuyến tiền liệt.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển các sản phẩm thuốc YHCT an toàn, hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng điều trị BPH, đồng thời mở rộng ứng dụng viên nang “TLHV” trong thực tiễn lâm sàng, giảm thiểu các tác dụng phụ của thuốc tây y và hạn chế can thiệp ngoại khoa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết về cơ chế bệnh sinh của tăng sản lành tính tuyến tiền liệt theo cả y học hiện đại và y học cổ truyền. Theo y học hiện đại, BPH liên quan đến sự tăng sinh tế bào tuyến tiền liệt do tác động của hormone androgen, đặc biệt là dihydrotestosteron (DHT), gây phì đại tuyến và chèn ép niệu đạo. Y học cổ truyền giải thích BPH thuộc chứng “long bế”, “lâm chứng”, “di niệu” với nguyên nhân chính là thận khí hư, đàm trọc, huyết ứ trệ, thấp nhiệt ứ đọng ở hạ tiêu, dẫn đến rối loạn khí hóa bàng quang và tắc nghẽn niệu đạo.

Mô hình nghiên cứu sử dụng viên nang “TLHV” với thành phần gồm 13 vị thuốc cổ truyền có tác dụng bổ thận, kiện tỳ, hành khí hóa ứ, lợi thấp, nhuyễn kiên tán kết, phù hợp với nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh của BPH theo YHCT. Viên nang được phân tích theo quân thần tá sứ, đảm bảo tính chỉnh thể và phối hợp dược lực tối ưu.

Ba khái niệm chính được áp dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Độc tính cấp và bán trường diễn của thuốc: đánh giá mức độ an toàn khi sử dụng thuốc trong thời gian ngắn và trung hạn trên động vật thực nghiệm.
  • Mô hình tăng sản lành tính tuyến tiền liệt trên chuột cống trắng: sử dụng testosterone propionate tiêm dưới da để gây phì đại tuyến tiền liệt, mô phỏng bệnh lý ở người.
  • Đánh giá tác dụng dược lý: dựa trên các chỉ tiêu trọng lượng tuyến tiền liệt, cân nặng cơ thể, các chỉ số sinh hóa, huyết học và mô bệnh học.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là các kết quả thí nghiệm trên động vật thực nghiệm, gồm chuột nhắt trắng chủng Swiss và chuột cống trắng chủng Wistar. Cỡ mẫu gồm 60 con chuột nhắt trắng cho nghiên cứu độc tính cấp, 30 con chuột cống trắng cho nghiên cứu độc tính bán trường diễn, và 50 con chuột cống trắng đực cho nghiên cứu tác dụng dược lý.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Độc tính cấp: xác định LD50 theo phương pháp Litchfield - Wilcoxon, cho chuột nhắt uống viên nang “TLHV” với liều tăng dần từ 12,5 đến 37,5 g/kg thể trọng, theo dõi trong 7 ngày.
  • Độc tính bán trường diễn: cho chuột cống uống viên nang “TLHV” với 3 mức liều (0,56g/kg và 1,68g/kg) trong 28 ngày, đánh giá tình trạng chung, cân nặng, các chỉ số huyết học và sinh hóa, mô bệnh học gan, lách, thận.
  • Tác dụng dược lý: gây phì đại tuyến tiền liệt trên chuột cống trắng bằng tiêm testosterone propionate 3mg/kg/ngày trong 28 ngày, đồng thời cho uống viên nang “TLHV” với liều 0,56g/kg và 1,12g/kg, so sánh với nhóm dùng Dutasteride và nhóm chứng. Đánh giá trọng lượng tuyến tiền liệt, cân nặng chuột, và mô bệnh học nhuộm Hematoxylin-Eosin.

Dữ liệu được xử lý thống kê bằng phần mềm SPSS 20, sử dụng phân tích ANOVA, với mức ý nghĩa thống kê p < 0,01. Thời gian nghiên cứu từ tháng 6 đến tháng 11 năm 2020 tại Bộ môn Dược lý, Học viện Quân y.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Độc tính cấp của viên nang “TLHV”: Chuột nhắt trắng uống viên nang với liều cao nhất 37,5 g/kg thể trọng không có trường hợp tử vong hay biểu hiện độc tính cấp trong 72 giờ và 7 ngày theo dõi. Kết quả cho thấy LD50 không xác định được, chứng tỏ viên nang có độ an toàn cao khi dùng đường uống.

  2. Độc tính bán trường diễn: Sau 28 ngày cho chuột cống uống viên nang “TLHV” với liều 0,56g/kg và 1,68g/kg, không có sự khác biệt đáng kể về cân nặng, các chỉ số huyết học (số lượng hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu, hemoglobin) và sinh hóa máu (ALT, AST, bilirubin, albumin, cholesterol, creatinin) so với nhóm chứng (p > 0,01). Mô bệnh học gan, lách, thận không ghi nhận tổn thương đáng kể. Điều này chứng minh viên nang không gây độc tính bán trường diễn ở liều thử nghiệm.

  3. Tác dụng làm giảm phì đại tuyến tiền liệt: Trên mô hình chuột cống trắng gây phì đại tuyến tiền liệt bằng testosterone propionate, nhóm dùng viên nang “TLHV” liều 1,12g/kg có trọng lượng tuyến tiền liệt giảm đáng kể so với nhóm chứng bệnh lý (p < 0,01), tỷ lệ ức chế phì đại đạt khoảng 40-50%. Nhóm dùng Dutasteride cũng cho kết quả tương tự. Hình ảnh mô bệnh học nhuộm HE cho thấy giảm độ dày biểu mô tuyến tiền liệt, giảm tăng sinh tế bào so với nhóm bệnh lý.

  4. Ảnh hưởng đến cân nặng chuột: Không có sự khác biệt đáng kể về cân nặng giữa các nhóm trong suốt quá trình nghiên cứu, cho thấy viên nang không ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tổng thể của động vật.

Thảo luận kết quả

Việc không xác định được LD50 trong nghiên cứu độc tính cấp cho thấy viên nang “TLHV” có độ an toàn cao, phù hợp với các tiêu chuẩn an toàn của WHO đối với thuốc y học cổ truyền. Kết quả độc tính bán trường diễn cũng khẳng định viên nang không gây tổn thương gan, thận hay ảnh hưởng đến các chỉ số huyết học, sinh hóa quan trọng, đảm bảo an toàn khi sử dụng dài ngày.

Tác dụng làm giảm phì đại tuyến tiền liệt của viên nang “TLHV” trên mô hình chuột cống trắng tương đương với thuốc Dutasteride, một thuốc ức chế 5-alpha reductase được sử dụng phổ biến trong điều trị BPH. Điều này chứng tỏ viên nang có khả năng ức chế sự tăng sinh tế bào tuyến tiền liệt, có thể thông qua cơ chế giảm nồng độ hormone androgen hoặc cải thiện tuần hoàn khí huyết theo lý luận YHCT.

So sánh với các nghiên cứu trước đây về bài thuốc “TLHV” và các chế phẩm tương tự, kết quả này phù hợp với các báo cáo về tác dụng chống viêm, chống oxy hóa và cải thiện triệu chứng tiểu tiện. Việc sử dụng viên nang thay thế thuốc sắc truyền thống giúp nâng cao tính tiện dụng, ổn định liều lượng và khả năng ứng dụng lâm sàng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ trọng lượng tuyến tiền liệt giữa các nhóm, bảng so sánh các chỉ số sinh hóa và huyết học, cùng hình ảnh mô bệnh học nhuộm HE minh họa sự khác biệt về cấu trúc biểu mô tuyến tiền liệt.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Phát triển sản phẩm viên nang “TLHV” thành thuốc điều trị BPH chính thức: Tiếp tục nghiên cứu mở rộng quy mô thử nghiệm lâm sàng để đánh giá hiệu quả và an toàn trên người, hướng tới đăng ký lưu hành trong vòng 2-3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Học viện Y Dược học Cổ truyền Việt Nam phối hợp với các bệnh viện chuyên khoa.

  2. Tăng cường nghiên cứu cơ chế tác dụng dược lý: Sử dụng các kỹ thuật phân tử để làm rõ cơ chế giảm phì đại tuyến tiền liệt, đặc biệt tác động lên hormone androgen và các yếu tố tăng trưởng. Thời gian thực hiện 1-2 năm, chủ thể: các phòng thí nghiệm nghiên cứu dược lý.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng viên nang “TLHV” trong điều trị phối hợp: Khuyến nghị sử dụng viên nang kết hợp với các phương pháp điều trị hiện đại nhằm giảm tác dụng phụ và nâng cao hiệu quả điều trị. Chủ thể: các bác sĩ chuyên khoa tiết niệu và y học cổ truyền.

  4. Tuyên truyền, đào tạo về sử dụng thuốc YHCT an toàn, hiệu quả: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo cho cán bộ y tế và người dân về lợi ích và cách sử dụng viên nang “TLHV” trong điều trị BPH. Thời gian triển khai trong 1 năm, chủ thể: Bộ Y tế, Học viện Y Dược học Cổ truyền.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ chuyên khoa tiết niệu và y học cổ truyền: Nắm bắt kiến thức về phương pháp điều trị BPH bằng thuốc cổ truyền, áp dụng viên nang “TLHV” trong lâm sàng để nâng cao hiệu quả và an toàn điều trị.

  2. Nhà nghiên cứu dược lý và dược liệu: Tham khảo phương pháp nghiên cứu độc tính cấp, bán trường diễn và tác dụng dược lý trên mô hình động vật, phát triển các chế phẩm thuốc từ dược liệu truyền thống.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành y học cổ truyền và y học hiện đại: Học tập về cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn trong điều trị bệnh lý tuyến tiền liệt.

  4. Cơ sở sản xuất và phát triển thuốc YHCT: Áp dụng công thức, quy trình bào chế viên nang “TLHV” để sản xuất thuốc an toàn, hiệu quả, đáp ứng nhu cầu điều trị BPH ngày càng tăng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Viên nang “TLHV” có an toàn khi sử dụng không?
    Nghiên cứu độc tính cấp và bán trường diễn trên chuột cho thấy viên nang không gây tử vong hay tổn thương gan, thận, không ảnh hưởng đến các chỉ số huyết học và sinh hóa, chứng tỏ an toàn khi dùng đường uống.

  2. Viên nang “TLHV” có hiệu quả giảm phì đại tuyến tiền liệt không?
    Trên mô hình chuột cống trắng gây phì đại tuyến tiền liệt, viên nang làm giảm trọng lượng tuyến tiền liệt đáng kể, tương đương với thuốc Dutasteride, đồng thời cải thiện cấu trúc mô tuyến.

  3. Thành phần chính của viên nang “TLHV” gồm những gì?
    Viên nang gồm 13 vị thuốc cổ truyền như tang phiêu tiêu, ích trí nhân, bổ cốt chỉ, phụ tử, nhục quế, thục địa, sơn dược, sơn thù du, trạch tả, đan bì, hoàng kỳ, trần bì, ý dĩ, phối hợp theo nguyên tắc quân thần tá sứ.

  4. Viên nang “TLHV” có thể dùng thay thế thuốc tây y không?
    Viên nang có thể dùng như một lựa chọn điều trị an toàn, đặc biệt cho bệnh nhân không phù hợp hoặc không muốn dùng thuốc tây y, tuy nhiên cần tham khảo ý kiến bác sĩ để phối hợp điều trị hiệu quả.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho người bệnh không?
    Kết quả nghiên cứu trên động vật là cơ sở khoa học quan trọng, cần tiếp tục thử nghiệm lâm sàng để xác nhận hiệu quả và an toàn trên người trước khi áp dụng rộng rãi.

Kết luận

  • Viên nang “TLHV” không gây độc tính cấp và bán trường diễn trên chuột nhắt và chuột cống trắng với liều dùng cao gấp nhiều lần liều lâm sàng.
  • Viên nang có tác dụng làm giảm trọng lượng tuyến tiền liệt trên mô hình tăng sản lành tính tuyến tiền liệt ở chuột cống trắng, hiệu quả tương đương thuốc Dutasteride.
  • Các chỉ số sinh hóa, huyết học và mô bệnh học không ghi nhận tổn thương hay tác dụng phụ nghiêm trọng khi sử dụng viên nang.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học vững chắc cho việc phát triển viên nang “TLHV” thành sản phẩm thuốc điều trị BPH an toàn, hiệu quả.
  • Đề xuất tiếp tục nghiên cứu lâm sàng, cơ chế tác dụng và ứng dụng phối hợp để nâng cao hiệu quả điều trị, đồng thời đẩy mạnh đào tạo, tuyên truyền sử dụng thuốc YHCT.

Hành động tiếp theo là triển khai nghiên cứu lâm sàng mở rộng và hoàn thiện hồ sơ đăng ký thuốc, đồng thời xây dựng chương trình đào tạo cho cán bộ y tế về ứng dụng viên nang “TLHV” trong điều trị tăng sản lành tính tuyến tiền liệt.