Tổng quan nghiên cứu

Động cơ Scramjet là một trong những công nghệ động cơ phản lực tiên tiến, hoạt động hiệu quả ở vận tốc siêu âm với số Mach lớn hơn 5. Theo ước tính, các máy bay thương mại hiện nay bay với vận tốc dưới âm, dẫn đến thời gian bay kéo dài, gây mệt mỏi cho hành khách. Do đó, việc phát triển động cơ Scramjet nhằm rút ngắn thời gian bay là mục tiêu quan trọng của ngành hàng không dân dụng và quân sự. Luận văn tập trung nghiên cứu các đặc tính cháy trong buồng đốt Scramjet và ảnh hưởng của khoang lỗ lên hiệu suất buồng đốt, với phạm vi nghiên cứu tại Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội trong giai đoạn 2021-2022.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là thẩm định các đặc tính cháy trong buồng đốt Scramjet sử dụng nhiên liệu hydro, đồng thời khảo sát tác động của việc thay đổi hình dạng buồng đốt, đặc biệt là khoang lỗ, đến hiệu suất cháy và lực đẩy của động cơ. Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô phỏng số 3D với mô hình rối SST 𝑘𝑘 − 𝜔𝜔 và mô hình cháy không hòa trộn dựa trên bảng PDF giả định, nhằm mô phỏng chính xác quá trình cháy trong điều kiện dòng trên âm.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hiệu suất cháy, giảm thiểu phát thải khí độc hại và góp phần phát triển công nghệ động cơ siêu thanh, mở ra tiềm năng ứng dụng trong vận chuyển dân dụng siêu nhanh và các thiết bị quân sự hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết dòng trên âm và mô hình cháy rối không hòa trộn. Lý thuyết dòng trên âm mô tả sự hình thành sóng va và đoàn sóng va trong buồng đốt Scramjet, ảnh hưởng đến áp suất, nhiệt độ và vận tốc dòng khí. Mô hình toán học dòng Rayleigh và mô hình dòng qua ống có tiết diện thay đổi được kết hợp để mô tả sự biến đổi vận tốc Mach và nhiệt độ tổng trong buồng đốt.

Về mô hình cháy, phương pháp PDF giả định được sử dụng để mô phỏng quá trình cháy hydro không hòa trộn, với cơ chế phản ứng hóa học gồm 9 thành phần và 21 bậc phản ứng. Mô hình rối SST 𝑘𝑘 − 𝜔𝜔 SST được áp dụng để mô phỏng dòng chảy rối trong buồng đốt, đảm bảo tính chính xác cao trong việc dự đoán các đặc tính dòng chảy và cháy.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: hiệu suất hòa trộn nhiên liệu, hiệu suất cháy và sự tương tác giữa sóng va với lớp biên trong buồng đốt. Các mô hình này giúp đánh giá chính xác sự phân bố nhiệt độ, áp suất và vận tốc trong buồng đốt, từ đó phân tích hiệu suất động cơ.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là các kết quả mô phỏng số được thực hiện trên phần mềm ANSYS Workbench, sử dụng mô-đun Fluent với mô hình 3D-RANS. Cỡ mẫu mô phỏng gồm 7 triệu phần tử lưới, được lựa chọn sau quá trình phân tích hội tụ lưới với các kích thước từ 1,2 triệu đến 8,3 triệu phần tử. Phương pháp chọn mẫu là chia lưới có cấu trúc, tập trung làm mịn vùng quanh vòi phun nhiên liệu để tăng độ chính xác.

Phương pháp phân tích bao gồm mô phỏng dòng chảy và cháy trong buồng đốt Scramjet với các mô hình cháy khác nhau (Steady Flamelet và Eddy Dissipation) để so sánh và thẩm định kết quả. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 12/2021 đến tháng 9/2022, bao gồm xây dựng mô hình hình học, thiết lập điều kiện biên, chạy mô phỏng và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ưu việt của mô hình cháy Steady Flamelet: Kết quả mô phỏng nhiệt độ tại các mặt cắt x=120 mm, x=167 mm và x=275 mm cho thấy mô hình 3D_SF (Steady Flamelet) cho kết quả nhiệt độ chính xác hơn, gần với dữ liệu thực nghiệm với sai số dưới 5%. Mô hình này cũng thể hiện biên dạng nhiệt độ mượt mà và phân bố hợp lý hơn so với mô hình Eddy Dissipation.

  2. Phân bố vận tốc chính xác: Vận tốc tại các mặt cắt x=120 mm, x=167 mm và x=249 mm được mô phỏng bằng mô hình 3D_SF sát với thực nghiệm, đặc biệt ở vùng gần vòi phun nhiên liệu. Sai số vận tốc dao động trong khoảng 3-7%, trong khi mô hình 2D và 3D_ED cho kết quả kém chính xác hơn.

  3. Ảnh hưởng của khoang lỗ đến hiệu suất cháy: Việc khoét khoang lỗ với các hình dạng tròn, chữ nhật và thang tại vị trí x=0,12 m trong buồng đốt làm tăng hiệu suất cháy lên khoảng 8-12% so với mô hình nguyên bản không có khoang. Khoang hình thang cho hiệu suất cháy cao nhất, do cải thiện sự hòa trộn nhiên liệu và cấu trúc sóng va.

  4. Tăng lực đẩy và cải thiện phân bố nhiệt độ: Mô hình có khoang lỗ cho thấy lực đẩy tăng khoảng 5-7% so với mô hình chuẩn. Phân bố nhiệt độ trong buồng đốt cũng đồng đều hơn, giảm điểm nóng và tăng hiệu quả đốt cháy, góp phần nâng cao tuổi thọ vật liệu và giảm phát thải.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự cải thiện hiệu suất cháy khi có khoang lỗ là do khoang tạo ra sự thay đổi cấu trúc sóng va, đẩy vùng giao thoa sóng va gần vòi phun nhiên liệu hơn, từ đó tăng cường sự hòa trộn nhiên liệu và không khí. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về ảnh hưởng của sóng va và cấu trúc buồng đốt đến hiệu suất cháy.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, mô hình 3D_SF cho kết quả mô phỏng chính xác hơn nhiều so với mô hình 2D và mô hình cháy một bậc, đồng thời phù hợp với dữ liệu thực nghiệm tại DLR, Đức. Việc sử dụng mô hình rối SST 𝑘𝑘 − 𝜔𝜔 SST cũng giúp mô phỏng chính xác các đặc tính dòng chảy rối trong buồng đốt.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố nhiệt độ và vận tốc tại các mặt cắt, bảng so sánh hiệu suất cháy và lực đẩy giữa các mô hình có và không có khoang lỗ, giúp minh họa rõ ràng tác động của thiết kế hình học đến hiệu suất động cơ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tối ưu thiết kế khoang lỗ: Khuyến nghị thiết kế khoang lỗ hình thang trong buồng đốt để tăng hiệu suất cháy và lực đẩy, với mục tiêu nâng hiệu suất cháy lên ít nhất 10% trong vòng 1-2 năm. Chủ thể thực hiện là các nhóm nghiên cứu và kỹ sư thiết kế động cơ tại các viện nghiên cứu hàng không.

  2. Ứng dụng mô hình 3D_SF trong mô phỏng: Khuyến khích sử dụng mô hình cháy Steady Flamelet kết hợp mô hình rối SST 𝑘𝑘 − 𝜔𝜔 SST cho các nghiên cứu tiếp theo nhằm nâng cao độ chính xác mô phỏng, giảm sai số dưới 5%. Thời gian áp dụng trong các dự án nghiên cứu và phát triển động cơ mới.

  3. Phát triển phần mềm mô phỏng tích hợp: Đề xuất phát triển phần mềm mô phỏng tích hợp các mô hình cháy và rối tiên tiến, hỗ trợ thiết kế buồng đốt Scramjet tối ưu, giảm thời gian và chi phí thử nghiệm thực tế. Chủ thể là các công ty công nghệ và viện nghiên cứu.

  4. Nghiên cứu vật liệu chịu nhiệt cao: Đề xuất nghiên cứu và ứng dụng vật liệu chịu nhiệt cao cho buồng đốt, nhằm tận dụng hiệu suất cháy tăng cao và giảm thiểu hư hỏng vật liệu do nhiệt độ cao. Thời gian nghiên cứu dự kiến 3-5 năm, phối hợp giữa các viện vật liệu và kỹ thuật hàng không.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu và kỹ sư hàng không: Luận văn cung cấp dữ liệu mô phỏng chính xác và phương pháp nghiên cứu tiên tiến, hỗ trợ thiết kế và tối ưu động cơ Scramjet.

  2. Sinh viên và học viên cao học ngành kỹ thuật cơ khí, hàng không: Tài liệu tham khảo quý giá về mô hình cháy, mô hình rối và phương pháp mô phỏng CFD trong nghiên cứu động cơ siêu thanh.

  3. Các tổ chức phát triển công nghệ động cơ siêu thanh: Cung cấp cơ sở khoa học và kỹ thuật để phát triển các thiết kế buồng đốt hiệu quả, giảm chi phí thử nghiệm thực tế.

  4. Cơ quan quản lý và hoạch định chính sách công nghiệp hàng không: Tham khảo để định hướng đầu tư nghiên cứu phát triển công nghệ động cơ siêu thanh, thúc đẩy ứng dụng trong vận tải dân dụng và quân sự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Động cơ Scramjet khác gì so với Ramjet và Turbojet?
    Scramjet hoạt động với dòng khí trên âm trong toàn bộ động cơ, đặc biệt trong buồng đốt, cho phép đạt vận tốc Mach > 5, trong khi Ramjet giảm tốc dòng khí xuống dưới âm trong buồng đốt và Turbojet có bộ phận quay phức tạp, hoạt động hiệu quả ở vận tốc thấp hơn.

  2. Tại sao mô hình Steady Flamelet được ưu tiên trong mô phỏng?
    Mô hình Steady Flamelet mô phỏng chính xác hơn quá trình cháy rối không hòa trộn với nhiều bậc phản ứng, cho kết quả nhiệt độ và vận tốc gần với thực nghiệm hơn so với mô hình Eddy Dissipation đơn giản.

  3. Ảnh hưởng của khoang lỗ trong buồng đốt là gì?
    Khoang lỗ thay đổi cấu trúc sóng va, tăng cường sự hòa trộn nhiên liệu và không khí, từ đó nâng cao hiệu suất cháy và lực đẩy của động cơ Scramjet.

  4. Phương pháp mô phỏng sử dụng có độ chính xác thế nào?
    Phương pháp mô phỏng 3D-RANS với mô hình rối SST 𝑘𝑘 − 𝜔𝜔 SST và mô hình cháy PDF giả định cho độ chính xác cao, sai số nhiệt độ và vận tốc dưới 5% so với dữ liệu thực nghiệm.

  5. Ứng dụng thực tế của động cơ Scramjet trong tương lai?
    Động cơ Scramjet có tiềm năng ứng dụng trong vận chuyển dân dụng siêu nhanh, phóng vệ tinh tái sử dụng và các thiết bị quân sự tốc độ cao, giúp giảm thời gian bay và chi phí vận chuyển.

Kết luận

  • Luận văn đã thẩm định thành công các đặc tính cháy trong buồng đốt Scramjet sử dụng nhiên liệu hydro với mô hình mô phỏng 3D chính xác.
  • Mô hình cháy Steady Flamelet kết hợp mô hình rối SST 𝑘𝑘 − 𝜔𝜔 SST cho kết quả mô phỏng gần với thực nghiệm nhất.
  • Việc tạo khoang lỗ trong buồng đốt làm tăng hiệu suất cháy và lực đẩy, đặc biệt với khoang hình thang.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu suất động cơ Scramjet, giảm phát thải và mở rộng ứng dụng trong hàng không siêu thanh.
  • Đề xuất tiếp tục phát triển mô hình mô phỏng và nghiên cứu vật liệu chịu nhiệt để ứng dụng trong thiết kế động cơ thế hệ mới.

Next steps: Triển khai thử nghiệm mô hình khoang lỗ trong buồng đốt thực tế, phát triển phần mềm mô phỏng tích hợp và nghiên cứu vật liệu chịu nhiệt cao.

Call-to-action: Các nhà nghiên cứu và kỹ sư trong lĩnh vực động cơ siêu thanh nên áp dụng kết quả và phương pháp nghiên cứu này để tối ưu thiết kế và nâng cao hiệu suất động cơ Scramjet.