Nghiên Cứu Đặc Điểm Lâm Sàng Và Cận Lâm Sàng Trong Viêm Phổi Nặng Do Vi Rút Ở Trẻ Em Dưới 5 Tuổi

• Tác giả: Nguyễn Thị Ngọc Trân
• Người hướng dẫn: GS. Đào Minh Tuấn
• Trường học: Học viện Quân y
• Chuyên ngành: Nội khoa
• Đề tài: Nghiên Cứu Đặc Điểm Viêm Phổi Nặng Do Vi Rút Ở Trẻ Em Dưới 5 Tuổi
• Loại tài liệu: Luận án tiến sĩ y học
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. Khái niệm viêm phổi
• 1.2. Khái niệm viêm phổi do vi rút
• 1.3. Khái niệm hs-CRP, PCT và IL-6
• 1.4. Nguyên nhân gây viêm phổi
• 1.5. Vi rút gây viêm phổi thường gặp
• 1.6. Cơ chế bệnh sinh viêm phổi do vi rút
• 1.7. Xâm nhập của vi rút tại đường thở
• 1.8. Sự phá huỷ tế bào và phản ứng viêm
• 1.9. Sự hồi phục sau khi nhiễm vi rút
• 1.10. Triệu chứng viêm phổi do vi rút
• 1.11. Yếu tố dịch tễ
• 1.12. Triệu chứng lâm sàng
• 1.13. Triệu chứng cận lâm sàng
• 1.14. Chẩn đoán viêm phổi
• 1.15. Chẩn đoán viêm phổi nặng do vi rút
• 1.16. Điều trị viêm phổi nặng do vi rút
• 1.17. Chống suy hô hấp
• 1.18. Điều trị triệu chứng và hỗ trợ
• 1.19. Chống nhiễm khuẩn
• 1.20. Điều trị nguyên nhân
• 1.21. Viêm phổi do một số loại vi rút hay gặp ở trẻ em
• 1.22. Vi rút hợp bào hô hấp
• 1.23. Viêm phổi đồng nhiễm
• 1.24. Viêm phổi đồng nhiễm vi rút và vi khuẩn
• 1.25. Cơ chế đồng nhiễm, nhiễm khuẩn thứ phát
• 1.26. Vai trò và cơ chế của một số các marker sinh học
• 1.27. Tình hình nghiên cứu trên thế giới
• 1.28. Tình hình nghiên cứu trong nước
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2. Tiêu chuẩn lựa chọn đối tượng nghiên cứu
• 2.3. Tiêu chuẩn loại trừ
• 2.4. Phương pháp nghiên cứu
• 2.5. Thiết kế nghiên cứu
• 2.6. Cỡ mẫu nghiên cứu
• 2.7. Các thông số nghiên cứu
• 2.8. Tiêu chuẩn đánh giá các thông số nghiên cứu
• 2.9. Phương pháp thu thập số liệu
• 2.10. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu
• 2.11. Đạo đức y học
• 2.12. Sơ đồ quy trình nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của viêm phổi nặng do vi rút ở trẻ dưới 5 tuổi
• 3.2. Một số đặc điểm chung của bệnh nhi
• 3.3. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng
• 3.4. Đánh giá mối liên quan giữa hs-CRP, PCT, IL-6 và lâm sàng, cận lâm sàng, kết quả điều trị, căn nguyên vi rút trong viêm phổi nặng do vi rút ở trẻ em dưới 5 tuổi
• 3.5. Mối liên quan giữa các đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng với căn nguyên gây bệnh
• 3.6. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng ở những bệnh nhi có viêm phổi nặng do vi rút đồng nhiễm
• 4. CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN
• 4.1. Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của viêm phổi nặng do vi rút ở trẻ dưới 5 tuổi
• 4.2. Một số đặc điểm chung của bệnh nhi
• 4.3. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng
• 4.4. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng theo các nhóm vi rút ở những bệnh nhi mắc 1 vi rút đơn thuần
• 4.5. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng ở những bệnh nhi mắc đồng nhiễm vi khuẩn, vi rút
• 4.6. Đánh giá mối liên quan giữa hs-CRP, PCT, IL-6 và lâm sàng, cận lâm sàng, kết quả điều trị, căn nguyên vi rút trong viêm phổi nặng do vi rút ở trẻ em dưới 5 tuổi
• 4.7. So sánh đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng giữa nhóm bệnh nhi viêm phổi nặng nhiễm 1 vi rút đơn thuần và nhóm đồng nhiễm vi khuẩn, vi rút
• 4.8. Tương quan giữa các chỉ số cận lâm sàng và lâm sàng
• 4.9. Kết quả điều trị
• 4.10. Hạn chế của nghiên cứu
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Viêm Phổi Nặng Do Virus Ở Trẻ Em Dưới 5 Tuổi

Viêm phổi là bệnh lý hô hấp thường gặp ở trẻ em, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính hàng năm có hàng triệu trẻ em tử vong do nhiễm khuẩn hô hấp dưới, trong đó viêm phổi là nguyên nhân hàng đầu. Viêm phổi do virus chiếm tỷ lệ cao, từ 60-70% các trường hợp. Các loại virus thường gặp bao gồm virus hợp bào hô hấp (RSV), Rhinovirus, virus cúm và Adenovirus. Việc nghiên cứu về viêm phổi nặng ở trẻ em là vô cùng quan trọng để cải thiện công tác chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa, giảm thiểu tỷ lệ tử vong và di chứng lâu dài. Theo WHO, viêm phổi được chia làm hai loại: viêm phổi nặng và không nặng, tùy thuộc vào lâm sàng. Viêm phổi nặng cần được chăm sóc đặc biệt như thở oxy và nhập viện. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Ngọc Trân (2020) nhấn mạnh sự cần thiết của việc đánh giá đầy đủ về viêm phổi nặng do virus đơn thuần hay đồng nhiễm vi khuẩn và mối liên quan giữa viêm phổi do virus với các yếu tố phản ánh tình trạng viêm ở trẻ em.

1.1. Dịch Tễ Học Viêm Phổi Do Virus Ở Trẻ Em Dưới 5 Tuổi

Viêm phổi do virus có tính chất mùa vụ, thường gặp vào mùa đông xuân. Tỷ lệ mắc bệnh cao ở trẻ em dưới 5 tuổi do hệ miễn dịch còn non yếu. Các yếu tố nguy cơ bao gồm: suy dinh dưỡng, sinh non, tiếp xúc với khói thuốc lá, môi trường ô nhiễm. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Ngọc Trân (2020) đề cập đến tình hình nhiễm khuẩn hô hấp cấp ở trẻ em nhập viện tại TP.HCM, cho thấy RSV và virus cúm là các tác nhân phổ biến. Điều này cho thấy sự cần thiết của các biện pháp phòng ngừa, đặc biệt là tiêm phòng vaccine cúm và RSV.

1.2. Các Loại Virus Gây Viêm Phổi Nặng Phổ Biến Ở Trẻ Nhỏ

Các virus thường gây viêm phổi nặng ở trẻ em bao gồm: Virus hợp bào hô hấp (RSV), Virus cúm (A, B), Adenovirus, Rhinovirus, Metapneumovirus, Parainfluenza virus. Mỗi loại virus có đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng riêng. RSV thường gây viêm tiểu phế quản ở trẻ nhỏ. Virus cúm có thể gây viêm phổi nặng với biến chứng suy hô hấp. Adenovirus có thể gây viêm phổi kèm theo viêm kết mạc. Việc xác định chính xác loại virus gây bệnh có ý nghĩa quan trọng trong việc lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp, đặc biệt là đối với các trường hợp viêm phổi do virus cúm có thể sử dụng thuốc kháng virus như Oseltamivir.

II. Thách Thức Chẩn Đoán Viêm Phổi Nặng Do Virus Ở Trẻ Em

Chẩn đoán viêm phổi nặng ở trẻ em do virus gặp nhiều khó khăn do triệu chứng lâm sàng không đặc hiệu, dễ nhầm lẫn với viêm phổi do vi khuẩn hoặc các bệnh lý hô hấp khác. Việc phân biệt giữa viêm phổi do virus đơn thuần và đồng nhiễm vi khuẩn cũng là một thách thức lớn. Các phương pháp chẩn đoán truyền thống như chụp X-quang phổi có độ nhạy và độ đặc hiệu không cao. Các xét nghiệm virus như PCR có giá trị chẩn đoán cao nhưng chi phí đắt đỏ và không phải cơ sở y tế nào cũng có thể thực hiện được. Theo Nguyễn Thị Ngọc Trân (2020), việc nghiên cứu các yếu tố phản ánh tình trạng viêm như hs-CRP, Procalcitonin, Interleukin-6 có thể giúp cải thiện khả năng chẩn đoán và tiên lượng bệnh.

2.1. Các Triệu Chứng Lâm Sàng Thường Gặp Của Viêm Phổi Do Virus

Các triệu chứng lâm sàng thường gặp của viêm phổi do virus bao gồm: Sốt, ho, khó thở, thở khò khè, chảy nước mũi, nghẹt mũi. Ở trẻ nhỏ, có thể có các triệu chứng như bỏ bú, quấy khóc, li bì. Các triệu chứng này có thể tương tự với viêm phổi do vi khuẩn, do đó cần phải dựa vào các xét nghiệm cận lâm sàng để chẩn đoán xác định. Theo Nguyễn Thị Ngọc Trân(2020) cần phân biệt rõ ràng các triệu chứng để có phác đồ điều trị phù hợp.

2.2. Vai Trò Của X Quang Phổi Trong Chẩn Đoán Viêm Phổi Virus

Chụp X-quang phổi là một phương pháp chẩn đoán hình ảnh quan trọng trong viêm phổi. Tuy nhiên, hình ảnh X-quang trong viêm phổi do virus thường không đặc hiệu, có thể thấy các tổn thương như: tăng đậm lan tỏa, xẹp phổi, hình ảnh kính mờ. X-quang phổi có thể giúp phân biệt viêm phổi với các bệnh lý hô hấp khác như viêm phế quản, hen phế quản. Đồng thời X-quang giúp các bác sĩ chẩn đoán và điều trị kịp thời hơn.

2.3. Xét Nghiệm Virus PCR và Các Phương Pháp Chẩn Đoán Hiện Đại

Các xét nghiệm virus như PCR (Polymerase Chain Reaction) là phương pháp chẩn đoán xác định viêm phổi do virus. PCR có độ nhạy và độ đặc hiệu cao, có thể phát hiện được nhiều loại virus khác nhau. Tuy nhiên, PCR có chi phí đắt đỏ và thời gian trả kết quả lâu hơn so với các xét nghiệm khác. Các phương pháp chẩn đoán hiện đại khác như xét nghiệm kháng nguyên nhanh, xét nghiệm miễn dịch huỳnh quang cũng có thể được sử dụng để chẩn đoán viêm phổi do virus.

III. Phương Pháp Điều Trị Viêm Phổi Nặng Do Virus Ở Trẻ Em

Điều trị viêm phổi nặng do virus ở trẻ em chủ yếu là điều trị hỗ trợ, bao gồm: hạ sốt, giảm ho, long đờm, bù nước và điện giải, thở oxy. Trong trường hợp suy hô hấp nặng, có thể cần phải thở máy. Thuốc kháng virus chỉ được sử dụng trong một số trường hợp nhất định, ví dụ như viêm phổi do virus cúm. Theo Nguyễn Thị Ngọc Trân (2020), việc đánh giá tình trạng viêm và các biến chứng của bệnh là rất quan trọng để điều chỉnh phác đồ điều trị phù hợp.

3.1. Điều Trị Hỗ Trợ Hạ Sốt Long Đờm Bù Nước Và Điện Giải

Điều trị hỗ trợ là nền tảng của điều trị viêm phổi do virus. Hạ sốt bằng paracetamol hoặc ibuprofen. Long đờm bằng các thuốc như ambroxol, acetylcystein. Bù nước và điện giải bằng đường uống hoặc đường truyền tĩnh mạch. Đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ. Vệ sinh mũi họng thường xuyên. Các biện pháp này giúp cải thiện triệu chứng và tăng cường sức đề kháng cho cơ thể.

3.2. Oxy Liệu Pháp Và Thở Máy Trong Suy Hô Hấp Do Viêm Phổi Virus

Oxy liệu pháp là biện pháp quan trọng để điều trị suy hô hấp do viêm phổi virus. Thở oxy qua mask hoặc canula mũi. Trong trường hợp suy hô hấp nặng, cần phải thở máy. Thở máy giúp duy trì oxy máu và thông khí phổi. Cần theo dõi sát các chỉ số hô hấp để điều chỉnh thông số máy thở phù hợp.

3.3. Thuốc Kháng Virus Khi Nào Sử Dụng và Lưu Ý Quan Trọng

Thuốc kháng virus chỉ được sử dụng trong một số trường hợp viêm phổi virus nhất định, ví dụ như viêm phổi do virus cúm (Oseltamivir). Hiệu quả của thuốc kháng virus phụ thuộc vào thời điểm sử dụng, nên sử dụng càng sớm càng tốt. Cần lưu ý các tác dụng phụ của thuốc. Không nên lạm dụng thuốc kháng virus.

IV. Vai Trò Hs CRP PCT IL 6 Trong Viêm Phổi Nặng Ở Trẻ Em

Các marker sinh học như hs-CRP, Procalcitonin (PCT) và Interleukin-6 (IL-6) có vai trò quan trọng trong việc đánh giá tình trạng viêm, phân biệt giữa viêm phổi do virus và viêm phổi do vi khuẩn, tiên lượng bệnh và theo dõi đáp ứng điều trị. Hs-CRP là một protein phản ứng viêm cấp tính, tăng cao trong các trường hợp viêm nhiễm. PCT là một marker đặc hiệu cho nhiễm khuẩn, thường tăng cao trong viêm phổi do vi khuẩn. IL-6 là một cytokine gây viêm, tăng cao trong các trường hợp viêm nặng. Theo nghiên cứu của Nguyễn Thị Ngọc Trân (2020), việc kết hợp các marker sinh học này với các yếu tố lâm sàng và cận lâm sàng khác có thể giúp cải thiện khả năng chẩn đoán và tiên lượng bệnh.

4.1. Hs CRP Chỉ Số Phản Ánh Tình Trạng Viêm Trong Viêm Phổi

Hs-CRP (high-sensitivity C-reactive protein) là một protein được sản xuất bởi gan và tăng cao trong các trường hợp viêm. Hs-CRP có thể giúp đánh giá mức độ viêm trong viêm phổi và theo dõi đáp ứng điều trị. Tuy nhiên, hs-CRP không đặc hiệu cho viêm phổi do virus, nó có thể tăng cao trong các trường hợp viêm nhiễm khác.

4.2. Procalcitonin PCT Phân Biệt Nhiễm Khuẩn Do Vi Khuẩn Và Virus

Procalcitonin (PCT) là một prohormone của calcitonin, tăng cao trong các trường hợp nhiễm khuẩn do vi khuẩn. PCT có thể giúp phân biệt giữa viêm phổi do virus và viêm phổi do vi khuẩn. PCT thường tăng cao trong viêm phổi do vi khuẩn và ít tăng hoặc không tăng trong viêm phổi do virus.

4.3. Interleukin 6 IL 6 Tiên Lượng Mức Độ Nặng Của Viêm Phổi

Interleukin-6 (IL-6) là một cytokine gây viêm, tăng cao trong các trường hợp viêm nặng. IL-6 có thể giúp tiên lượng mức độ nặng của viêm phổi và nguy cơ tử vong. IL-6 thường tăng cao trong các trường hợp viêm phổi nặng cần phải thở máy.

V. Biến Chứng Nguy Hiểm Và Tiên Lượng Viêm Phổi Nặng Ở Trẻ

Biến chứng của viêm phổi nặng do virus ở trẻ em có thể bao gồm: suy hô hấp cấp, ARDS (Hội chứng suy hô hấp cấp), tràn khí màng phổi, tràn dịch màng phổi, viêm màng não, nhiễm trùng huyết. Tiên lượng của viêm phổi nặng phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm: tuổi, tình trạng dinh dưỡng, bệnh nền, loại virus gây bệnh, mức độ suy hô hấp, biến chứng. Theo Nguyễn Thị Ngọc Trân (2020), việc chẩn đoán và điều trị sớm, kết hợp với các biện pháp hỗ trợ tích cực, có thể cải thiện tiên lượng bệnh.

5.1. Suy Hô Hấp Cấp Và ARDS Hội Chứng Suy Hô Hấp Cấp

Suy hô hấp cấp là biến chứng thường gặp nhất của viêm phổi nặng. ARDS (Hội chứng suy hô hấp cấp) là một tình trạng suy hô hấp nghiêm trọng, gây tổn thương phổi lan tỏa và giảm oxy máu. Cần phải thở máy và các biện pháp hỗ trợ tích cực để điều trị suy hô hấp cấp và ARDS.

5.2. Tràn Khí Màng Phổi Tràn Dịch Màng Phổi

Tràn khí màng phổi và tràn dịch màng phổi là các biến chứng khác có thể xảy ra trong viêm phổi nặng. Tràn khí màng phổi là tình trạng khí tràn vào khoang màng phổi, gây xẹp phổi. Tràn dịch màng phổi là tình trạng dịch tích tụ trong khoang màng phổi. Cần phải chọc hút khí hoặc dịch màng phổi để điều trị.

5.3. Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Tiên Lượng Viêm Phổi Nặng Ở Trẻ Em

Tiên lượng của viêm phổi nặng phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm: tuổi, tình trạng dinh dưỡng, bệnh nền (tim bẩm sinh, suy giảm miễn dịch), loại virus gây bệnh, mức độ suy hô hấp, biến chứng, thời gian điều trị. Trẻ nhỏ tuổi, suy dinh dưỡng, có bệnh nền nặng thường có tiên lượng xấu hơn.

VI. Phòng Ngừa Viêm Phổi Do Virus Cho Trẻ Em Dưới 5 Tuổi

Phòng ngừa viêm phổi do virus là biện pháp quan trọng để bảo vệ sức khỏe trẻ em. Các biện pháp phòng ngừa bao gồm: tiêm phòng vaccine cúm hàng năm, giữ vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên, tránh tiếp xúc với người bệnh, tăng cường dinh dưỡng, giữ ấm cho trẻ, tránh khói thuốc lá, cải thiện môi trường sống. Theo WHO và các tổ chức y tế khác, việc tiêm phòng vaccine là biện pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa viêm phổi do virus cúm.

6.1. Tiêm Phòng Vaccine Cúm Biện Pháp Phòng Ngừa Hiệu Quả

Tiêm phòng vaccine cúm hàng năm là biện pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa viêm phổi do virus cúm. Vaccine cúm giúp cơ thể tạo ra kháng thể chống lại virus cúm. Vaccine cúm được khuyến cáo cho trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên.

6.2. Vệ Sinh Cá Nhân Rửa Tay Thường Xuyên Để Ngăn Ngừa Lây Lan

Giữ vệ sinh cá nhân, đặc biệt là rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch, là biện pháp quan trọng để ngăn ngừa lây lan virus. Rửa tay trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, sau khi tiếp xúc với người bệnh.

6.3. Tăng Cường Dinh Dưỡng và Nâng Cao Sức Đề Kháng Cho Trẻ

Tăng cường dinh dưỡng, đảm bảo chế độ ăn uống cân bằng và đầy đủ chất dinh dưỡng, giúp nâng cao sức đề kháng cho trẻ. Bổ sung vitamin và khoáng chất cần thiết. Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời. Giữ ấm cho trẻ, đặc biệt là vào mùa đông. Tránh khói thuốc lá và môi trường ô nhiễm.