Nghiên Cứu Đặc Điểm Tái Sinh Tự Nhiên Ở Một Số Trạng Thái Rừng Thứ Sinh Tại Huyện Đình Lập, Tỉnh Lạng Sơn

• Tác giả: Phạm Công Phong
• Người hướng dẫn: TS. Lê Sỹ Hồng
• Trường học: Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Quản lý tài nguyên rừng
• Đề tài: Nghiên Cứu Đặc Điểm Tái Sinh Tự Nhiên Ở Rừng Thứ Sinh Tại Huyện Đình Lập, Lạng Sơn
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu trên thế giới
• 1.1.1. Cơ sở khoa học
• 1.1.2. Những nghiên cứu trên thế giới
• 1.1.3. Những kết quả đã nghiên cứu ở Việt Nam
• 1.1.4. Điều kiện tự nhiên – kinh tế xã hội tại huyện Đình Lập tỉnh Lạng Sơn
• 1.1.5. Đánh giá chung
• 2. CHƯƠNG 2: NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2. Nội dung nghiên cứu
• 2.2.1. Một số đặc điểm về cấu trúc quần xã
• 2.2.2. Đặc điểm tái sinh tự nhiên ở các trạng thái rừng
• 2.2.3. Đề xuất một số biện pháp kỹ thuật tác động để nâng cao hiệu quả tái sinh rừng tại huyện Đình Lập
• 2.3. Phương pháp nghiên cứu
• 2.3.1. Phương pháp kế thừa
• 2.3.2. Phương pháp thu thập số liệu ngoại nghiệp
• 2.3.3. Phương pháp xử lý số liệu nội nghiệp
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN KẾT QUẢ
• 3.1. Một số đặc điểm cấu trúc quần xã thực vật trong khu vực nghiên cứu
• 3.1.1. Cấu trúc quần xã tầng cây cao
• 3.1.2. Cấu trúc tầng thứ, độ tàn che của tầng cây cao và cây bụi thảm tươi
• 3.1.3. Kết quả về đặc điểm tái sinh tự nhiên ở các trạng thái IIa, IIb, IIIa1
• 3.1.4. Cấu trúc tổ thành cây tái sinh
• 3.1.5. Mật độ cây tái sinh và tỷ lệ cây tái sinh triển vọng
• 3.1.6. Chất lượng và nguồn gốc cây tái sinh
• 3.1.7. Cây tái sinh phân bố theo cấp chiều cao
• 3.1.8. Ảnh hưởng của điều kiện hoàn cảnh đến tái rừng ở các trạng thái
• 3.1.9. Đề xuất một số biện pháp kỹ thuật tác động để nâng cao hiệu quả tái sinh rừng tại huyện Đình Lập
• 3.1.10. Giải pháp phục hồi rừng
• 3.1.10.1. Khoanh nuôi tái sinh
• 3.1.10.2. Đối với cây tái sinh
• KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Nghiên Cứu Tái Sinh Tự Nhiên Rừng Thứ Sinh

Nghiên cứu tái sinh tự nhiên rừng thứ sinh là yếu tố then chốt để đảm bảo hiệu quả kinh doanh rừng và bảo tồn đa dạng sinh học rừng thứ sinh. Rừng tái sinh tốt phục hồi nhanh, rút ngắn chu kỳ kinh doanh và phát huy tác dụng của rừng. Tái sinh tự nhiên đặc biệt quan trọng trong bảo vệ nguồn gen cây bản địa, giảm chi phí phát triển rừng. Phương thức này áp dụng rộng rãi và mang lại hiệu quả rõ rệt. Nhiều nghiên cứu trên thế giới chỉ ra rằng điều kiện tái sinh rừng tốt sẽ giúp quá trình phục hồi diễn ra nhanh chóng hơn. Theo giáo trình “Thảm rừng Việt Nam” của Thái Văn Trừng, ánh sáng là yếu tố kiểm soát quá trình tái sinh tự nhiên. Nghiên cứu này tập trung vào đánh giá khả năng tái sinh tự nhiên tại huyện Đình Lập, tỉnh Lạng Sơn, nơi có diện tích rừng phòng hộ đầu nguồn tự nhiên lớn nhưng đang bị suy thoái.

1.1. Tầm Quan Trọng Của Tái Sinh Tự Nhiên Đối Với Quản Lý Rừng Bền Vững

Tái sinh tự nhiên đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phục hồi đa dạng sinh học rừng thứ sinh. Quá trình này không chỉ đảm bảo sự kế thừa của các loài cây bản địa mà còn góp phần vào việc ổn định hệ sinh thái và cung cấp các dịch vụ sinh thái quan trọng. Theo Phạm Công Phong, tái sinh tự nhiên là yếu tố quyết định sự thành công của các biện pháp phục hồi rừng tự nhiên. Việc quản lý tái sinh tự nhiên hiệu quả giúp giảm chi phí đầu tư và tăng cường khả năng thích ứng của rừng với biến đổi khí hậu.

1.2. Khái Niệm Về Rừng Thứ Sinh Và Vai Trò Của Chúng Trong Hệ Sinh Thái

Rừng thứ sinh là những khu rừng hình thành sau khi rừng nguyên sinh bị tác động bởi các hoạt động của con người hoặc thiên tai. Mặc dù thường có cấu trúc đơn giản hơn so với rừng nguyên sinh, nhưng rừng thứ sinh vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ đất, điều hòa nguồn nước và cung cấp môi trường sống cho nhiều loài động thực vật. Các nghiên cứu chỉ ra rằng, cấu trúc rừng thứ sinh có thể phục hồi dần theo thời gian nếu được quản lý và bảo vệ đúng cách. Rừng thứ sinh Đình Lập đang trong quá trình phục hồi rừng tự nhiên.

II. Thách Thức Nghiên Cứu Tái Sinh Rừng Thứ Sinh Nghèo Kiệt

Một trong những thách thức lớn nhất là xác định các yếu tố hạn chế tái sinh tự nhiên ở rừng thứ sinh nghèo kiệt. Điều này đòi hỏi phải nghiên cứu kỹ lưỡng về điều kiện tái sinh rừng, bao gồm ánh sáng, độ ẩm, dinh dưỡng và sự cạnh tranh từ các loài cây khác. Khai thác quá mức, chăn thả gia súc và các hoạt động sử dụng đất không bền vững làm suy thoái đất rừng thứ sinh, ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng tái sinh cây rừng. Việc thiếu hụt cây mẹ cũng là một vấn đề nghiêm trọng. Cần có các giải pháp bảo tồn và phục hồi rừng tự nhiên phù hợp để giải quyết những thách thức này.

2.1. Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Tái Sinh Tự Nhiên Ở Rừng Thứ Sinh Đình Lập

Nhiều yếu tố ảnh hưởng đến quá trình tái sinh tự nhiên của rừng thứ sinh tại huyện Đình Lập. Các yếu tố này bao gồm: độ tàn che, loại đất, cạnh tranh với các loài cây khác, tác động của con người (khai thác, chăn thả gia súc). Nghiên cứu tái sinh rừng cần xác định rõ vai trò của từng yếu tố để đưa ra các biện pháp quản lý phù hợp. Theo kết quả nghiên cứu, độ tàn che quá dày có thể hạn chế ánh sáng, ảnh hưởng đến sự phát triển của cây con.

2.2. Tác Động Của Suy Thoái Đất Đến Khả Năng Tái Sinh Cây Rừng

Suy thoái đất là một trong những nguyên nhân chính gây cản trở quá trình tái sinh cây rừng. Đất bị xói mòn, mất chất dinh dưỡng và cấu trúc bị phá vỡ sẽ làm giảm khả năng nảy mầm và sinh trưởng của cây con. Tại huyện Đình Lập, tình trạng suy thoái đất do khai thác và sử dụng đất không hợp lý đang diễn ra khá nghiêm trọng. Các giải pháp cải tạo đất, như bón phân hữu cơ và trồng cây che phủ, cần được áp dụng để cải thiện điều kiện tái sinh rừng.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Đặc Điểm Tái Sinh Tự Nhiên Rừng

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp điều tra, thống kê và phân tích. Điều tra thành phần loài cây rừng được thực hiện bằng cách thiết lập các ô tiêu chuẩn (OTC) đại diện cho các trạng thái rừng khác nhau. Các chỉ tiêu như mật độ cây tái sinh, chiều cao cây tái sinh, đường kính gốc cây được đo đạc và ghi chép cẩn thận. Phương pháp thống kê được sử dụng để xử lý số liệu và đánh giá đặc điểm tái sinh tự nhiên. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng như độ tàn che, loại đất, thảm thực vật. Phương pháp so sánh đối chứng cũng được sử dụng để đánh giá hiệu quả của các biện pháp phục hồi rừng tự nhiên khác nhau.

3.1. Thiết Kế Ô Tiêu Chuẩn Và Thu Thập Dữ Liệu Thực Địa Về Tái Sinh

Việc thiết kế ô tiêu chuẩn (OTC) cần đảm bảo tính đại diện cho các trạng thái rừng khác nhau. Các OTC nên được đặt ngẫu nhiên hoặc theo hệ thống để tránh sai lệch. Các thông số cần thu thập bao gồm: tên loài cây, số lượng cây tái sinh, chiều cao cây, đường kính gốc, độ tàn che, loại đất, thảm thực vật. Dữ liệu thu thập được cần được ghi chép chi tiết và chính xác để đảm bảo tính tin cậy của kết quả nghiên cứu tái sinh rừng.

3.2. Phân Tích Dữ Liệu Và Đánh Giá Ảnh Hưởng Của Các Yếu Tố Môi Trường

Dữ liệu thu thập được cần được xử lý bằng các phần mềm thống kê để tính toán các chỉ số như mật độ cây tái sinh, tỷ lệ sống sót, tốc độ sinh trưởng. Phân tích hồi quy và các phương pháp thống kê khác có thể được sử dụng để đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố môi trường (ánh sáng, độ ẩm, dinh dưỡng, cạnh tranh) đến tái sinh cây rừng. Kết quả phân tích sẽ giúp xác định các yếu tố hạn chế và đưa ra các giải pháp can thiệp phù hợp.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Đặc Điểm Tái Sinh Tự Nhiên Rừng Đình Lập

Kết quả nghiên cứu cho thấy đặc điểm tái sinh tự nhiên ở rừng thứ sinh Đình Lập khác nhau tùy thuộc vào trạng thái rừng. Ở những khu vực có độ tàn che thấp và đất còn màu mỡ, mật độ cây tái sinh thường cao hơn. Tuy nhiên, thành phần loài cây rừng tái sinh có thể khác biệt so với thành phần cây trưởng thành do ảnh hưởng của các yếu tố cạnh tranh và sự phân tán hạt giống. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng một số loài cây có khả năng tái sinh tốt hơn so với các loài khác, cho thấy tiềm năng sử dụng chúng trong các chương trình phục hồi rừng tự nhiên. Theo kết quả nghiên cứu của Phạm Công Phong, một số loài cây bản địa có khả năng thích nghi tốt với điều kiện tái sinh rừng tại Đình Lập.

4.1. So Sánh Mật Độ Tổ Thành Và Chất Lượng Cây Tái Sinh Giữa Các Trạng Thái Rừng

So sánh mật độ, tổ thành và chất lượng cây tái sinh giữa các trạng thái rừng là một bước quan trọng để đánh giá hiệu quả của quá trình tái sinh tự nhiên. Mật độ cây tái sinh thể hiện khả năng tái sinh của rừng. Tổ thành cây tái sinh cho thấy sự đa dạng của các loài cây. Chất lượng cây tái sinh (chiều cao, đường kính, sức khỏe) phản ánh khả năng sinh trưởng và phát triển của cây con. So sánh các chỉ số này giữa các trạng thái rừng sẽ giúp xác định các yếu tố ảnh hưởng và đưa ra các biện pháp quản lý phù hợp.

4.2. Xác Định Các Loài Cây Có Tiềm Năng Tái Sinh Tốt Trong Điều Kiện Đình Lập

Việc xác định các loài cây có tiềm năng tái sinh tốt là rất quan trọng cho việc lựa chọn loài cây cho các chương trình phục hồi rừng tự nhiên. Các loài cây này thường có khả năng thích nghi tốt với các điều kiện môi trường khắc nghiệt, có tốc độ sinh trưởng nhanh và có khả năng cạnh tranh tốt với các loài cây khác. Nghiên cứu cần xác định các loài cây này và đánh giá khả năng sử dụng chúng trong các chương trình trồng rừng bổ sung.

V. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Tái Sinh Tự Nhiên Rừng Thứ Sinh

Dựa trên kết quả nghiên cứu, một số giải pháp được đề xuất để nâng cao hiệu quả tái sinh tự nhiên ở rừng thứ sinh Đình Lập. Thứ nhất, cần kiểm soát chặt chẽ các hoạt động khai thác và sử dụng đất để giảm thiểu tác động tiêu cực đến điều kiện tái sinh rừng. Thứ hai, cần áp dụng các biện pháp cải tạo đất để cải thiện độ phì nhiêu và cấu trúc đất. Thứ ba, cần tạo điều kiện cho cây mẹ phát triển để tăng cường nguồn cung cấp hạt giống. Thứ tư, cần tăng cường công tác bảo vệ rừng để giảm thiểu tác động của các yếu tố gây hại (cháy rừng, sâu bệnh). Theo Phạm Công Phong, khoanh nuôi tái sinh tự nhiên là một giải pháp hiệu quả và kinh tế để phục hồi rừng tự nhiên.

5.1. Đề Xuất Các Biện Pháp Lâm Sinh Phù Hợp Với Điều Kiện Tái Sinh Của Rừng

Các biện pháp lâm sinh cần được lựa chọn phù hợp với điều kiện tái sinh tự nhiên của từng khu vực cụ thể. Ví dụ, ở những khu vực có độ tàn che quá dày, cần tiến hành tỉa thưa để tăng cường ánh sáng cho cây con. Ở những khu vực đất bị suy thoái, cần áp dụng các biện pháp cải tạo đất. Việc lựa chọn các loài cây phù hợp cũng rất quan trọng. Các biện pháp lâm sinh cần được thực hiện một cách khoa học và có hệ thống để đảm bảo hiệu quả lâu dài.

5.2. Quản Lý Bền Vững Và Bảo Tồn Đa Dạng Sinh Học Rừng Thứ Sinh

Quản lý bền vững và bảo tồn đa dạng sinh học rừng thứ sinh là mục tiêu quan trọng. Điều này đòi hỏi sự tham gia của cộng đồng địa phương và các bên liên quan khác. Cần có các chính sách và quy định phù hợp để đảm bảo việc sử dụng rừng một cách bền vững và bảo tồn các giá trị sinh thái của rừng. Giáo dục và nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của rừng cũng là một yếu tố quan trọng.

VI. Kết Luận Và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Tái Sinh Rừng

Nghiên cứu đã cung cấp những thông tin quan trọng về đặc điểm tái sinh tự nhiên ở rừng thứ sinh Đình Lập. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các kế hoạch và chương trình phục hồi rừng tự nhiên hiệu quả hơn. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề cần được nghiên cứu thêm. Hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến tái sinh cây rừng, nghiên cứu về các phương pháp cải tạo đất tiên tiến và phát triển các mô hình quản lý rừng bền vững phù hợp với điều kiện địa phương. Theo đề xuất của Phạm Công Phong, cần có sự đầu tư nhiều hơn cho nghiên cứu tái sinh rừng để có những giải pháp hiệu quả hơn.

6.1. Tóm Tắt Các Kết Quả Chính Và Đóng Góp Của Nghiên Cứu Về Tái Sinh Rừng

Nghiên cứu đã xác định các yếu tố ảnh hưởng đến tái sinh tự nhiên và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả tái sinh rừng. Kết quả nghiên cứu là một nguồn thông tin quan trọng cho các nhà quản lý rừng, các nhà khoa học và cộng đồng địa phương. Nghiên cứu đã đóng góp vào việc nâng cao hiểu biết về quá trình tái sinh tự nhiên và cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng các chính sách và biện pháp quản lý rừng bền vững.

6.2. Đề Xuất Các Hướng Nghiên Cứu Mở Rộng Về Tái Sinh Và Phục Hồi Rừng

Nghiên cứu mở rộng có thể tập trung vào việc đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố môi trường (biến đổi khí hậu, ô nhiễm) đến tái sinh cây rừng. Nghiên cứu về các phương pháp phục hồi rừng tiên tiến, như sử dụng cây bản địa, cải tạo đất, cũng rất cần thiết. Ngoài ra, cần có sự hợp tác giữa các nhà khoa học, nhà quản lý rừng và cộng đồng địa phương để chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm về tái sinh và phục hồi rừng.

Tổng quan nghiên cứu

Rừng tự nhiên đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ đa dạng sinh học, duy trì cân bằng sinh thái và phát triển kinh tế lâm nghiệp. Tại huyện Đình Lập, tỉnh Lạng Sơn, diện tích rừng tự nhiên lớn nhưng đang bị suy thoái nghiêm trọng do khai thác quá mức, dẫn đến hình thành các trạng thái rừng thứ sinh phục hồi nghèo kiệt. Theo kết quả điều tra năm 2023, mật độ cây tái sinh tự nhiên dao động khoảng 2.600 - 3.100 cây/ha, trong đó tỷ lệ cây tái sinh có triển vọng chiếm khoảng 14-18%. Vấn đề tái sinh tự nhiên trở thành then chốt để phục hồi và phát triển rừng bền vững, góp phần nâng cao giá trị kinh tế và bảo vệ môi trường sinh thái.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định đặc điểm cấu trúc rừng và đặc điểm tái sinh tự nhiên của một số loài cây gỗ bản địa tại các trạng thái rừng thứ sinh nghèo kiệt ở huyện Đình Lập. Nghiên cứu tập trung vào các xã Bắc Xa, Châu Sơn và Lâm Ca trong giai đoạn từ tháng 6/2022 đến tháng 10/2023. Kết quả nghiên cứu sẽ làm cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp kỹ thuật lâm sinh phục hồi và phát triển rừng, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý tài nguyên rừng tại địa phương.

Ý nghĩa của đề tài không chỉ nằm ở việc bảo tồn nguồn gen và đa dạng sinh học mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế lâm nghiệp, giảm nghèo bền vững cho người dân vùng núi. Việc nghiên cứu đặc điểm tái sinh tự nhiên giúp đánh giá tiềm năng phục hồi rừng, từ đó xây dựng các biện pháp kỹ thuật phù hợp nhằm tăng mật độ và chất lượng cây tái sinh, rút ngắn chu kỳ kinh doanh rừng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về cấu trúc quần xã sinh vật rừng và quá trình tái sinh tự nhiên trong hệ sinh thái rừng nhiệt đới. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

• Mô hình cấu trúc rừng theo tầng lớp: Phân chia rừng thành các tầng cây cao, tầng cây bụi và thảm thực vật dưới tán, phản ánh sự phân bố không gian và mối quan hệ sinh thái giữa các loài cây. Cấu trúc tầng thứ giúp đánh giá mức độ phát triển và ổn định của rừng.

• Lý thuyết tái sinh tự nhiên: Tái sinh được xem là quá trình sinh học đặc thù, chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố sinh thái như ánh sáng, độ ẩm, đất đai và sự cạnh tranh giữa các cá thể cây. Các chỉ tiêu quan trọng gồm mật độ cây tái sinh, tỷ lệ cây tái sinh có triển vọng, chất lượng và nguồn gốc cây tái sinh.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: độ tàn che tầng cây cao, công thức tổ thành loài (IV%), mật độ cây tái sinh (cây/ha), phân bố cây tái sinh theo cấp chiều cao, và phân loại chất lượng cây tái sinh (tốt, trung bình, xấu).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kế thừa số liệu từ các tài liệu, bản đồ địa hình và hiện trạng rừng kết hợp với điều tra đo đếm ngoại nghiệp tại hiện trường. Tổng cộng 27 ô tiêu chuẩn (OTC) diện tích 1.000 m² được thiết lập tại ba xã nghiên cứu, mỗi xã 9 OTC. Trong mỗi OTC, 5 ô dạng bản (ODB) diện tích 25 m² được bố trí để điều tra cây tái sinh.

Các chỉ tiêu đo đạc gồm: đường kính thân cây (D1.3), chiều cao vút ngọn (Hvn), chiều cao dưới cành (Hdc), độ tàn che tầng cây cao, mật độ và chất lượng cây tái sinh. Chất lượng cây được phân loại thành tốt, trung bình và xấu dựa trên đặc điểm sinh trưởng và sức khỏe.

Số liệu được xử lý bằng phần mềm Excel và SPSS, áp dụng các công thức tính IV% để xác định công thức tổ thành loài, tính mật độ cây tái sinh theo diện tích, và phân tích phân bố cây tái sinh theo cấp chiều cao. Phương pháp thống kê toán học được sử dụng để đánh giá mối quan hệ giữa các yếu tố sinh thái và đặc điểm tái sinh.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 6/2022 đến tháng 10/2023, đảm bảo thu thập số liệu đầy đủ theo mùa sinh trưởng của cây rừng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Cấu trúc tổ thành tầng cây cao: Các trạng thái rừng thứ sinh nghèo kiệt có từ 8-10 loài cây gỗ tham gia công thức tổ thành, với các loài ưu thế như Kháo, Ngát, Chẹo tía, Sau sau, Thẩu tấu, Vối thuốc. Độ tàn che trung bình của tầng cây cao dao động từ 0,3 đến 0,62, trong đó trạng thái IIIa1 có độ tàn che cao nhất (0,62), trạng thái IIa thấp nhất (0,3).

2. Cấu trúc tầng thứ và độ tàn che: Rừng nghiên cứu gồm hai tầng cây gỗ chính (A2 và A3) với chiều cao tầng trên từ 22-24 m, tầng dưới từ 10-15 m. Độ tàn che trung bình khoảng 0,38. Tầng cây bụi và thảm tươi chiếm độ che phủ từ 16,3% đến 25% và 50% đến 67% tùy trạng thái, cho thấy mật độ cây bụi thảm tươi giảm khi mật độ tầng cây cao tăng.

3. Đặc điểm tái sinh tự nhiên: Mật độ cây tái sinh dao động từ 2.661 đến 3.106 cây/ha, tỷ lệ cây tái sinh có triển vọng chiếm 14,2% - 18,5%. Chất lượng cây tái sinh chủ yếu ở mức tốt và trung bình (tỷ lệ cây tốt từ 45,4% đến 58,9%). Nguồn gốc cây tái sinh chủ yếu từ hạt (trên 80%), tái sinh chồi chiếm dưới 20%.

4. Phân bố cây tái sinh theo chiều cao: Mật độ cây tái sinh tập trung nhiều ở nhóm chiều cao 1-3 m, với sự cạnh tranh không gian dinh dưỡng và ánh sáng rõ rệt. Mật độ cây tái sinh cao nhất ở trạng thái IIa (3.106 cây/ha), thấp nhất ở IIb (2.661 cây/ha).

5. Ảnh hưởng của độ tàn che đến tái sinh: Độ tàn che thấp (khoảng 0,3) tạo điều kiện thuận lợi cho mật độ và tỷ lệ cây tái sinh có triển vọng cao hơn. Ở trạng thái IIa với độ tàn che 0,3, mật độ cây tái sinh đạt 3.106 cây/ha, tỷ lệ cây tái sinh triển vọng 18%, cao hơn so với trạng thái IIIa1 có độ tàn che 0,46 và tỷ lệ cây tái sinh triển vọng 15%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy rừng thứ sinh nghèo kiệt tại huyện Đình Lập đang trong quá trình phục hồi với cấu trúc rừng đa tầng và đa loài, tuy nhiên thành phần loài cây gỗ chưa hoàn toàn đáp ứng mục tiêu kinh doanh lâm nghiệp. Mật độ và chất lượng cây tái sinh tương đối cao phản ánh hiệu quả của công tác bảo vệ và khoanh nuôi rừng tự nhiên trong những năm gần đây.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mật độ cây tái sinh tại Đình Lập tương đương hoặc cao hơn một số khu vực rừng nhiệt đới phục hồi khác, cho thấy tiềm năng phục hồi tốt nếu được quản lý và chăm sóc hợp lý. Độ tàn che là yếu tố sinh thái quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển của cây tái sinh, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò ánh sáng trong tái sinh rừng.

Việc phân bố cây tái sinh theo chiều cao và chất lượng cho thấy sự cạnh tranh gay gắt giữa cây con và thảm thực vật dưới tán, đòi hỏi các biện pháp kỹ thuật lâm sinh như tỉa thưa, loại bỏ cây kém chất lượng để tạo điều kiện cho cây tái sinh phát triển. Các loài cây tái sinh chủ yếu là loài ưa sáng mọc nhanh, phù hợp với giai đoạn phục hồi rừng thứ sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mật độ cây tái sinh theo chiều cao và bảng so sánh tỷ lệ cây tái sinh có triển vọng theo độ tàn che, giúp minh họa rõ nét ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái đến quá trình tái sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường khoanh nuôi và bảo vệ rừng tái sinh: Thực hiện khoanh vùng bảo vệ nghiêm ngặt các khu vực rừng tái sinh tự nhiên, hạn chế khai thác và phá hoại. Mục tiêu tăng mật độ cây tái sinh lên trên 3.500 cây/ha trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: Hạt Kiểm lâm huyện phối hợp chính quyền địa phương.

2. Áp dụng biện pháp kỹ thuật tỉa thưa và xử lý thảm thực vật: Loại bỏ cây kém chất lượng, dây leo và thảm thực vật cản trở ánh sáng để tạo điều kiện cho cây tái sinh phát triển. Thời gian thực hiện: hàng năm vào mùa khô. Chủ thể: Đội ngũ kỹ thuật lâm nghiệp và người dân địa phương.

3. Xúc tiến tái sinh tự nhiên bằng trồng bổ sung các loài cây gỗ bản địa có giá trị kinh tế cao: Bổ sung các loài như Nghiến, Táu mật, Sến đất nhằm đa dạng hóa thành phần loài và nâng cao chất lượng rừng. Thời gian: 2-3 năm đầu sau khoanh nuôi. Chủ thể: Ban quản lý rừng và các tổ chức lâm nghiệp.

4. Nâng cao nhận thức và đào tạo kỹ thuật cho cộng đồng dân cư: Tổ chức các lớp tập huấn về quản lý, bảo vệ rừng và kỹ thuật tái sinh cho người dân nhằm tăng cường sự tham gia cộng đồng. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, các tổ chức phi chính phủ.

5. Theo dõi, đánh giá định kỳ quá trình tái sinh và phục hồi rừng: Thiết lập hệ thống giám sát bằng các ô tiêu chuẩn để đánh giá hiệu quả các biện pháp kỹ thuật, điều chỉnh kịp thời. Thời gian: mỗi 6 tháng một lần. Chủ thể: Trung tâm nghiên cứu và quản lý tài nguyên rừng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách lâm nghiệp: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách bảo vệ và phát triển rừng bền vững, đặc biệt tại các vùng rừng thứ sinh nghèo kiệt.

2. Các chuyên gia và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý tài nguyên rừng: Tham khảo phương pháp nghiên cứu và kết quả phân tích cấu trúc rừng, tái sinh tự nhiên để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

3. Cán bộ kỹ thuật lâm nghiệp và kiểm lâm: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật lâm sinh đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả tái sinh và phục hồi rừng tại địa phương.

4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức phi chính phủ hoạt động trong lĩnh vực bảo vệ môi trường: Nâng cao nhận thức về vai trò của tái sinh tự nhiên và tham gia tích cực vào công tác bảo vệ rừng.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao tái sinh tự nhiên lại quan trọng trong phục hồi rừng?
   Tái sinh tự nhiên giúp duy trì nguồn gen bản địa, giảm chi phí trồng rừng và tạo ra quần xã rừng đa dạng, bền vững. Ví dụ, tại Đình Lập, mật độ tái sinh tự nhiên đạt khoảng 3.000 cây/ha, cho thấy tiềm năng phục hồi cao.

2. Các yếu tố sinh thái nào ảnh hưởng lớn nhất đến tái sinh tự nhiên?
   Ánh sáng (độ tàn che), độ ẩm đất, cấu trúc tầng cây và thảm thực vật dưới tán là các yếu tố chính. Độ tàn che thấp giúp cây tái sinh phát triển tốt hơn, như ở trạng thái IIa có độ tàn che 0,3 và mật độ tái sinh cao nhất.

3. Làm thế nào để đánh giá chất lượng cây tái sinh?
   Chất lượng được phân loại thành tốt, trung bình và xấu dựa trên sức khỏe, hình thái và khả năng sinh trưởng. Tại Đình Lập, tỷ lệ cây tái sinh tốt chiếm gần 60%, cho thấy điều kiện sinh trưởng thuận lợi.

4. Phương pháp điều tra tái sinh tự nhiên được sử dụng như thế nào?
   Sử dụng ô tiêu chuẩn (OTC) và ô dạng bản (ODB) để đo đếm cây tái sinh về chiều cao, số lượng, chất lượng và nguồn gốc. Phương pháp này giúp thu thập số liệu chính xác và đại diện cho khu vực nghiên cứu.

5. Giải pháp kỹ thuật nào hiệu quả nhất để nâng cao tái sinh rừng?
   Khoanh nuôi bảo vệ, tỉa thưa cây kém chất lượng, xử lý thảm thực vật và trồng bổ sung các loài cây bản địa có giá trị kinh tế là các giải pháp hiệu quả. Việc phối hợp với cộng đồng và giám sát định kỳ cũng rất quan trọng.

Kết luận

• Rừng thứ sinh nghèo kiệt tại huyện Đình Lập có cấu trúc đa tầng với đa dạng loài cây gỗ và mật độ tái sinh tự nhiên dao động từ 2.661 đến 3.106 cây/ha.
• Độ tàn che tầng cây cao trung bình khoảng 0,38, ảnh hưởng rõ rệt đến mật độ và chất lượng cây tái sinh.
• Tỷ lệ cây tái sinh có triển vọng chiếm khoảng 14-18%, chủ yếu có nguồn gốc từ hạt và chất lượng tốt hoặc trung bình.
• Các biện pháp kỹ thuật lâm sinh như khoanh nuôi, tỉa thưa và trồng bổ sung cần được triển khai đồng bộ để nâng cao hiệu quả tái sinh.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng bền vững tại huyện Đình Lập trong giai đoạn 2024-2027.

Để góp phần bảo vệ và phát triển rừng tự nhiên, các cơ quan chức năng và cộng đồng dân cư cần phối hợp thực hiện các giải pháp kỹ thuật và chính sách phù hợp. Hành động ngay hôm nay sẽ đảm bảo nguồn tài nguyên rừng quý giá cho các thế hệ tương lai.