I. Đặc điểm tự nhiên kinh tế và xã hội
Khu vực thung lũng Mường Lay, thuộc tỉnh Điện Biên, có đặc điểm địa hình và khí hậu đặc trưng, ảnh hưởng lớn đến nguy cơ trượt lở đất. Địa hình thung lũng kéo dài theo phương bắc - nam, với độ dốc cao ở sườn đông và thấp hơn ở sườn tây. Hệ thống thủy văn phong phú, với sông Nậm Lay chảy qua trung tâm thung lũng, tạo điều kiện cho sự xói mòn và trượt lở. Khí hậu khu vực có mùa mưa kéo dài từ tháng 4 đến tháng 9, với lượng mưa tập trung cao, đặc biệt trong các tháng 6, 7, 8. Điều này làm tăng nguy cơ tai biến thiên tai như lũ quét và trượt lở đất. Thảm thực vật trong khu vực không đồng đều, với sườn tây có mật độ thực vật cao hơn, nhưng đang bị suy giảm do hoạt động xây dựng và khai thác tài nguyên. Sự tập trung dân cư cao, đặc biệt là sau khi xây dựng đập thủy điện Sơn La, cũng làm gia tăng nguy cơ trượt lở đất.
1.1. Đặc điểm địa hình
Địa hình thung lũng Mường Lay có chiều dài khoảng 20 km và chiều rộng từ 1,5 đến 2 km. Sườn đông có độ dốc lớn, thường trên 45 độ, trong khi sườn tây có độ dốc thấp hơn, khoảng 30-45 độ. Đặc điểm này tạo ra sự phân cắt mạnh mẽ, làm tăng khả năng biến dạng địa chất và trượt lở đất. Hệ thống xâm thực mạnh mẽ ở sườn tây cung cấp nhiều vật liệu cho dòng chảy, làm gia tăng nguy cơ tai biến thiên tai. Đặc biệt, các taluy đường dốc và không được phủ xanh là những yếu tố nguy cơ cao cho trượt lở đất.
1.2. Hệ thống thủy văn
Hệ thống thủy văn trong khu vực nghiên cứu rất đa dạng, với sông Nậm Lay là dòng chảy chính. Dòng chảy ở sườn đông thường ngắn và dốc, không có nón phóng vật, trong khi sườn tây có dòng chảy phát triển mạnh mẽ hơn. Điều này dẫn đến sự xói mòn và trượt lở đất. Mùa mưa, nước từ lòng hồ thủy điện dâng cao, làm tăng nguy cơ tai biến thiên tai. Hệ thống thủy văn dày đặc và dốc, cùng với mức độ xâm thực sâu, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát sinh trượt lở đất.
II. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu này áp dụng nhiều phương pháp để đánh giá biến dạng địa chất và nguy cơ trượt lở đất tại thung lũng Mường Lay. Phương pháp phân tích viễn thám được sử dụng để xác định các khu vực có nguy cơ cao. Khảo sát thực địa giúp thu thập dữ liệu về địa hình, cấu trúc địa chất và các yếu tố môi trường. Phương pháp thạch cấu cũng được áp dụng để phân tích các đặc điểm kiến tạo và biến dạng địa chất. Các yếu tố như độ dốc, loại đất, và tình trạng thực vật được xem xét kỹ lưỡng để đánh giá nguy cơ trượt lở đất. Kết quả từ các phương pháp này sẽ cung cấp cơ sở cho việc dự báo và quản lý rủi ro trượt lở đất trong khu vực.
2.1. Phương pháp phân tích viễn thám
Phân tích viễn thám cho phép thu thập dữ liệu về địa hình và tình trạng môi trường mà không cần tiếp cận trực tiếp. Sử dụng ảnh vệ tinh, nghiên cứu xác định các khu vực có nguy cơ trượt lở đất cao. Các chỉ số như độ dốc, độ che phủ thực vật và tình trạng đất được phân tích để đánh giá khả năng xảy ra tai biến thiên tai. Kết quả từ phương pháp này giúp xác định các khu vực cần được giám sát và can thiệp kịp thời.
2.2. Khảo sát thực địa
Khảo sát thực địa là phương pháp quan trọng để thu thập dữ liệu chi tiết về địa hình và cấu trúc địa chất. Qua việc đo đạc độ dốc, phân tích loại đất và quan sát tình trạng thực vật, nghiên cứu có thể đánh giá chính xác hơn về nguy cơ trượt lở đất. Các yếu tố như hoạt động xây dựng và sự thay đổi môi trường cũng được ghi nhận để đưa ra các biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Kết quả khảo sát thực địa sẽ bổ sung cho dữ liệu thu thập từ viễn thám, tạo nên bức tranh tổng thể về nguy cơ tai biến thiên tai trong khu vực.
III. Đặc điểm biến dạng kiến tạo và tai biến trượt lở
Khu vực thung lũng Mường Lay có lịch sử biến dạng kiến tạo phức tạp, với nhiều yếu tố ảnh hưởng đến nguy cơ trượt lở đất. Các hoạt động kiến tạo mạnh mẽ đã làm thay đổi cấu trúc địa chất, tạo ra các đứt gãy và biến dạng. Minh chứng cho sự biến dạng này là các dấu hiệu địa chất như nứt nẻ, lún sụt và sự phân tầng không đồng nhất. Những yếu tố này làm gia tăng khả năng xảy ra tai biến thiên tai như trượt lở đất. Đặc biệt, các kiểu trượt trong khu vực nghiên cứu rất đa dạng, từ trượt lở nhẹ đến trượt lở nghiêm trọng, ảnh hưởng đến đời sống và tài sản của người dân.
3.1. Đặc điểm biến dạng kiến tạo
Biến dạng kiến tạo tại thung lũng Mường Lay chủ yếu do hoạt động của đứt gãy Điện Biên - Lai Châu. Các dấu hiệu biến dạng như nứt nẻ và lún sụt cho thấy sự hoạt động mạnh mẽ của các lực kiến tạo. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến cấu trúc địa chất mà còn làm tăng nguy cơ trượt lở đất. Các nghiên cứu cho thấy rằng sự biến dạng này có thể dẫn đến sự thay đổi trong dòng chảy nước và sự phân bố của các vật liệu phong hóa, từ đó làm gia tăng khả năng xảy ra tai biến thiên tai.
3.2. Đặc điểm tai biến địa chất trượt lở
Tai biến trượt lở tại thung lũng Mường Lay đã xảy ra nhiều lần trong lịch sử, gây thiệt hại lớn về người và tài sản. Các kiểu trượt lở phổ biến bao gồm trượt lở đất, lũ quét và lũ bùn đá. Nguyên nhân chính dẫn đến các tai biến này là sự kết hợp giữa yếu tố tự nhiên và hoạt động của con người. Đặc biệt, trong mùa mưa, nguy cơ trượt lở đất tăng cao do lượng mưa lớn và sự xói mòn mạnh mẽ. Việc nghiên cứu và đánh giá các yếu tố này là cần thiết để đưa ra các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.
