Đại học Gia Hà Nội: Nâng cao hiệu quả sở hữu trí tuệ ở Việt Nam

Quyền SHTT là quyền sở hữu đối với các tài sản trí tuệ. Tài sản trí tuệ là yếu tố cơ bản hình thành quyền SHTT. Tài sản trí tuệ là những thành quả do trí tuệ con người tạo ra thông qua hoạt động sáng tạo, thể hiện thành những mẩu thông tin kết hợp chặt chẽ với nhau trong các vật thể hữu hình xuất hiện trong cùng một thời gian với số lượng bản sao không giới hạn ở những địa điểm khác nhau trên thế giới và được thừa nhận là tài sản. Quyền sở hữu trong trường hợp này không phải là quyền sở hữu bản thân các bản sao mà chính là những thông tin chứa đựng trong các bản sao đó. Khi được thể chế hóa thì những mẩu thông tin này biểu hiện cụ thể thành các đối tượng của quyền SHTT như: tác phẩm văn học nghệ thuật, cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng, tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn, nhãn hiệu, tên thương mại, chỉ dẫn địa lý, bí mật kinh doanh, giống cây trồng mới, v.v.

Bảo hộ quyền SHTT có vai trò quan trọng trong nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Nó ảnh hưởng đến hoạt động thương mại, đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và chuyển giao công nghệ. Quyền SHTT thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hóa và toàn cầu hóa. Việt Nam đang đẩy mạnh phát triển kinh tế thị trường, hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới và hướng tới kinh tế tri thức. Vấn đề bảo hộ quyền SHTT được Đảng, Nhà nước, các cấp, các ngành và toàn xã hội ngày càng quan tâm. Bảo hộ quyền SHTT được coi là một nội dung quan trọng của chính sách đổi mới, mở cửa, phát triển kinh tế tri thức và xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN.

Tình trạng xâm phạm quyền SHTT diễn ra phổ biến ở Việt Nam. Hàng giả, hàng nhái tràn lan trên thị trường, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp và người tiêu dùng. Các hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau, từ sao chép lậu đến sản xuất hàng giả, hàng nhái. Theo Báo cáo của BSA (Business Software Alliance), tỷ lệ sử dụng phần mềm bất hợp pháp tại Việt Nam vẫn ở mức cao, gây thiệt hại lớn cho các nhà sản xuất phần mềm.

Việc xử lý các hành vi xâm phạm quyền SHTT còn gặp nhiều khó khăn. Các quy định pháp luật còn chồng chéo, thiếu đồng bộ và chưa đủ sức răn đe. Lực lượng chức năng còn mỏng, thiếu kinh nghiệm và trang thiết bị. Ý thức chấp hành pháp luật của người dân và doanh nghiệp còn hạn chế. Thủ tục xử lý vi phạm còn phức tạp, kéo dài, gây tốn kém cho các bên liên quan.

Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về SHTT để đảm bảo tính đồng bộ, minh bạch và phù hợp với các cam kết quốc tế. Cần cụ thể hóa các quy định về xác lập quyền, thực thi quyền và xử lý vi phạm quyền SHTT. Cần tăng cường chế tài xử phạt đối với các hành vi xâm phạm quyền SHTT, đảm bảo tính răn đe.

Cần tăng cường lực lượng chức năng, nâng cao trình độ chuyên môn và trang thiết bị cho các cơ quan thực thi quyền SHTT. Cần tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chức năng trong việc phát hiện, xử lý vi phạm quyền SHTT. Cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về SHTT để nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của người dân và doanh nghiệp.

Cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về SHTT trên các phương tiện thông tin đại chúng. Cần đưa nội dung về SHTT vào chương trình giáo dục ở các cấp học. Cần tổ chức các hội thảo, tập huấn về SHTT cho doanh nghiệp và người dân. Cần xây dựng văn hóa tôn trọng quyền SHTT trong xã hội.

Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, trong việc đăng ký bảo hộ quyền SHTT. Cần đơn giản hóa thủ tục đăng ký, giảm chi phí đăng ký và cung cấp dịch vụ tư vấn miễn phí cho doanh nghiệp. Cần khuyến khích doanh nghiệp đăng ký bảo hộ quyền SHTT ở nước ngoài để bảo vệ lợi ích kinh doanh.

Cần tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp khai thác và thương mại hóa tài sản trí tuệ. Cần xây dựng thị trường giao dịch quyền SHTT, tạo cơ hội cho doanh nghiệp mua bán, chuyển giao quyền SHTT. Cần khuyến khích doanh nghiệp sử dụng tài sản trí tuệ để tạo ra sản phẩm, dịch vụ mới, nâng cao năng lực cạnh tranh.

Cần tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát thị trường để phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng nhái. Cần nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về tác hại của hàng giả, hàng nhái và khuyến khích người tiêu dùng tẩy chay hàng giả, hàng nhái. Cần xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm để giúp người tiêu dùng phân biệt hàng thật, hàng giả.

Việt Nam cần tích cực tham gia các tổ chức quốc tế về SHTT như WIPO (Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới), WTO (Tổ chức Thương mại Thế giới) để học hỏi kinh nghiệm, tiếp cận thông tin và nâng cao vị thế trên trường quốc tế. Cần chủ động tham gia xây dựng các điều ước quốc tế về SHTT để bảo vệ lợi ích của Việt Nam.

Việt Nam cần ký kết các hiệp định song phương và đa phương về SHTT với các nước và khu vực trên thế giới để tăng cường hợp tác, bảo vệ quyền SHTT cho doanh nghiệp Việt Nam ở nước ngoài và thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam.

Việt Nam cần tăng cường chia sẻ kinh nghiệm và hợp tác kỹ thuật với các nước phát triển trong lĩnh vực SHTT. Cần tiếp nhận các dự án hỗ trợ kỹ thuật từ các tổ chức quốc tế để nâng cao năng lực cho các cơ quan quản lý và thực thi quyền SHTT.

Cần xây dựng môi trường thuận lợi cho hoạt động sáng tạo và đổi mới, khuyến khích các hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và khởi nghiệp. Cần tạo điều kiện cho các nhà khoa học, nhà sáng chế và doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn, thông tin và thị trường.

Cần ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý quyền SHTT, xây dựng cơ sở dữ liệu về SHTT, cung cấp dịch vụ trực tuyến cho người dân và doanh nghiệp. Cần sử dụng công nghệ thông tin để phát hiện và xử lý vi phạm quyền SHTT trên môi trường mạng.

Cần tăng cường đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao về SHTT, đáp ứng nhu cầu của các cơ quan quản lý, thực thi quyền SHTT, doanh nghiệp và tổ chức nghiên cứu. Cần xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về SHTT ở các trường đại học và cao đẳng.