Tổng quan nghiên cứu
Trong giai đoạn 2016-2020, huyện Chư Sê, tỉnh Gia Lai đã chứng kiến sự biến động đáng kể trong thu chi ngân sách nhà nước (NSNN). Tổng thu NSNN năm 2020 đạt khoảng 466.983 triệu đồng, trong đó thu ngân sách cấp huyện chiếm tỷ trọng lớn với khoảng 411.209 triệu đồng, còn lại là thu cấp xã khoảng 55.774 triệu đồng. Chi ngân sách nhà nước năm 2020 đạt khoảng 453.207 triệu đồng, chủ yếu tập trung ở cấp huyện với 401.215 triệu đồng. Tuy nhiên, trong quá trình quản lý chi thường xuyên NSNN, huyện vẫn gặp nhiều khó khăn như chi vượt dự toán, hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao, và công tác lập dự toán còn mang tính hình thức.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện, phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên tại huyện Chư Sê, đánh giá kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên NSNN tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn huyện Chư Sê, tỉnh Gia Lai, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo ngân sách giai đoạn 2016-2020.
Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh ngân sách nhà nước ngày càng hạn hẹp, đòi hỏi nâng cao hiệu quả quản lý chi tiêu, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và ổn định chính trị xã hội tại địa phương. Việc hoàn thiện quản lý chi thường xuyên NSNN sẽ giúp huyện Chư Sê thực hiện tốt các nhiệm vụ chính trị, đồng thời tạo niềm tin cho nhân dân vào công tác quản lý tài chính công.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và lý thuyết quản lý công. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước nhấn mạnh vai trò của ngân sách như công cụ điều tiết vĩ mô, phân phối nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước. Lý thuyết quản lý công tập trung vào hiệu quả, minh bạch và trách nhiệm trong quản lý tài chính công, đặc biệt là trong việc lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.
Mô hình nghiên cứu tập trung vào chu trình quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện gồm các khái niệm chính: lập dự toán chi thường xuyên, chấp hành dự toán, quyết toán chi thường xuyên và công tác thanh tra, kiểm tra. Các khái niệm này được vận dụng để phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên tại huyện Chư Sê.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính bao gồm các báo cáo thu chi ngân sách nhà nước của huyện Chư Sê giai đoạn 2016-2020, các văn bản pháp luật liên quan như Luật NSNN 2015, và các tài liệu hướng dẫn quản lý ngân sách của Bộ Tài chính.
Phương pháp thống kê mô tả được áp dụng để phân tích số liệu thu chi ngân sách, so sánh mức tăng trưởng qua các năm và tỷ lệ chi thường xuyên trong tổng chi ngân sách. Phương pháp so sánh được sử dụng để đối chiếu thực trạng quản lý chi thường xuyên tại huyện Chư Sê với các huyện khác như Phúc Thọ, Ba Vì (TP Hà Nội) và Chư Pưh (Gia Lai). Phương pháp phân tích và đánh giá giúp làm rõ nguyên nhân các hạn chế và đề xuất giải pháp phù hợp.
Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các đơn vị dự toán ngân sách trên địa bàn huyện (15 xã, thị trấn, 13 phòng ban, 3 đơn vị sự nghiệp, 47 trường học và 5 đơn vị kinh tế có thu). Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ mẫu nhằm đảm bảo tính đại diện và đầy đủ thông tin. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2020 với các phân tích chi tiết và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2025.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tăng trưởng thu chi ngân sách ổn định nhưng có biến động: Thu ngân sách cấp huyện năm 2016 đạt 329.313 triệu đồng, giảm 4,7% xuống còn 313.048 triệu đồng năm 2017, sau đó tăng trở lại lên 411.209 triệu đồng năm 2020. Chi ngân sách cấp huyện cũng có xu hướng tương tự, năm 2016 là 317.618 triệu đồng, tăng lên 401.215 triệu đồng năm 2020.
Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách: Tỷ trọng chi thường xuyên trong tổng chi ngân sách huyện duy trì ở mức cao, chiếm khoảng 85-90% tổng chi ngân sách hàng năm, trong khi chi đầu tư phát triển còn thấp và dàn trải.
Công tác lập dự toán còn mang tính hình thức: Việc lập dự toán chủ yếu dựa vào số liệu thực hiện năm trước, chưa dựa trên các căn cứ khoa học như kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, dẫn đến dự toán chưa sát với thực tế và thiếu tính chủ động.
Quản lý chi thường xuyên còn tồn tại hạn chế: Việc chấp hành dự toán có hiện tượng chi vượt dự toán, chi không đúng mục đích, công tác quyết toán còn chậm và chưa đầy đủ. Trình độ chuyên môn của cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do cơ chế phân bổ ngân sách còn phụ thuộc nhiều vào nguồn cấp trên, làm giảm tính chủ động của địa phương. Bên cạnh đó, trình độ và năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách chưa đồng đều, chưa đáp ứng yêu cầu công việc ngày càng phức tạp. Việc áp dụng mục lục ngân sách còn nhiều bất cập, thay đổi thường xuyên gây khó khăn trong công tác lập dự toán và quyết toán.
So sánh với các huyện Phúc Thọ và Ba Vì (TP Hà Nội), nơi có công tác cải cách hành chính và phân cấp quản lý ngân sách hiệu quả hơn, huyện Chư Sê còn nhiều điểm cần học hỏi, đặc biệt trong việc giao dự toán chi thường xuyên ngay từ đầu năm và tăng cường thanh tra, kiểm tra. Kinh nghiệm từ huyện Chư Pưh (Gia Lai) cũng cho thấy việc tuyên truyền chính sách, cải cách thủ tục hành chính và quản lý dự phòng ngân sách là những yếu tố then chốt giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu chi ngân sách giai đoạn 2016-2020, bảng tỷ trọng chi thường xuyên trong tổng chi ngân sách, và sơ đồ quy trình lập dự toán chi thường xuyên tại huyện Chư Sê để minh họa rõ nét các phát hiện.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ về quản lý ngân sách, kế toán công và pháp luật ngân sách cho cán bộ tài chính cấp huyện và xã. Mục tiêu tăng tỷ lệ cán bộ có trình độ chuyên môn đạt chuẩn lên trên 90% trong vòng 2 năm.
Cải tiến công tác lập dự toán chi thường xuyên: Áp dụng phương pháp dự báo dựa trên kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, số liệu thực tế và các chỉ tiêu kinh tế vĩ mô. Thực hiện giao dự toán chi thường xuyên đầy đủ, kịp thời ngay từ đầu năm, giảm thiểu điều chỉnh dự toán giữa kỳ. Thời gian thực hiện trong 1 năm tài chính.
Tăng cường công tác chấp hành và quyết toán ngân sách: Xây dựng quy trình kiểm soát chặt chẽ việc chi vượt dự toán, chi sai mục đích. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách, đảm bảo báo cáo quyết toán được lập và phê duyệt đúng hạn, chính xác. Thực hiện trong vòng 3 năm.
Hoàn thiện công tác thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên: Thiết lập kế hoạch thanh tra định kỳ và đột xuất, phối hợp giữa các cơ quan chức năng để phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm. Tăng cường vai trò giám sát của cộng đồng và các tổ chức chính trị - xã hội. Thời gian triển khai liên tục trong giai đoạn 2021-2025.
Đa dạng hóa nguồn lực tài chính: Khuyến khích huy động các nguồn lực ngoài ngân sách nhà nước, tăng cường khai thác thuế, phí và các nguồn thu hợp pháp khác để giảm áp lực ngân sách cấp huyện. Thực hiện đồng bộ trong 5 năm tới.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Nghiên cứu cung cấp kiến thức và giải pháp thực tiễn giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách địa phương, hỗ trợ công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.
Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng chính sách quản lý ngân sách phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội của các huyện miền núi như Chư Sê.
Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt là quản lý chi thường xuyên cấp huyện.
Các tổ chức thanh tra, kiểm toán và giám sát ngân sách: Cung cấp thông tin chi tiết về quy trình quản lý chi thường xuyên, các tồn tại và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát tài chính công tại địa phương.
Câu hỏi thường gặp
Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
Chi thường xuyên NSNN là các khoản chi có thời hạn tác động ngắn dưới một năm, phục vụ các nhu cầu hoạt động thường xuyên của các cơ quan nhà nước như chi lương, chi mua sắm vật tư, chi hoạt động hành chính, chi sự nghiệp giáo dục, y tế, quốc phòng, an ninh.Tại sao quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện lại quan trọng?
Vì chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước và thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế - xã hội tại địa phương.Những khó khăn chính trong quản lý chi thường xuyên tại huyện Chư Sê là gì?
Bao gồm chi vượt dự toán, lập dự toán chưa sát thực tế, trình độ cán bộ quản lý còn hạn chế, công tác quyết toán chậm và chưa đầy đủ, cũng như sự phụ thuộc lớn vào nguồn cấp trên.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên?
Cần nâng cao năng lực cán bộ, cải tiến quy trình lập dự toán, tăng cường kiểm tra, thanh tra, ứng dụng công nghệ thông tin và đa dạng hóa nguồn lực tài chính.Có thể áp dụng kinh nghiệm từ các địa phương khác cho huyện Chư Sê không?
Có, kinh nghiệm từ các huyện như Phúc Thọ, Ba Vì và Chư Pưh cho thấy cải cách hành chính, phân cấp quản lý, và tăng cường giám sát là những yếu tố then chốt có thể vận dụng để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên tại Chư Sê.
Kết luận
- Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN tại huyện Chư Sê giai đoạn 2016-2020, chỉ ra những kết quả và hạn chế cụ thể.
- Thu chi ngân sách huyện có xu hướng tăng trưởng ổn định nhưng chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, ảnh hưởng đến nguồn lực đầu tư phát triển.
- Công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán chi thường xuyên còn nhiều bất cập, cần được cải thiện để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.
- Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao năng lực cán bộ, cải tiến quy trình lập dự toán, tăng cường kiểm tra, thanh tra và đa dạng hóa nguồn lực tài chính.
- Nghiên cứu đặt nền tảng cho các bước tiếp theo trong việc hoàn thiện quản lý chi thường xuyên NSNN tại huyện Chư Sê, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương bền vững.
Các cơ quan quản lý, cán bộ tài chính và các nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng và phát triển các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại các địa phương tương tự.