Tổng quan nghiên cứu

Lễ hội là một phần quan trọng trong kho tàng di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam, đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Tại huyện Gò Công Đông, tỉnh Tiền Giang, lễ hội nghinh Ông Nam Hải là một trong những lễ hội truyền thống tiêu biểu của cư dân vùng biển, phản ánh sâu sắc tín ngưỡng thờ cá Ông – vị thần bảo trợ cho ngư dân trong hành trình khai thác thủy hải sản. Với dân số khoảng 143.418 người và diện tích tự nhiên 26.768,16 ha, Gò Công Đông có vị trí địa lý thuận lợi với bờ biển dài 21,5 km, nằm giữa hai cửa sông lớn Soài Rạp và Cửa Tiểu, tạo điều kiện phát triển kinh tế biển và các hoạt động văn hóa truyền thống gắn liền với nghề cá.

Nghiên cứu tập trung vào quản lý nhà nước đối với hoạt động lễ hội nghinh Ông Nam Hải trong giai đoạn 2015-2019, nhằm đánh giá thực trạng, chỉ ra những tồn tại, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Mục tiêu cụ thể là phân tích cơ sở lý luận, pháp lý về quản lý lễ hội, khảo sát thực trạng công tác quản lý tại địa phương, đồng thời đề xuất các quan điểm và giải pháp phù hợp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời đảm bảo an ninh trật tự, vệ sinh môi trường và phát triển kinh tế địa phương.

Lễ hội nghinh Ông không chỉ có ý nghĩa văn hóa mà còn góp phần thúc đẩy phát triển du lịch, tạo nguồn thu nhập cho cộng đồng, đồng thời là dịp để giáo dục truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”. Việc nghiên cứu và nâng cao công tác quản lý nhà nước đối với lễ hội này có ý nghĩa quan trọng trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa lành mạnh của nhân dân trong bối cảnh hội nhập và phát triển kinh tế xã hội hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý nhà nước về lễ hội truyền thống, trong đó:

  • Khái niệm lễ hội: Lễ hội là hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng, gồm phần lễ (tín ngưỡng, nghi lễ thờ cúng) và phần hội (hoạt động văn hóa, giải trí), thể hiện ước nguyện tâm linh và giá trị cố kết cộng đồng.

  • Lý thuyết quản lý nhà nước về lễ hội: Quản lý lễ hội là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và giám sát nhằm đảm bảo lễ hội diễn ra đúng quy luật văn hóa, phù hợp với truyền thống và đáp ứng nhu cầu xã hội hiện đại. Quản lý bao gồm quản lý nhà nước và quản lý tự quản của cộng đồng.

  • Khái niệm quản lý lễ hội truyền thống: Theo Nghị định số 110/2018/NĐ-CP, lễ hội truyền thống là hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng được tổ chức theo nghi lễ truyền thống nhằm đáp ứng nhu cầu tinh thần của nhân dân.

  • Vai trò của cộng đồng trong quản lý lễ hội: Cộng đồng đóng vai trò chủ thể trong việc bảo tồn, phát huy giá trị lễ hội, tham gia tổ chức và giám sát hoạt động lễ hội, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý.

  • Cơ sở pháp lý: Luật Di sản Văn hóa năm 2009, Nghị định 98/2010/NĐ-CP, Chỉ thị số 41-CT/TW năm 2015, Nghị định số 110/2018/NĐ-CP và các văn bản chỉ đạo của tỉnh Tiền Giang về quản lý lễ hội.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử: Áp dụng quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa và quản lý nhà nước.

  • Phân tích tài liệu thứ cấp: Tổng hợp, phân tích các công trình nghiên cứu, báo cáo chuyên môn, văn bản pháp luật liên quan đến quản lý lễ hội và lễ hội nghinh Ông.

  • Phương pháp khảo sát thực tế và quan sát: Thu thập dữ liệu thực trạng quản lý lễ hội nghinh Ông tại huyện Gò Công Đông trong giai đoạn 2015-2019.

  • Phương pháp thống kê và so sánh: Đánh giá kết quả quản lý, xác định tồn tại, hạn chế và nguyên nhân.

  • Phương pháp đề xuất giải pháp: Dựa trên kết quả phân tích thực trạng và cơ sở lý luận để đề xuất các quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các cán bộ quản lý, thành viên Ban tổ chức lễ hội, đại diện cộng đồng và người dân địa phương tham gia lễ hội. Phương pháp chọn mẫu kết hợp chọn mẫu ngẫu nhiên và chọn mẫu theo tiêu chí nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chức năng và vai trò của các chủ thể quản lý: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tiền Giang, Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Gò Công Đông và Ban tổ chức lễ hội thị trấn Vàm Láng là các chủ thể chính trong quản lý lễ hội nghinh Ông. Ban tổ chức lễ hội có sự phối hợp chặt chẽ với các ngành chức năng để đảm bảo an ninh, vệ sinh môi trường và tổ chức các hoạt động lễ hội. Số lượng tàu tham gia lễ hội khoảng 250-300 chiếc, thu hút hàng nghìn người dân và du khách.

  2. Thực trạng công tác xây dựng kế hoạch và chỉ đạo thực hiện: Lễ hội được tổ chức theo kế hoạch cụ thể với phần lễ trang nghiêm và phần hội phong phú, đa dạng. Tuy nhiên, công tác tuyên truyền quảng bá lễ hội còn hạn chế, chưa phát huy hết tiềm năng du lịch và giá trị văn hóa. Việc quản lý thu chi và hoạt động dịch vụ chưa thực sự minh bạch và hiệu quả.

  3. Tình hình an ninh trật tự, vệ sinh môi trường và an toàn thực phẩm: Trong các kỳ lễ hội, tình trạng vứt rác bừa bãi, chen lấn, xô đẩy vẫn còn phổ biến. Công tác giữ gìn vệ sinh môi trường và an toàn thực phẩm chưa được thực hiện thường xuyên và nghiêm túc. Các biện pháp phòng chống cháy nổ, an toàn giao thông được tăng cường nhưng vẫn còn những hạn chế nhất định.

  4. Vai trò của cộng đồng trong quản lý lễ hội: Cộng đồng địa phương tham gia tích cực vào tổ chức lễ hội với tinh thần tự nguyện, đóng góp tài chính, vật lực và công sức. Sự phối hợp giữa cộng đồng và chính quyền địa phương tạo nên sự thành công của lễ hội. Tuy nhiên, ranh giới giữa tín ngưỡng và mê tín dị đoan còn mong manh, dễ dẫn đến biến tướng và lợi dụng lễ hội để trục lợi.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý nhà nước đối với lễ hội nghinh Ông Nam Hải đã đạt được nhiều thành tựu như tổ chức lễ hội đúng quy trình, bảo tồn các nghi thức truyền thống và huy động sự tham gia của cộng đồng. Tuy nhiên, các tồn tại như công tác tuyên truyền chưa hiệu quả, quản lý thu chi thiếu minh bạch, vệ sinh môi trường và an ninh trật tự chưa được đảm bảo toàn diện vẫn là những thách thức cần giải quyết.

So sánh với các nghiên cứu về lễ hội truyền thống khác, việc phát huy vai trò cộng đồng trong quản lý lễ hội là xu hướng được khuyến khích nhằm tăng tính bền vững và hiệu quả. Tuy nhiên, việc kiểm soát các hiện tượng mê tín dị đoan và thương mại hóa lễ hội đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý và cộng đồng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bổ nguồn lực quản lý, bảng thống kê các hoạt động lễ hội và biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của người dân về công tác quản lý lễ hội. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong công tác quản lý hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác xây dựng kế hoạch và chỉ đạo thực hiện lễ hội: Xây dựng kế hoạch tổ chức lễ hội chi tiết, khoa học, đảm bảo phần lễ trang nghiêm và phần hội phong phú, đa dạng. Thời gian thực hiện: hàng năm trước mùa lễ hội. Chủ thể thực hiện: Ban tổ chức lễ hội phối hợp với UBND thị trấn và các ngành liên quan.

  2. Nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, quảng bá lễ hội: Đa dạng hóa hình thức tuyên truyền qua các phương tiện truyền thông, kết hợp quảng bá sản phẩm truyền thống đặc trưng vùng biển Gò Công nhằm thu hút du khách và phát triển du lịch văn hóa. Thời gian thực hiện: liên tục trong năm. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh, Phòng Văn hóa và Thông tin huyện.

  3. Cải thiện quản lý thu chi và hoạt động dịch vụ lễ hội: Áp dụng các quy trình quản lý tài chính minh bạch, công khai, tăng cường đào tạo cán bộ quản lý về kỹ năng quản lý tài chính và dịch vụ. Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban tổ chức lễ hội, UBND thị trấn.

  4. Đẩy mạnh thực hiện nếp sống văn minh, bảo đảm an ninh trật tự và vệ sinh môi trường: Tăng cường công tác kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, bố trí thùng rác công cộng, tổ chức các hoạt động vệ sinh môi trường trước, trong và sau lễ hội. Thời gian thực hiện: trước và trong suốt thời gian diễn ra lễ hội. Chủ thể thực hiện: Công an, Ban tổ chức lễ hội, các tổ chức xã hội.

  5. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ, xử lý nghiêm các hành vi mê tín dị đoan, thương mại hóa lễ hội, đảm bảo lễ hội diễn ra đúng quy định pháp luật. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND huyện, Ban tổ chức lễ hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa và du lịch địa phương: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý lễ hội truyền thống, góp phần phát triển du lịch văn hóa bền vững.

  2. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và tín ngưỡng: Luận văn cung cấp dữ liệu thực tế và phân tích sâu sắc về lễ hội nghinh Ông, giúp hiểu rõ hơn về vai trò tín ngưỡng trong đời sống cộng đồng ngư dân vùng biển.

  3. Sinh viên và giảng viên chuyên ngành Quản lý Văn hóa, Du lịch: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc học tập, nghiên cứu về quản lý lễ hội truyền thống và phát triển văn hóa địa phương.

  4. Cộng đồng địa phương và Ban tổ chức lễ hội: Giúp nâng cao nhận thức về vai trò của cộng đồng trong quản lý lễ hội, đồng thời cung cấp các giải pháp thực tiễn để bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lễ hội nghinh Ông Nam Hải có ý nghĩa gì đối với cộng đồng ngư dân?
    Lễ hội là dịp để ngư dân cầu mong biển lặng gió hòa, đánh bắt thuận lợi, đồng thời thể hiện lòng biết ơn cá Ông – vị thần bảo trợ trong nghề cá. Đây cũng là dịp gắn kết cộng đồng và bảo tồn tín ngưỡng truyền thống.

  2. Ai là chủ thể chính trong quản lý lễ hội nghinh Ông?
    Chủ thể chính gồm Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tiền Giang, Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Gò Công Đông và Ban tổ chức lễ hội thị trấn Vàm Láng, phối hợp với cộng đồng địa phương.

  3. Những khó khăn chính trong công tác quản lý lễ hội hiện nay là gì?
    Bao gồm công tác tuyên truyền quảng bá chưa hiệu quả, quản lý thu chi thiếu minh bạch, vệ sinh môi trường và an ninh trật tự chưa được đảm bảo toàn diện, cùng nguy cơ biến tướng và mê tín dị đoan.

  4. Cộng đồng địa phương tham gia lễ hội như thế nào?
    Cộng đồng đóng góp tài chính, vật lực, công sức tổ chức lễ hội, tham gia các nghi thức và trò chơi dân gian, đồng thời phối hợp với chính quyền trong công tác quản lý và bảo tồn lễ hội.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý lễ hội nghinh Ông?
    Cần tăng cường xây dựng kế hoạch, nâng cao công tác tuyên truyền, cải thiện quản lý tài chính và dịch vụ, đảm bảo an ninh trật tự, vệ sinh môi trường, đồng thời tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.

Kết luận

  • Lễ hội nghinh Ông Nam Hải là di sản văn hóa phi vật thể quan trọng, phản ánh tín ngưỡng và đời sống tinh thần của cư dân vùng biển Gò Công Đông.
  • Công tác quản lý nhà nước đã đạt được nhiều thành tựu nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về tuyên truyền, quản lý tài chính, an ninh trật tự và vệ sinh môi trường.
  • Vai trò của cộng đồng trong tổ chức và quản lý lễ hội là yếu tố then chốt, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.
  • Cần triển khai các giải pháp đồng bộ, bao gồm nâng cao năng lực quản lý, tăng cường tuyên truyền, đảm bảo an toàn và vệ sinh, cũng như xử lý nghiêm các vi phạm.
  • Nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cấp chính quyền và cộng đồng tiếp tục phát huy giá trị lễ hội, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, giám sát và đánh giá hiệu quả công tác quản lý lễ hội trong các năm tới nhằm bảo đảm sự phát triển bền vững của lễ hội nghinh Ông Nam Hải.