Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu ngày càng cạnh tranh khốc liệt, việc hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) trở thành yếu tố sống còn đối với sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. Công ty Cổ phần Khử trùng Nam Việt, thành lập từ năm 2006, hoạt động trong lĩnh vực phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và dịch vụ khử trùng hàng hóa xuất nhập khẩu, đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển nhưng vẫn tồn tại những hạn chế trong hệ thống kiểm soát nội bộ. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 01 đến tháng 06 năm 2024 tại Đồng Nai nhằm phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB tại công ty này.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá đặc điểm, thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ tại Công ty Cổ phần Khử trùng Nam Việt, từ đó nhận diện các hạn chế và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát, giảm thiểu rủi ro trong hoạt động kinh doanh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ công ty nâng cao năng lực quản lý, bảo vệ tài sản, đảm bảo tính minh bạch và tuân thủ pháp luật, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của doanh nghiệp trong môi trường kinh tế hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết kiểm soát nội bộ theo báo cáo COSO 2013, trong đó hệ thống kiểm soát nội bộ được cấu thành bởi năm thành phần chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, hoạt động giám sát. COSO 2013 định nghĩa kiểm soát nội bộ là một quá trình do ban giám đốc, nhà quản lý và nhân viên thực hiện nhằm cung cấp sự đảm bảo hợp lý để đạt được các mục tiêu về hoạt động, báo cáo và tuân thủ pháp luật.

Bên cạnh đó, nghiên cứu còn tham khảo mô hình quản trị rủi ro doanh nghiệp (ERM) theo COSO ERM 2017, nhấn mạnh vai trò của quản trị và văn hóa, chiến lược và thiết lập mục tiêu, hiệu suất, xem xét và sửa đổi, cùng với thông tin, truyền thông và báo cáo trong quản lý rủi ro hiệu quả. Các khái niệm chuyên ngành như kiểm soát nội bộ, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, giám sát và truyền thông được làm rõ để làm nền tảng cho việc phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp với định lượng. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Dữ liệu sơ cấp: thu thập qua bảng khảo sát ý kiến của ban giám đốc, nhân viên các phòng ban tại Công ty Cổ phần Khử trùng Nam Việt.
  • Dữ liệu thứ cấp: tổng hợp từ báo cáo tài chính, tài liệu nội bộ, các quy trình, văn bản liên quan đến hệ thống kiểm soát nội bộ của công ty.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả để đánh giá thực trạng, so sánh với các tiêu chuẩn COSO 2013 và ERM 2017, đồng thời sử dụng phương pháp quy nạp để tổng hợp, đối chiếu lý thuyết và thực tiễn. Cỡ mẫu khảo sát khoảng 50 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các phòng ban liên quan. Thời gian nghiên cứu kéo dài 6 tháng, từ tháng 01 đến tháng 06 năm 2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường kiểm soát còn nhiều hạn chế: Khoảng 65% nhân viên khảo sát cho biết môi trường kiểm soát tại công ty chưa thực sự tạo được sự cam kết về tính toàn vẹn và giá trị đạo đức. Cơ cấu tổ chức và phân chia quyền hạn chưa rõ ràng, dẫn đến trách nhiệm giải trình chưa được thực hiện nghiêm túc.

  2. Đánh giá rủi ro chưa toàn diện: Công ty mới chỉ thực hiện đánh giá rủi ro ở mức độ cơ bản, chưa có hệ thống đánh giá rủi ro gian lận và chưa cập nhật kịp thời các thay đổi ảnh hưởng đến hệ thống kiểm soát nội bộ. Tỷ lệ nhận diện rủi ro đầy đủ chỉ đạt khoảng 55%.

  3. Hoạt động kiểm soát chưa đồng bộ và hiệu quả: Các chính sách và thủ tục kiểm soát chưa được áp dụng nhất quán, đặc biệt trong kiểm soát quá trình xử lý thông tin và kiểm soát vật chất. Khoảng 40% các quy trình kiểm soát chưa được cập nhật hoặc thiếu sự giám sát chặt chẽ.

  4. Thông tin và truyền thông còn yếu kém: Hệ thống truyền thông nội bộ chưa đảm bảo tính kịp thời và chính xác, gây khó khăn trong việc phối hợp giữa các phòng ban. Chỉ khoảng 50% nhân viên đánh giá thông tin truyền thông trong công ty là hiệu quả.

  5. Hoạt động giám sát chưa thường xuyên và toàn diện: Công tác giám sát định kỳ chưa được thực hiện đầy đủ, thiếu các công cụ đánh giá hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ. Việc phát hiện và xử lý các thiếu sót còn chậm, ảnh hưởng đến hiệu quả chung của hệ thống.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu sự cam kết mạnh mẽ từ ban lãnh đạo trong việc xây dựng môi trường kiểm soát vững chắc, cũng như thiếu nguồn lực và công nghệ hỗ trợ cho việc đánh giá và giám sát rủi ro. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, các doanh nghiệp có hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả thường chú trọng đến việc phân quyền rõ ràng, áp dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát và tăng cường đào tạo nhân viên.

Việc thiếu đồng bộ trong hoạt động kiểm soát và truyền thông nội bộ làm giảm khả năng phát hiện sớm các rủi ro và sai phạm, từ đó ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và bảo vệ tài sản doanh nghiệp. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy sự cần thiết phải áp dụng các công cụ đánh giá và giám sát hiện đại, đồng thời tăng cường vai trò của kiểm toán nội bộ để đảm bảo tính hiệu quả và minh bạch.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá các thành phần kiểm soát nội bộ theo khảo sát, bảng so sánh mức độ hoàn thiện giữa các bộ phận kiểm soát và biểu đồ đường thể hiện tiến độ thực hiện các giải pháp đề xuất.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường cam kết và xây dựng môi trường kiểm soát vững chắc
    Ban lãnh đạo cần thể hiện rõ cam kết về tính toàn vẹn và đạo đức trong hoạt động doanh nghiệp, xây dựng cơ cấu tổ chức rõ ràng, phân chia quyền hạn và trách nhiệm minh bạch. Mục tiêu đạt được trong vòng 6 tháng, do Ban giám đốc chủ trì phối hợp với phòng nhân sự thực hiện.

  2. Hoàn thiện công tác đánh giá rủi ro toàn diện và liên tục
    Thiết lập hệ thống đánh giá rủi ro theo chuẩn COSO ERM 2017, bao gồm đánh giá rủi ro gian lận và cập nhật kịp thời các thay đổi môi trường kinh doanh. Thời gian triển khai trong 3 tháng, do phòng kiểm soát nội bộ và phòng kế hoạch phối hợp thực hiện.

  3. Nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm soát và áp dụng công nghệ thông tin
    Cập nhật và chuẩn hóa các chính sách, thủ tục kiểm soát, đặc biệt là kiểm soát quá trình xử lý thông tin và kiểm soát vật chất. Áp dụng phần mềm quản lý kiểm soát nội bộ để tăng tính tự động và chính xác. Thời gian thực hiện 6 tháng, do phòng công nghệ thông tin và phòng kiểm soát nội bộ phối hợp.

  4. Cải thiện hệ thống thông tin và truyền thông nội bộ
    Xây dựng kênh truyền thông nội bộ hiệu quả, đảm bảo thông tin được truyền đạt kịp thời, chính xác và minh bạch giữa các phòng ban. Tổ chức các buổi đào tạo nâng cao nhận thức về vai trò của truyền thông trong kiểm soát nội bộ. Thời gian thực hiện 4 tháng, do phòng truyền thông và nhân sự phối hợp.

  5. Tăng cường hoạt động giám sát và kiểm toán nội bộ
    Thiết lập quy trình giám sát định kỳ và đột xuất, sử dụng các công cụ đánh giá hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ. Đào tạo đội ngũ kiểm toán nội bộ chuyên nghiệp, nâng cao năng lực phát hiện và xử lý thiếu sót. Thời gian triển khai 6 tháng, do phòng kiểm toán nội bộ và Ban giám đốc thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp
    Giúp hiểu rõ vai trò và tầm quan trọng của hệ thống kiểm soát nội bộ trong quản lý và phát triển doanh nghiệp, từ đó đưa ra các quyết định chiến lược phù hợp.

  2. Phòng kiểm soát nội bộ và kiểm toán nội bộ
    Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn để xây dựng, vận hành và hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát và giám sát.

  3. Nhân viên các phòng ban liên quan
    Nâng cao nhận thức về trách nhiệm và vai trò của từng cá nhân trong việc thực hiện kiểm soát nội bộ, góp phần tạo môi trường làm việc minh bạch và hiệu quả.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản trị doanh nghiệp
    Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và ứng dụng kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp thực tiễn, hỗ trợ nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ là gì và tại sao nó quan trọng?
    Kiểm soát nội bộ là quá trình do ban giám đốc và nhân viên thực hiện nhằm đảm bảo hoạt động hiệu quả, báo cáo chính xác và tuân thủ pháp luật. Nó giúp giảm thiểu rủi ro, bảo vệ tài sản và nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Năm thành phần chính của hệ thống kiểm soát nội bộ theo COSO 2013 là gì?
    Bao gồm môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, hoạt động giám sát. Mỗi thành phần đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng hệ thống kiểm soát toàn diện.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ?
    Đánh giá dựa trên việc kiểm tra sự tồn tại và vận hành đúng đắn của các thành phần kiểm soát, sử dụng các công cụ như bảng kiểm tra, khảo sát ý kiến nhân viên và phân tích dữ liệu hoạt động.

  4. Những hạn chế phổ biến của hệ thống kiểm soát nội bộ là gì?
    Bao gồm sai sót do con người, sự thông đồng giữa các cá nhân, lạm quyền của nhà quản lý, chi phí kiểm soát vượt quá lợi ích và các thủ tục kiểm soát không phù hợp hoặc lỗi thời.

  5. Giải pháp nào giúp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả?
    Tăng cường cam kết lãnh đạo, áp dụng công nghệ thông tin, đào tạo nhân viên, xây dựng quy trình đánh giá rủi ro toàn diện và nâng cao hoạt động giám sát, kiểm toán nội bộ.

Kết luận

  • Hệ thống kiểm soát nội bộ tại Công ty Cổ phần Khử trùng Nam Việt còn nhiều hạn chế về môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, truyền thông và giám sát.
  • Nghiên cứu đã áp dụng khung lý thuyết COSO 2013 và ERM 2017 để phân tích thực trạng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện phù hợp với đặc thù công ty.
  • Các giải pháp tập trung vào tăng cường cam kết lãnh đạo, hoàn thiện đánh giá rủi ro, nâng cao hoạt động kiểm soát, cải thiện truyền thông và tăng cường giám sát.
  • Thời gian triển khai các giải pháp đề xuất từ 3 đến 6 tháng, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban và sự quyết tâm của ban lãnh đạo.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà quản lý, chuyên viên kiểm soát nội bộ và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực kế toán và quản trị doanh nghiệp, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển bền vững doanh nghiệp.

Quý độc giả và các nhà quản lý doanh nghiệp được khuyến khích áp dụng các kiến thức và giải pháp trong luận văn để nâng cao hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ, góp phần phát triển doanh nghiệp vững mạnh trong môi trường kinh doanh hiện đại.