Tổng quan nghiên cứu

Ngành hàng hải Việt Nam đóng vai trò then chốt trong phát triển kinh tế biển và hội nhập quốc tế, với bờ biển dài hơn 3.260 km, là cầu nối quan trọng giữa các khu vực kinh tế lớn. Theo Quyết định số 1579/QĐ-TTg ngày 22/10/2021, hệ thống cảng biển Việt Nam được quy hoạch phát triển đến năm 2030, tầm nhìn 2050, nhằm nâng cao năng lực vận tải và kết nối logistics. Tuy nhiên, thực trạng pháp luật về tổ chức và hoạt động của Cục Hàng hải Việt Nam (Cục HHVN) còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu lực quản lý nhà nước chuyên ngành hàng hải.

Luận văn tập trung nghiên cứu pháp luật về tổ chức và hoạt động của Cục HHVN thuộc Bộ Giao thông Vận tải, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực hàng hải. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hoạt động bảo đảm an toàn hàng hải, thanh tra chuyên ngành và đăng ký tàu biển, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng và yêu cầu phát triển bền vững kinh tế biển đến năm 2030.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc tạo hành lang pháp lý đồng bộ, phù hợp với thực tiễn, góp phần thúc đẩy phát triển ngành hàng hải, bảo vệ chủ quyền biển đảo, đồng thời nâng cao vị thế của ngành trên trường quốc tế. Các số liệu về biên chế, tổ chức bộ máy và các văn bản pháp luật hiện hành được phân tích chi tiết nhằm làm rõ những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước chuyên ngành và pháp luật hành chính, kết hợp với mô hình quản lý nhà nước theo hướng hiện đại, tập trung vào:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước chuyên ngành hàng hải: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước trong việc điều chỉnh, giám sát và phát triển ngành hàng hải, đảm bảo an toàn, an ninh và bảo vệ môi trường biển.
  • Mô hình tổ chức bộ máy hành chính nhà nước: Phân tích cấu trúc tổ chức, chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của các cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành, đặc biệt là Cục HHVN.
  • Khái niệm pháp luật về tổ chức và hoạt động của cơ quan nhà nước: Pháp luật là hệ thống quy tắc xử sự bắt buộc, điều chỉnh các quan hệ xã hội, tạo môi trường pháp lý ổn định cho hoạt động quản lý nhà nước và phát triển kinh tế.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý nhà nước chuyên ngành hàng hải, pháp luật tổ chức và hoạt động của Cục HHVN, hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nước, an toàn và an ninh hàng hải, đăng ký tàu biển.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phương pháp hệ thống - cấu trúc phân tích - tổng hợp: Để hệ thống hóa các quy định pháp luật, tổ chức bộ máy và hoạt động của Cục HHVN.
  • Phương pháp lịch sử - logic: Đánh giá quá trình hình thành, phát triển và thay đổi tổ chức, pháp luật liên quan đến Cục HHVN.
  • Phương pháp thống kê và điều tra xã hội học: Thu thập số liệu về biên chế, tổ chức, hoạt động thanh tra, đăng ký tàu biển và các khó khăn thực tiễn.
  • Phương pháp so sánh: So sánh mô hình tổ chức và pháp luật của Việt Nam với các quốc gia có ngành hàng hải phát triển để rút ra bài học kinh nghiệm.

Nguồn dữ liệu chính gồm các văn bản pháp luật như Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015, các nghị định, quyết định của Chính phủ và Bộ Giao thông Vận tải, báo cáo hoạt động của Cục HHVN, số liệu biên chế và tổ chức từ năm 2015 đến 2022. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các đơn vị trực thuộc Cục HHVN và các cảng vụ hàng hải trên toàn quốc.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu tổ chức và biên chế chưa tương xứng với vai trò ngành hàng hải
    Cục HHVN hiện có 12 tổ chức giúp việc Cục trưởng, 2 Chi cục hàng hải tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, 22 Cảng vụ hàng hải với 1.042 biên chế công chức và 187 lao động hợp đồng. Tuy nhiên, mô hình tổ chức vẫn là cấp Cục, chưa nâng lên Tổng cục, chưa đáp ứng yêu cầu quản lý chuyên ngành sâu rộng và hội nhập quốc tế. Tỷ lệ cấp phó tại các đơn vị khá cao (42 người/232 đơn vị tại cảng vụ), gây cồng kềnh.

  2. Pháp luật hiện hành còn nhiều bất cập, chưa đồng bộ và chưa phù hợp thực tiễn
    Một số quy định về chức năng, nhiệm vụ của Cục HHVN chưa rõ ràng, như việc phân cấp quản lý lao động thuyền viên giữa Cục HHVN và Cục Đăng kiểm Việt Nam gây khó khăn trong thực thi. Các quy định về đăng ký tàu biển, bảo đảm an toàn hàng hải, xử lý tai nạn còn thiếu đồng bộ, chưa cập nhật kịp thời với thực tế phát triển đội tàu và công nghệ.

  3. Hoạt động thanh tra chuyên ngành và đăng ký tàu biển gặp khó khăn về nhân lực và kinh phí
    Các Cảng vụ hàng hải chưa được giao biên chế công chức đầy đủ, dẫn đến thiếu nhân lực chất lượng cao cho công tác thanh tra. Kinh phí hoạt động không ổn định, nhiều đơn vị phải điều chuyển từ nguồn khác để duy trì hoạt động thường xuyên.

  4. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật và công nghệ thông tin chưa đáp ứng yêu cầu quản lý hiện đại
    Hệ thống hải đồ điện tử (ENC) và các thiết bị hỗ trợ quản lý hàng hải chưa được đầu tư đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý an toàn, an ninh hàng hải. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, điều hành còn hạn chế, chưa phát huy tối đa hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân các tồn tại trên xuất phát từ việc pháp luật chưa được cập nhật kịp thời, chưa đồng bộ giữa các văn bản quy phạm pháp luật và thực tiễn hoạt động của ngành hàng hải. Mô hình tổ chức cấp Cục không tương xứng với vai trò ngành hàng hải trong chiến lược phát triển kinh tế biển đến năm 2030, dẫn đến hạn chế trong việc thực thi nhiệm vụ quản lý nhà nước chuyên ngành.

So sánh với các quốc gia có ngành hàng hải phát triển, việc tổ chức thành Tổng cục hàng hải với các cục trực thuộc chuyên môn sâu giúp nâng cao hiệu quả quản lý, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho hội nhập quốc tế. Việc thiếu nhân lực và kinh phí cho thanh tra chuyên ngành làm giảm hiệu quả kiểm soát, giám sát hoạt động hàng hải, tiềm ẩn rủi ro về an toàn và an ninh.

Việc đầu tư nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu tai nạn và sự cố hàng hải. Các biểu đồ so sánh số lượng biên chế, cơ cấu tổ chức và số vụ tai nạn hàng hải qua các năm có thể minh họa rõ ràng xu hướng và điểm nghẽn trong quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cấp mô hình tổ chức Cục HHVN thành Tổng cục Hàng hải Việt Nam

    • Mục tiêu: Tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước chuyên ngành hàng hải.
    • Thời gian: Triển khai trong giai đoạn 2023-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Giao thông Vận tải phối hợp với Chính phủ và các bộ ngành liên quan.

  2. Hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của Cục HHVN

    • Bổ sung, sửa đổi các quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, đặc biệt là phân cấp quản lý lao động thuyền viên, đăng ký tàu biển, bảo đảm an toàn hàng hải.
    • Thời gian: Năm 2023-2024.
    • Chủ thể: Bộ Tư pháp, Bộ Giao thông Vận tải, Cục HHVN.

  3. Tăng cường biên chế công chức và nâng cao chất lượng nhân lực cho công tác thanh tra chuyên ngành

    • Đề xuất chuyển đổi biên chế viên chức thành công chức, bổ sung kinh phí hoạt động.
    • Thời gian: 2023-2025.
    • Chủ thể: Bộ Nội vụ, Bộ Giao thông Vận tải, Cục HHVN.

  4. Đầu tư nâng cấp hạ tầng kỹ thuật và ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại trong quản lý hàng hải

    • Phát triển hệ thống hải đồ điện tử, hệ thống VTS, cải tiến công nghệ quản lý đăng ký tàu biển và giám sát an toàn.
    • Thời gian: 2023-2027.
    • Chủ thể: Bộ Giao thông Vận tải, Cục HHVN, các đơn vị liên quan.

  5. Xây dựng chính sách khuyến khích doanh nghiệp tham gia đào tạo nguồn nhân lực hàng hải

    • Hỗ trợ tài chính, chính sách ưu đãi cho các doanh nghiệp đào tạo thuyền viên và kỹ thuật viên hàng hải.
    • Thời gian: 2023-2025.
    • Chủ thể: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Bộ Giao thông Vận tải, Cục HHVN.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành hàng hải

    • Lợi ích: Cập nhật thực trạng pháp luật, tổ chức bộ máy và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch cải cách tổ chức, hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và lập pháp

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở khoa học để sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật liên quan đến ngành hàng hải.
    • Use case: Soạn thảo nghị định, luật chuyên ngành phù hợp với thực tiễn và xu hướng quốc tế.

  3. Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực hàng hải và logistics

    • Lợi ích: Hiểu rõ khung pháp lý, quyền lợi và nghĩa vụ, từ đó nâng cao hiệu quả kinh doanh và tuân thủ pháp luật.
    • Use case: Điều chỉnh hoạt động kinh doanh, tham gia đóng góp ý kiến hoàn thiện chính sách.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh và giảng viên ngành luật hành chính, luật hàng hải

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo chuyên sâu về pháp luật tổ chức và hoạt động của cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành hàng hải.
    • Use case: Nghiên cứu, giảng dạy, phát triển đề tài khoa học liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Pháp luật hiện hành quy định chức năng chính của Cục Hàng hải Việt Nam như thế nào?
    Cục HHVN là cơ quan trực thuộc Bộ Giao thông Vận tải, thực hiện chức năng tham mưu, giúp Bộ trưởng quản lý nhà nước chuyên ngành hàng hải trên phạm vi cả nước, bao gồm xây dựng chiến lược, quy hoạch, ban hành văn bản quy phạm pháp luật, quản lý cảng biển, bảo đảm an toàn, an ninh hàng hải và các hoạt động liên quan.

  2. Tại sao cần nâng cấp Cục HHVN thành Tổng cục?
    Mô hình hiện tại chưa tương xứng với vai trò ngành hàng hải trong chiến lược phát triển kinh tế biển và hội nhập quốc tế. Việc nâng cấp giúp tăng cường hiệu lực quản lý, mở rộng phạm vi chức năng, nâng cao năng lực tổ chức và phối hợp liên ngành.

  3. Những khó khăn chính trong công tác thanh tra chuyên ngành hàng hải hiện nay là gì?
    Thiếu biên chế công chức, kinh phí hoạt động không ổn định, thiếu nhân lực chất lượng cao và trang thiết bị chuyên dụng chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm.

  4. Pháp luật về đăng ký tàu biển có những điểm bất cập nào?
    Quy định về đăng ký, xóa đăng ký tàu biển chưa chặt chẽ, gây khó khăn trong quản lý tàu bị phá sản hoặc vi phạm. Việc phân cấp cấp giấy chứng nhận lao động thuyền viên giữa các cơ quan chưa thống nhất, gây rườm rà thủ tục hành chính.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hàng hải?
    Cần đầu tư đồng bộ hệ thống hải đồ điện tử, hệ thống VTS, cải tiến phần mềm quản lý đăng ký tàu biển và giám sát an toàn. Đồng thời, đào tạo nhân lực sử dụng công nghệ mới và xây dựng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp áp dụng công nghệ hiện đại.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ thực trạng pháp luật và tổ chức hoạt động của Cục Hàng hải Việt Nam, chỉ ra những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân.
  • Đề xuất nâng cấp mô hình tổ chức thành Tổng cục Hàng hải Việt Nam để phù hợp với vai trò chiến lược của ngành.
  • Hoàn thiện pháp luật về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước chuyên ngành hàng hải.
  • Tăng cường biên chế, nâng cao chất lượng nhân lực và đầu tư hạ tầng kỹ thuật, công nghệ thông tin hiện đại.
  • Khuyến nghị xây dựng chính sách hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực và thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực hàng hải.

Tiếp theo, cần triển khai các đề xuất trong giai đoạn 2023-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật pháp luật để đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững ngành hàng hải Việt Nam. Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và nhà nghiên cứu được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển ngành hàng hải.