## Tổng quan nghiên cứu

Hiện tượng sạt lở bờ sông là một vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng trực tiếp đến sự ổn định dân sinh và phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu. Tại tỉnh Khánh Hòa, tình trạng sạt lở bờ sông diễn ra với tần suất ngày càng cao, cường độ mạnh và phạm vi lan rộng, gây thiệt hại lớn về nhà cửa, đất sản xuất và hạ tầng kỹ thuật. Đoạn sông Cái Nha Trang qua huyện Diên Khánh là một trong những khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, với chiều dài sạt lở bình quân trên 200m mỗi năm, phạm vi lấn sông lên đến 20-30m, đe dọa nghiêm trọng đến cuộc sống người dân.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích hiện trạng, nguyên nhân gây sạt lở và đề xuất các giải pháp công trình phòng chống sạt lở bờ sông phù hợp cho tỉnh Khánh Hòa, đặc biệt là đoạn sông Cái Nha Trang qua huyện Diên Khánh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hiện trạng và giải pháp công trình chống sạt lở bờ sông trong giai đoạn từ năm 2019 đến 2021, tại khu vực huyện Diên Khánh và các vùng lân cận.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng các công trình bảo vệ bờ sông hiệu quả, góp phần giảm thiểu thiệt hại do sạt lở gây ra, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương. Các chỉ số như chiều dài sạt lở, phạm vi lấn sông, tốc độ dòng chảy lên đến 3 m/s và tần suất lũ lụt với mực nước báo động cấp III được sử dụng làm thước đo đánh giá hiệu quả các giải pháp đề xuất.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết thủy lực và thủy văn**: Phân tích dòng chảy, vận tốc nước, áp lực thủy lực tác động lên bờ sông, đặc biệt trong điều kiện lũ lụt và biến đổi khí hậu.
- **Mô hình ổn định mái dốc và sạt lở đất**: Sử dụng phần mềm Geo-Studio với các mô-đun SEEP/W và SLOPE/W để đánh giá sự ổn định của mái đất tự nhiên và các công trình kè chống sạt lở.
- **Khái niệm công trình bảo vệ bờ sông**: Bao gồm các loại công trình chủ động (mỏ hàn, đập ngầm) và bị động (kè lát mái, tường chắn), cùng các giải pháp phi công trình như trồng cây, di dời dân cư, quản lý khai thác cát sỏi.
- **Tiêu chuẩn và quy phạm thiết kế công trình thủy lợi**: Áp dụng các tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN, QCVN) và quy phạm thủy lợi trong thiết kế và lựa chọn giải pháp công trình.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập số liệu thực tế hiện trạng sạt lở, khảo sát địa hình, địa chất, thủy văn tại khu vực nghiên cứu; tổng hợp các báo cáo, tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước.
- **Phương pháp phân tích**: Kết hợp phân tích định tính và định lượng, sử dụng mô hình toán học và phần mềm chuyên ngành để tính toán ổn định mái dốc, dự báo biến động lòng sông và hiệu quả các giải pháp công trình.
- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2019-2021, bao gồm khảo sát thực địa, thu thập số liệu, phân tích dữ liệu, thiết kế và đề xuất giải pháp, đánh giá hiệu quả.
- **Cỡ mẫu và chọn mẫu**: Lựa chọn các đoạn sông có hiện trạng sạt lở nghiêm trọng làm mẫu nghiên cứu điển hình, tập trung vào đoạn sông Cái Nha Trang qua huyện Diên Khánh với chiều dài khảo sát khoảng 3 km.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Hiện trạng sạt lở nghiêm trọng**: Đoạn sông Cái Nha Trang qua huyện Diên Khánh có chiều dài sạt lở bình quân trên 200m mỗi năm, phạm vi lấn sông từ 20 đến 30m, ảnh hưởng trực tiếp đến hơn 15 xã, thị trấn với hàng trăm hộ dân bị đe dọa.
- **Nguyên nhân chủ yếu**: Bao gồm tác động của dòng lũ với lưu lượng chiếm 80-90% tổng lượng nước năm, địa chất nền mềm yếu, lòng sông cong uốn khúc tạo áp lực dòng chảy lớn tại bờ lõm, và các hoạt động khai thác cát sỏi, xây dựng nhà cửa sát mép bờ không hợp lý.
- **Hiệu quả các công trình hiện có**: Các công trình kè lát mái bê tông cốt thép và đá lát khan đã được xây dựng tại một số vị trí, tuy nhiên còn manh mún, chưa đồng bộ, công tác quản lý và duy tu hạn chế, dẫn đến hiệu quả phòng chống sạt lở chưa cao.
- **Dự báo biến động lòng sông**: Qua mô hình thủy động lực học và phần mềm Geo-Studio, dự báo các đoạn sông có nguy cơ sạt lở tiếp tục gia tăng nếu không có giải pháp đồng bộ và bền vững.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân sạt lở bờ sông Cái Nha Trang là sự kết hợp giữa yếu tố tự nhiên và nhân tạo. Dòng lũ lớn với vận tốc lên đến 3 m/s cùng với địa chất nền yếu làm giảm khả năng chịu lực của bờ sông, dẫn đến sạt lở nghiêm trọng. So với các nghiên cứu trên thế giới, việc áp dụng giải pháp kết hợp công trình chủ động và bị động cùng các biện pháp phi công trình là xu hướng hiệu quả nhất.

Các công trình hiện tại tại Khánh Hòa chủ yếu mang tính tạm thời, chưa đáp ứng được yêu cầu kỹ thuật và kinh tế lâu dài. Việc quản lý, duy tu kém cũng làm giảm tuổi thọ và hiệu quả công trình. Kết quả nghiên cứu cho thấy cần thiết phải áp dụng các giải pháp công trình kiên cố kết hợp với các biện pháp phi công trình như trồng cây, quản lý khai thác cát, xây dựng quy trình vận hành hồ chứa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ diễn biến chiều dài sạt lở theo năm, bảng thống kê các công trình bảo vệ bờ và bản đồ phân bố các điểm sạt lở nghiêm trọng để minh họa rõ ràng hơn về mức độ ảnh hưởng và hiệu quả các giải pháp.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng hệ thống kè kiên cố đồng bộ**: Thiết kế và thi công các công trình kè lát mái bê tông cốt thép kết hợp tường đứng tại các vị trí sạt lở nghiêm trọng, nhằm giảm chiều dài sạt lở xuống dưới 50m/năm trong vòng 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Khánh Hòa.
- **Áp dụng giải pháp trồng cây bảo vệ bờ**: Triển khai trồng các loại cây như tre, sú vẹt, cỏ Vetiver tại các khu vực có dân cư sinh sống để tăng cường ổn định mái bờ, giảm thiểu xói lở. Mục tiêu tăng độ phủ xanh lên 70% diện tích bờ sông trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Diên Khánh phối hợp với các tổ chức môi trường.
- **Quản lý khai thác cát sỏi và xây dựng**: Thiết lập và thực thi nghiêm ngặt các quy định về khai thác cát sỏi, kiểm soát xây dựng nhà cửa sát mép bờ sông nhằm hạn chế tác động tiêu cực đến bờ sông. Mục tiêu giảm 50% các vi phạm trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý tài nguyên và môi trường tỉnh.
- **Xây dựng quy trình vận hành hồ chứa mùa lũ**: Phối hợp các đơn vị quản lý hồ chứa để xây dựng quy trình vận hành hợp lý, giảm áp lực dòng chảy đột ngột gây sạt lở hạ du. Mục tiêu hoàn thành quy trình trong 1 năm và áp dụng ngay mùa mưa lũ tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn.
- **Tăng cường công tác quan trắc và cảnh báo sạt lở**: Thiết lập hệ thống quan trắc, cảnh báo sạt lở bờ sông để kịp thời thông báo cho người dân và chính quyền địa phương, giảm thiểu thiệt hại. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Khí tượng Thủy văn tỉnh Khánh Hòa.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên nước và phòng chống thiên tai**: Nhận diện nguyên nhân, đánh giá hiệu quả các giải pháp phòng chống sạt lở, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch quản lý phù hợp.
- **Các nhà nghiên cứu và chuyên gia kỹ thuật thủy lợi, xây dựng công trình thủy**: Áp dụng các mô hình tính toán, phương pháp phân tích ổn định mái dốc và thiết kế công trình bảo vệ bờ sông.
- **Chính quyền địa phương và các tổ chức phát triển cộng đồng**: Hiểu rõ tình hình sạt lở, phối hợp triển khai các giải pháp phi công trình như di dời dân cư, trồng cây bảo vệ bờ, nâng cao nhận thức cộng đồng.
- **Nhà đầu tư và doanh nghiệp xây dựng công trình thủy lợi**: Tham khảo các tiêu chuẩn kỹ thuật, phương án thiết kế và thi công công trình chống sạt lở phù hợp với điều kiện địa phương, đảm bảo hiệu quả kinh tế và kỹ thuật.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Nguyên nhân chính gây sạt lở bờ sông Cái Nha Trang là gì?**  
Nguyên nhân chủ yếu là do dòng lũ lớn chiếm 80-90% tổng lượng nước năm, địa chất nền mềm yếu, lòng sông cong uốn khúc tạo áp lực dòng chảy lớn tại bờ lõm, cùng với các hoạt động khai thác cát sỏi và xây dựng nhà cửa sát mép bờ không hợp lý.

2. **Các giải pháp công trình chống sạt lở nào được áp dụng phổ biến?**  
Các giải pháp bao gồm kè lát mái bê tông cốt thép, kè đá lát khan, tường chắn đất, mỏ hàn và đập ngầm. Ngoài ra, các giải pháp phi công trình như trồng cây bảo vệ bờ, quản lý khai thác cát sỏi cũng rất quan trọng.

3. **Hiệu quả của các công trình hiện có tại huyện Diên Khánh ra sao?**  
Các công trình đã phát huy hiệu quả nhất định nhưng còn manh mún, chưa đồng bộ, công tác quản lý và duy tu hạn chế, dẫn đến hiệu quả phòng chống sạt lở chưa cao và cần được cải thiện.

4. **Làm thế nào để giảm thiểu thiệt hại do sạt lở bờ sông?**  
Ngoài xây dựng công trình kiên cố, cần kết hợp các biện pháp phi công trình như nâng cao nhận thức cộng đồng, di dời dân cư vùng nguy hiểm, quản lý khai thác tài nguyên và xây dựng quy trình vận hành hồ chứa hợp lý.

5. **Thời gian dự kiến để các giải pháp phát huy hiệu quả là bao lâu?**  
Các giải pháp công trình kiên cố và phi công trình được đề xuất có thể phát huy hiệu quả trong vòng 3-5 năm, tùy thuộc vào mức độ đầu tư và quản lý thực hiện.

## Kết luận

- Đã phân tích chi tiết hiện trạng và nguyên nhân sạt lở bờ sông Cái Nha Trang đoạn qua huyện Diên Khánh với chiều dài sạt lở bình quân trên 200m/năm và phạm vi lấn sông 20-30m.  
- Đã đánh giá các giải pháp công trình và phi công trình phòng chống sạt lở, nhận diện ưu nhược điểm và phạm vi ứng dụng phù hợp với điều kiện địa phương.  
- Đề xuất các giải pháp công trình kiên cố kết hợp với biện pháp phi công trình nhằm đảm bảo an toàn, bền vững và hiệu quả kinh tế.  
- Khuyến nghị tăng cường quản lý khai thác tài nguyên, xây dựng quy trình vận hành hồ chứa và hệ thống quan trắc cảnh báo sạt lở.  
- Tiếp tục nghiên cứu, theo dõi và đánh giá hiệu quả các giải pháp trong giai đoạn 2022-2025 để điều chỉnh, hoàn thiện chính sách và kỹ thuật phòng chống sạt lở bờ sông.

Hành động tiếp theo là triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời xây dựng kế hoạch giám sát, đánh giá liên tục nhằm đảm bảo hiệu quả lâu dài và bền vững cho khu vực nghiên cứu.