Tổng quan nghiên cứu

Việc thực hiện mục tiêu phát triển bền vững (PTBV) của Việt Nam đến năm 2030 là một nhiệm vụ cấp thiết, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa các lĩnh vực, trong đó giáo dục đóng vai trò then chốt. Theo quyết định số 2161/QĐ-BGDĐT ngày 26/6/2017, ngành giáo dục và đào tạo được giao nhiệm vụ trang bị cho học sinh kiến thức, kỹ năng và thái độ cần thiết để thúc đẩy phát triển bền vững. Trong bối cảnh đó, dạy học tích hợp (DHTH) môn Toán, đặc biệt là chủ đề Số học lớp 6, được xem là một phương pháp hiệu quả nhằm phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề và nhận thức về các vấn đề xã hội, môi trường gắn liền với các mục tiêu PTBV.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp chủ đề Số học 6 nhằm góp phần thực hiện các mục tiêu PTBV của Việt Nam đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các nội dung số tự nhiên, tính chất chia hết, số nguyên, phân số và số thập phân trong chương trình trung học cơ sở, kết hợp với các mục tiêu PTBV như chống biến đổi khí hậu, tiêu dùng bền vững và phân bố dân cư hợp lý. Nghiên cứu được tiến hành tại các trường THCS trên địa bàn Hải Phòng trong năm học 2022-2023, với sự tham gia của giáo viên và học sinh lớp 6.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc phát triển phương pháp dạy học đổi mới, giúp học sinh không chỉ nắm vững kiến thức toán học mà còn nâng cao nhận thức về các vấn đề xã hội và môi trường, từ đó hình thành năng lực công dân toàn cầu có trách nhiệm. Kết quả nghiên cứu góp phần làm phong phú thêm kho tài liệu giảng dạy tích hợp, hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: Giáo dục vì sự phát triển bền vững (Education for Sustainable Development - ESD) và lý thuyết dạy học tích hợp (Integrated Teaching). ESD được hiểu là quá trình học tập suốt đời nhằm phát triển kiến thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, bất bình đẳng và bảo vệ môi trường. Lý thuyết dạy học tích hợp nhấn mạnh việc kết nối kiến thức, kỹ năng từ nhiều môn học để giải quyết các vấn đề thực tiễn, phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.

Mô hình dạy học tích hợp được phân thành bốn mức độ: tích hợp nội môn, đa môn, liên môn và xuyên môn. Trong đó, tích hợp nội môn tập trung hệ thống hóa kiến thức trong một môn học, còn tích hợp đa môn và liên môn tạo ra sự kết nối giữa các môn học khác nhau nhằm giải quyết các vấn đề chung. Tích hợp xuyên môn hướng đến việc học sinh vận dụng kiến thức tổng hợp từ nhiều môn để giải quyết các tình huống thực tế phức tạp.

Các khái niệm chính bao gồm: năng lực toán học (tư duy, giải quyết vấn đề, mô hình hóa, giao tiếp, sử dụng công cụ), mục tiêu phát triển bền vững (17 mục tiêu toàn cầu của Liên Hợp Quốc), và nguyên tắc thiết kế bài dạy tích hợp (tính mục tiêu, khoa học, thực tiễn và khả thi).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Về lý luận, tác giả tổng hợp, phân tích các tài liệu khoa học, văn bản pháp luật liên quan đến dạy học tích hợp và mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam đến năm 2030. Về thực tiễn, nghiên cứu tiến hành khảo sát, quan sát và thực nghiệm sư phạm tại các trường THCS trên địa bàn Hải Phòng.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 80 giáo viên dạy Toán và học sinh lớp 6 tại 4 trường THCS, được chọn mẫu ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện. Phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm phiếu khảo sát, phỏng vấn sâu và quan sát trực tiếp các tiết dạy. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm, đồng thời xử lý phiếu khảo sát bằng phần mềm thống kê.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2022 đến tháng 6/2023, bao gồm giai đoạn thiết kế bài dạy tích hợp, thực nghiệm sư phạm, thu thập và phân tích dữ liệu. Kết quả được đánh giá dựa trên các chỉ số như mức độ hiểu biết của giáo viên về DHTH, hiệu quả học tập của học sinh, và sự thay đổi nhận thức về mục tiêu phát triển bền vững.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiểu biết và vận dụng dạy học tích hợp của giáo viên còn hạn chế: Khảo sát cho thấy chỉ khoảng 7,1% giáo viên Toán vận dụng hiệu quả DHTH với các môn khoa học tự nhiên, 11,4% với các môn khoa học xã hội, và 21,4% với môn hiểu biết xã hội. Đặc biệt, 74,3% giáo viên chưa biết đến mục tiêu phát triển bền vững trong dạy học môn Toán (Bảng 1.1, 1.2).

  2. Thiết kế bài dạy tích hợp giúp nâng cao năng lực học sinh: Qua thực nghiệm sư phạm, học sinh tham gia lớp thực nghiệm có điểm kiểm tra sau dạy học tích hợp cao hơn 15% so với lớp đối chứng, đồng thời biểu đồ tỷ lệ phần trăm học sinh yêu thích môn Toán tăng từ 62% lên 78% (Biểu đồ 3.1, 3.2).

  3. Tích hợp các chủ đề số học 6 với mục tiêu PTBV tạo điều kiện phát triển năng lực toàn diện: Ví dụ, bài học về phép cộng, trừ số tự nhiên kết hợp với dữ liệu dân số và diện tích gieo trồng lúa giúp học sinh nhận thức về phân bố dân cư và phát triển nông nghiệp bền vững. Bài toán về bội chung nhỏ nhất liên quan đến lịch sử và bảo dưỡng máy móc góp phần nâng cao ý thức về năng lượng bền vững (Chương 2).

  4. Khó khăn trong việc triển khai dạy học tích hợp: Giáo viên gặp khó khăn do thiếu tài liệu tiếng Việt về các vấn đề cấp thiết, hạn chế về kỹ năng CNTT, và chưa quen với phương pháp dạy học đổi mới. Ngoài ra, một số vấn đề mang tính tranh cãi chưa được giải thích rõ ràng trong chương trình (Chương 1).

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của việc giáo viên chưa vận dụng hiệu quả DHTH phần lớn do thiếu kiến thức và tài liệu hỗ trợ, cũng như chưa được đào tạo bài bản về phương pháp tích hợp theo định hướng PTBV. Kết quả thực nghiệm cho thấy việc thiết kế bài dạy tích hợp không chỉ nâng cao kết quả học tập mà còn tăng sự hứng thú và nhận thức của học sinh về các vấn đề xã hội, môi trường.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, việc tích hợp giáo dục PTBV trong môn Toán tại Việt Nam còn mới mẻ và chưa được phổ biến rộng rãi, trong khi các nước như Nhật Bản, Anh, và Australia đã triển khai từ lâu với nhiều hình thức đa dạng. Việc áp dụng mô hình tích hợp đa môn và liên môn giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề phức tạp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ giáo viên biết và vận dụng DHTH, biểu đồ so sánh điểm kiểm tra trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng thống kê mức độ yêu thích môn học của học sinh. Những biểu đồ này minh họa rõ ràng sự cải thiện về chất lượng dạy và học khi áp dụng phương pháp tích hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng giáo viên về dạy học tích hợp: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp DHTH theo định hướng PTBV, nâng cao kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin và xây dựng tài liệu giảng dạy tích hợp. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Phát triển và phổ biến tài liệu dạy học tích hợp bằng tiếng Việt: Biên soạn các bộ tài liệu, bài giảng mẫu tích hợp chủ đề số học 6 với các mục tiêu PTBV, đảm bảo tính khoa học và phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018. Chủ thể thực hiện là Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng các nhà xuất bản giáo dục, hoàn thành trong vòng 1 năm.

  3. Khuyến khích áp dụng dạy học tích hợp trong thực tiễn giảng dạy: Các trường THCS cần xây dựng kế hoạch triển khai dạy học tích hợp, tạo điều kiện cho giáo viên thử nghiệm và chia sẻ kinh nghiệm. Thời gian áp dụng từ năm học tiếp theo, do Ban giám hiệu các trường và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và công nghệ thông tin: Đảm bảo trang thiết bị dạy học hiện đại, hỗ trợ giáo viên và học sinh trong việc tiếp cận tài liệu số và các công cụ học tập tích hợp. Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với chính quyền địa phương thực hiện trong 2-3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán trung học cơ sở: Luận văn cung cấp phương pháp thiết kế bài dạy tích hợp chủ đề số học 6, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh theo định hướng PTBV.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Các cán bộ quản lý có thể tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển bền vững của ngành.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Toán: Tài liệu nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học tích hợp, là nguồn tham khảo quý giá cho các đề tài nghiên cứu và luận văn liên quan.

  4. Chuyên gia phát triển chương trình giáo dục: Luận văn góp phần làm rõ cách thức tích hợp các mục tiêu PTBV vào chương trình môn Toán, hỗ trợ việc xây dựng và cải tiến chương trình giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học tích hợp là gì và tại sao cần áp dụng trong môn Toán?
    Dạy học tích hợp là phương pháp kết nối kiến thức, kỹ năng từ nhiều môn học để giải quyết vấn đề thực tiễn. Trong môn Toán, nó giúp học sinh hiểu sâu hơn về ứng dụng của toán học, phát triển năng lực tư duy và giải quyết vấn đề, đồng thời nâng cao nhận thức về các vấn đề xã hội và môi trường.

  2. Làm thế nào để thiết kế bài dạy tích hợp chủ đề số học 6 theo hướng phát triển bền vững?
    Quy trình gồm xác định mục tiêu học tập và mục tiêu phát triển bền vững phù hợp, lựa chọn các môn học tích hợp, xây dựng tình huống và nội dung bài học gắn với thực tiễn, kiểm tra và hiệu chỉnh bài dạy để đảm bảo tính khoa học và khả thi.

  3. Khó khăn phổ biến khi triển khai dạy học tích hợp là gì?
    Khó khăn gồm thiếu tài liệu tiếng Việt về các vấn đề cấp thiết, hạn chế kỹ năng CNTT của giáo viên, chưa quen với phương pháp dạy học đổi mới, và một số nội dung mang tính tranh cãi chưa được giải thích rõ ràng trong chương trình.

  4. Dạy học tích hợp có ảnh hưởng như thế nào đến kết quả học tập của học sinh?
    Thực nghiệm cho thấy học sinh học theo phương pháp tích hợp có điểm kiểm tra cao hơn khoảng 15% so với học sinh học theo phương pháp truyền thống, đồng thời tăng sự yêu thích môn học và phát triển năng lực toàn diện.

  5. Làm sao để giáo viên có thể tiếp cận và áp dụng hiệu quả dạy học tích hợp?
    Giáo viên cần được đào tạo bài bản về phương pháp tích hợp, sử dụng công nghệ thông tin, tiếp cận tài liệu giảng dạy tích hợp phong phú, đồng thời tham gia các nhóm chuyên môn để trao đổi kinh nghiệm và hỗ trợ lẫn nhau.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công quy trình thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp chủ đề số học 6, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam đến năm 2030.
  • Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy phương pháp tích hợp nâng cao hiệu quả học tập và nhận thức của học sinh về các vấn đề xã hội, môi trường.
  • Thực trạng cho thấy giáo viên còn nhiều hạn chế trong việc vận dụng dạy học tích hợp, cần có sự hỗ trợ đào tạo và tài liệu phù hợp.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường năng lực giáo viên, phát triển tài liệu và cải thiện cơ sở vật chất phục vụ dạy học tích hợp.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng áp dụng dạy học tích hợp ở các cấp học khác và các môn học khác để góp phần thực hiện thành công mục tiêu phát triển bền vững quốc gia.

Hành động ngay hôm nay để đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục và góp phần xây dựng tương lai bền vững cho Việt Nam!