Tổng quan nghiên cứu

Ngành chế biến thủy sản tại Việt Nam, đặc biệt là tại Đồng bằng sông Cửu Long, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế và giải quyết việc làm. Sản lượng thủy sản tăng bình quân 12,77%/năm, trong đó Đồng Tháp là một trong những tỉnh có sản lượng cá tra cao nhất vùng. Tuy nhiên, điều kiện lao động trong ngành này còn nhiều thách thức, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe công nhân. Nghiên cứu thực trạng sức khỏe và điều kiện lao động của 334 công nhân tại Công ty Cadovimex II, khu công nghiệp Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp năm 2015 nhằm mục tiêu mô tả tình hình sức khỏe, điều kiện làm việc và xác định các yếu tố liên quan đến sức khỏe người lao động trong môi trường chế biến thủy sản đông lạnh.

Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 01 đến tháng 7 năm 2015, tập trung tại công ty có công suất chế biến 250-300 tấn cá nguyên liệu/ngày, với lực lượng lao động gần 3.000 người. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách quản lý sức khỏe và cải thiện điều kiện lao động, góp phần nâng cao năng suất lao động và bảo vệ sức khỏe người lao động trong ngành chế biến thủy sản.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các khái niệm và lý thuyết về sức khỏe nghề nghiệp, an toàn vệ sinh lao động (ATVSLĐ) và các yếu tố tác hại nghề nghiệp. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, sức khỏe là trạng thái thoải mái hoàn toàn về thể chất, tâm thần và xã hội, không chỉ đơn thuần là không có bệnh tật. Các yếu tố tác động đến sức khỏe người lao động bao gồm môi trường vật lý (nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, tiếng ồn), yếu tố hóa học (hóa chất, dung môi), yếu tố sinh học (vi sinh vật), và các yếu tố tổ chức lao động như cường độ, tư thế làm việc, thời gian nghỉ ngơi.

Khái niệm bảo hộ lao động (BHLĐ) được sử dụng để chỉ các biện pháp đảm bảo an toàn, vệ sinh lao động nhằm phòng tránh tai nạn và bệnh nghề nghiệp. Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ giữa điều kiện lao động, đặc điểm cá nhân và sức khỏe người lao động, trong đó sức khỏe được phân loại theo Quyết định 1613/BYT-QĐ thành các nhóm sức khỏe tốt (loại I, II, III) và không tốt (loại IV, V).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang với cỡ mẫu 334 công nhân được chọn ngẫu nhiên hệ thống từ tổng số 1.247 công nhân có khám sức khỏe định kỳ tại Công ty Cadovimex II. Phương pháp chọn mẫu đảm bảo tính đại diện cho các phân xưởng: phi-lê (51 người), sửa cá (162 người), cấp đông (69 người), và thành phẩm (52 người).

Dữ liệu thu thập bao gồm số liệu thứ cấp từ hồ sơ khám sức khỏe định kỳ và số liệu sơ cấp qua phỏng vấn trực tiếp về điều kiện lao động, môi trường làm việc, cường độ lao động, sử dụng BHLĐ và nhận thức về ATVSLĐ. Ngoài ra, nhóm nghiên cứu tiến hành đo đạc các yếu tố môi trường lao động như nhiệt độ, độ ẩm, tốc độ gió, ánh sáng và tiếng ồn tại các vị trí làm việc theo tiêu chuẩn vệ sinh lao động (TCVSCP) của Bộ Y tế.

Dữ liệu được nhập và xử lý bằng phần mềm Microsoft Excel 2010 và SPSS, sử dụng thống kê mô tả (tần số, tỷ lệ) và thống kê suy luận (kiểm định chi bình phương, OR, p-value) để phân tích mối liên quan giữa các biến số. Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức, đảm bảo sự tự nguyện và bảo mật thông tin cá nhân của người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình trạng sức khỏe công nhân: Có 13,2% công nhân bị phân loại sức khỏe không tốt (loại IV và V). Tỷ lệ công nhân nghỉ ốm ít nhất một ngày trong năm là 51,5%, và 10,2% công nhân bị tai nạn lao động trong năm. Nhóm tuổi từ 25 trở lên có nguy cơ sức khỏe không tốt cao gấp 3,4 lần so với nhóm dưới 25 tuổi (p=0,002). Công nhân nữ có sức khỏe không tốt cao gấp 1,9 lần so với nam (p=0,04).

  2. Điều kiện môi trường lao động: Kết quả đo đạc cho thấy 74% mẫu môi trường lao động đạt tiêu chuẩn vệ sinh cho phép. Tuy nhiên, ẩm độ tại khu vực phi-lê và sửa cá vượt mức cho phép (trung bình 91,7% và 85,5%), ánh sáng tại tất cả các khu vực làm việc không đạt tiêu chuẩn (dưới 200 lux), trong khi tiếng ồn và nhiệt độ đều đạt yêu cầu. Tốc độ gió chỉ đạt tiêu chuẩn tại khu vực thành phẩm (0,55 m/s).

  3. Tính chất công việc và biện pháp an toàn: 58,1% công nhân tiếp xúc với nước/đá lạnh, 57,2% tiếp xúc với vật sắc nhọn, 76,9% làm việc ở tư thế đứng. Tỷ lệ sử dụng BHLĐ khi làm việc đạt 94,9%, trong đó 97,3% được nhà máy cấp phát. Hơn 93% công nhân được tập huấn kiến thức ATVSLĐ, 76,9% biết các yếu tố tác hại nghề nghiệp, và 85,9% nhận được thông tin về ảnh hưởng sức khỏe và biện pháp phòng chống.

  4. Mối liên quan giữa các yếu tố và sức khỏe: Không tìm thấy mối liên quan có ý nghĩa thống kê giữa sức khỏe công nhân với các yếu tố như trình độ học vấn, tuổi nghề, vị trí làm việc, tính chất công việc, cường độ lao động, việc tập huấn ATVSLĐ, nhận thức về yếu tố tác hại và thông tin phòng chống. Tuy nhiên, việc sử dụng BHLĐ có liên quan tích cực đến sức khỏe, công nhân sử dụng BHLĐ có sức khỏe tốt hơn gấp 2,9 lần so với nhóm không sử dụng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng sức khỏe và điều kiện lao động của công nhân chế biến thủy sản tại Cadovimex II tương đồng với các nghiên cứu trong ngành thủy sản và các ngành công nghiệp chế biến khác. Tỷ lệ công nhân có sức khỏe không tốt (13,2%) và tai nạn lao động (10,2%) là những con số đáng lưu ý, cho thấy cần có các biện pháp cải thiện điều kiện làm việc và tăng cường công tác an toàn.

Môi trường làm việc có độ ẩm cao vượt chuẩn tại một số khu vực có thể là nguyên nhân gây các bệnh về hô hấp và cơ xương khớp phổ biến trong ngành. Ánh sáng không đạt chuẩn có thể ảnh hưởng đến thị lực và hiệu quả công việc. Mặc dù tiếng ồn và nhiệt độ đạt chuẩn, nhưng sự dao động lớn giữa các vị trí làm việc cho thấy cần kiểm soát chặt chẽ hơn.

Việc sử dụng BHLĐ và tập huấn ATVSLĐ được đánh giá cao, tuy nhiên chưa đủ để tạo ra sự khác biệt rõ ràng về sức khỏe, có thể do các yếu tố khác như đặc thù công việc, áp lực đơn hàng, và điều kiện môi trường vẫn còn tồn tại. Kết quả này phù hợp với báo cáo của ngành y tế lao động Việt Nam và các nghiên cứu quốc tế về tác động đa chiều của điều kiện lao động đến sức khỏe người lao động.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ phân bố sức khỏe theo nhóm tuổi, giới tính, bảng so sánh các yếu tố môi trường với tiêu chuẩn vệ sinh lao động, và biểu đồ tỷ lệ sử dụng BHLĐ so với tình trạng sức khỏe để minh họa rõ nét các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải thiện môi trường làm việc: Tăng cường kiểm soát độ ẩm và nâng cao chất lượng hệ thống thông gió tại các khu vực phi-lê và sửa cá nhằm giảm thiểu các bệnh về hô hấp và cơ xương khớp. Thực hiện các biện pháp chiếu sáng bổ sung để đảm bảo ánh sáng đạt tiêu chuẩn ≥200 lux, nâng cao điều kiện làm việc và bảo vệ thị lực công nhân. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng; chủ thể thực hiện: Ban quản lý công ty phối hợp với chuyên gia môi trường lao động.

  2. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức: Mở rộng các chương trình tập huấn ATVSLĐ, đặc biệt tập trung vào việc sử dụng đúng và đầy đủ BHLĐ, nhận biết các yếu tố tác hại nghề nghiệp và biện pháp phòng tránh. Thời gian: liên tục hàng năm; chủ thể: phòng nhân sự và bộ phận ATVSLĐ công ty.

  3. Tăng cường giám sát sức khỏe định kỳ: Đẩy mạnh công tác khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt chú trọng nhóm công nhân trên 25 tuổi và nữ giới, nhằm phát hiện sớm các vấn đề sức khỏe và có biện pháp can thiệp kịp thời. Thời gian: hàng năm; chủ thể: Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh Đồng Tháp phối hợp với công ty.

  4. Tổ chức cải tiến công việc và nghỉ ngơi hợp lý: Xây dựng kế hoạch tổ chức ca làm việc, nghỉ giải lao hợp lý, giảm thiểu tư thế đứng lâu và áp lực công việc nhằm giảm nguy cơ rối loạn cơ xương nghề nghiệp. Thời gian: 6 tháng; chủ thể: Ban quản lý công ty và tổ chức công đoàn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý doanh nghiệp chế biến thủy sản: Có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách cải thiện điều kiện lao động, nâng cao sức khỏe và hiệu quả sản xuất.

  2. Chuyên gia y tế lao động và ATVSLĐ: Tham khảo để phát triển các chương trình đào tạo, giám sát và can thiệp sức khỏe nghề nghiệp phù hợp với đặc thù ngành chế biến thủy sản.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, an toàn lao động: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về mối quan hệ giữa điều kiện lao động và sức khỏe công nhân trong ngành chế biến thủy sản.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động và y tế: Là cơ sở khoa học để xây dựng các quy định, tiêu chuẩn và chính sách bảo vệ sức khỏe người lao động trong ngành công nghiệp chế biến thực phẩm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công nhân nữ có sức khỏe không tốt cao hơn nam?
    Công nhân nữ thường chịu ảnh hưởng của các yếu tố sinh lý và xã hội khác nhau, cùng với đặc thù công việc đòi hỏi sự khéo léo và tiếp xúc lâu dài với môi trường lạnh ẩm, dẫn đến tỷ lệ sức khỏe không tốt cao hơn nam giới.

  2. Môi trường ẩm ướt ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe công nhân?
    Độ ẩm cao vượt chuẩn có thể gây các bệnh về hô hấp, thấp khớp, viêm xoang và các bệnh da liễu do vi khuẩn và nấm phát triển thuận lợi trong môi trường ẩm thấp.

  3. Việc sử dụng bảo hộ lao động có thực sự giúp cải thiện sức khỏe?
    Nghiên cứu cho thấy công nhân sử dụng BHLĐ có sức khỏe tốt hơn gấp gần 3 lần so với nhóm không sử dụng, chứng tỏ BHLĐ là biện pháp hiệu quả trong bảo vệ sức khỏe người lao động.

  4. Tại sao ánh sáng tại nơi làm việc không đạt tiêu chuẩn?
    Do đặc thù nhà xưởng chế biến thủy sản đông lạnh thường có thiết kế kín, ít ánh sáng tự nhiên và hệ thống chiếu sáng nhân tạo chưa được đầu tư đầy đủ, dẫn đến mức ánh sáng thấp hơn tiêu chuẩn.

  5. Có mối liên hệ nào giữa cường độ lao động và sức khỏe không?
    Nghiên cứu không tìm thấy mối liên quan có ý nghĩa thống kê giữa cường độ lao động (số ngày làm việc, số lần nghỉ giải lao) và tình trạng sức khỏe, có thể do các yếu tố khác như điều kiện môi trường và biện pháp bảo hộ đóng vai trò quan trọng hơn.

Kết luận

  • Có khoảng 13,2% công nhân chế biến thủy sản tại Cadovimex II có sức khỏe không tốt, với tỷ lệ tai nạn lao động 10,2% và nghỉ ốm 51,5%.
  • Môi trường lao động có nhiều yếu tố chưa đạt tiêu chuẩn vệ sinh, đặc biệt là độ ẩm và ánh sáng, ảnh hưởng đến sức khỏe công nhân.
  • Tuổi và giới tính là hai yếu tố cá nhân có liên quan đến sức khỏe công nhân, trong khi các yếu tố công việc và nhận thức về ATVSLĐ chưa cho thấy mối liên quan rõ ràng.
  • Việc sử dụng bảo hộ lao động được chứng minh là có tác động tích cực đến sức khỏe người lao động.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào cải thiện điều kiện môi trường làm việc, tăng cường đào tạo ATVSLĐ, giám sát sức khỏe định kỳ và tổ chức công việc hợp lý nhằm nâng cao sức khỏe và hiệu quả lao động.

Khuyến nghị các nhà quản lý và chuyên gia y tế lao động áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chương trình cải thiện điều kiện lao động và bảo vệ sức khỏe công nhân trong ngành chế biến thủy sản.