Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế nhanh chóng và đô thị hóa mạnh mẽ, vấn đề an ninh môi trường (ANMT) bền vững trở thành thách thức cấp bách đối với các làng nghề truyền thống tại Việt Nam, đặc biệt là huyện Thạch Thất, Hà Nội. Với hơn 50 làng nghề, trong đó 9 làng nghề truyền thống được công nhận, huyện Thạch Thất đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn và bảo tồn văn hóa. Tuy nhiên, tình trạng ô nhiễm môi trường tại các làng nghề đang ở mức báo động, với gần 47,5% làng nghề bị ô nhiễm nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân và sự phát triển bền vững của địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các giải pháp đảm bảo ANMT bền vững trong các làng nghề truyền thống huyện Thạch Thất giai đoạn 2023-2030, góp phần nâng cao chất lượng môi trường, ổn định kinh tế-xã hội và phát triển bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các làng nghề trên địa bàn huyện Thạch Thất, với dữ liệu thu thập từ năm 2019 đến 2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hoạch định chính sách, nâng cao nhận thức cộng đồng và thúc đẩy phát triển kinh tế xanh tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết an ninh phi truyền thống (ANPTT) và mô hình phát triển bền vững (PTBV). ANPTT mở rộng khái niệm an ninh truyền thống, tập trung vào các mối đe dọa phi quân sự như ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu và khủng hoảng tài nguyên. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của con người, cộng đồng và doanh nghiệp trong bảo đảm an ninh xã hội và môi trường.

Mô hình PTBV được xây dựng trên ba trụ cột kinh tế, xã hội và môi trường, nhằm cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Các khái niệm chính bao gồm: an toàn môi trường (chất lượng đất, nước, không khí), ổn định môi trường (khai thác và sử dụng tài nguyên hợp lý), và phát triển bền vững (công cụ bảo vệ môi trường, chính sách, khoa học công nghệ). Phương trình quản trị ANMT được áp dụng để đánh giá hiệu quả quản lý môi trường, bao gồm các chi phí quản trị rủi ro, chi phí mất do khủng hoảng và chi phí khắc phục hậu quả.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tổng kết của huyện Thạch Thất, các tài liệu khoa học, báo chí và các văn bản pháp luật liên quan đến bảo vệ môi trường và phát triển làng nghề. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực địa, phỏng vấn trực tiếp với 97 hộ dân và 35 cán bộ chuyên trách tại các làng nghề truyền thống.

Mẫu nghiên cứu được chọn ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Excel với các phương pháp thống kê mô tả, phân tích tương đối và tuyệt đối để đánh giá mức độ ô nhiễm môi trường và hiệu quả công tác quản lý. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 3 năm 2022 đến cuối năm 2022, đảm bảo thu thập đầy đủ và chính xác các thông tin cần thiết.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng tại các làng nghề: Khoảng 47,5% làng nghề tại huyện Thạch Thất bị ô nhiễm nghiêm trọng, đặc biệt là ô nhiễm nguồn nước và không khí. Khối lượng nước thải tại 9 làng nghề truyền thống rất lớn, phần lớn chưa qua xử lý, gây ô nhiễm hệ thống sông ngòi và kênh mương. Nồng độ bụi TSP và PM10 tại xã Canh Nậu vượt tiêu chuẩn cho phép nhiều lần.

  2. Chi phí quản trị rủi ro và khắc phục hậu quả cao: Chi phí quản lý, giám sát môi trường và xử lý ô nhiễm chiếm tỷ trọng lớn trong ngân sách địa phương. Chi phí mất do khủng hoảng môi trường như giảm năng suất, bệnh tật gia tăng cũng ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống người dân. Ví dụ, tuổi thọ trung bình của người dân trong các làng nghề thấp hơn 5-10 năm so với khu vực không có nghề.

  3. Nhận thức và ý thức bảo vệ môi trường còn hạn chế: Khảo sát cho thấy nhiều chủ cơ sở sản xuất chưa nhận thức đầy đủ về tác động của ô nhiễm môi trường và chưa thực hiện các biện pháp bảo vệ môi trường hiệu quả. Mức độ hài lòng của người dân về điều kiện môi trường làng nghề chỉ đạt khoảng 40-50%.

  4. Vai trò của quản trị an ninh môi trường trong phát triển bền vững: Quản trị ANMT tại huyện Thạch Thất đang được triển khai theo chu trình phòng ngừa và ứng phó, tuy nhiên còn thiếu đồng bộ và chưa phát huy hết hiệu quả. Việc áp dụng mô hình quản trị thảm họa ANPTT với 5 bước (phòng ngừa, giảm nhẹ, sẵn sàng, đối phó, phục hồi) được đề xuất nhằm nâng cao năng lực ứng phó với các nguy cơ môi trường.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tình trạng ô nhiễm là do công nghệ sản xuất lạc hậu, thiếu hệ thống xử lý chất thải và ý thức bảo vệ môi trường chưa cao. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với thực trạng ô nhiễm làng nghề tại các khu vực nông thôn khác, đồng thời nhấn mạnh vai trò quan trọng của quản trị ANMT trong bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ làng nghề ô nhiễm theo mức độ, bảng so sánh chi phí quản trị rủi ro và chi phí khắc phục hậu quả qua các năm, cũng như biểu đồ mức độ hài lòng của người dân về môi trường. Những kết quả này cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp phù hợp, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các bên liên quan.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quy hoạch phát triển làng nghề xanh, sạch: Xây dựng và thực hiện quy hoạch chi tiết các làng nghề theo hướng thân thiện môi trường, ưu tiên áp dụng công nghệ sạch, hệ thống xử lý nước thải và chất thải rắn. Chủ thể thực hiện là UBND huyện phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường, thời gian triển khai từ 2023 đến 2025.

  2. Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo, truyền thông về bảo vệ môi trường và an ninh phi truyền thống cho người dân và chủ cơ sở sản xuất. Mục tiêu nâng tỷ lệ người dân hiểu biết về ANMT lên trên 80% vào năm 2026. Chủ thể thực hiện là các tổ chức xã hội, trường học và chính quyền địa phương.

  3. Ứng dụng khoa học công nghệ trong sản xuất và quản lý môi trường: Hỗ trợ chuyển giao công nghệ sạch, thiết bị xử lý chất thải hiện đại cho các làng nghề, đồng thời nâng cao năng lực quan trắc, cảnh báo môi trường. Thời gian thực hiện từ 2023 đến 2030, do các viện nghiên cứu, doanh nghiệp công nghệ và chính quyền địa phương phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường nguồn vốn đầu tư cho bảo vệ môi trường: Xây dựng các quỹ hỗ trợ phát triển làng nghề xanh, ưu đãi tín dụng cho các dự án đầu tư công nghệ sạch và xử lý ô nhiễm. Mục tiêu huy động khoảng 500 tỷ đồng trong giai đoạn 2023-2030. Chủ thể thực hiện là ngân hàng, chính quyền và các tổ chức tài chính.

  5. Phòng ngừa và ứng phó kịp thời với các nguy cơ môi trường: Xây dựng kịch bản, phương án phòng chống ô nhiễm, thiên tai và thảm họa môi trường tại các làng nghề, tổ chức diễn tập thường xuyên. Thực hiện theo chu trình quản trị thảm họa ANPTT với sự tham gia của các lực lượng chức năng và cộng đồng. Thời gian triển khai liên tục từ 2023.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và phát triển nông thôn: Sử dụng luận văn để xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển làng nghề bền vững, nâng cao hiệu quả quản lý môi trường.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực an ninh phi truyền thống và môi trường: Tham khảo cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Chủ các làng nghề và doanh nghiệp sản xuất tại địa phương: Áp dụng các giải pháp công nghệ sạch, nâng cao nhận thức và trách nhiệm bảo vệ môi trường trong sản xuất kinh doanh.

  4. Tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư: Sử dụng luận văn làm tài liệu tuyên truyền, vận động nâng cao ý thức bảo vệ môi trường và tham gia quản trị an ninh môi trường tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. An ninh môi trường bền vững là gì?
    An ninh môi trường bền vững là trạng thái đảm bảo môi trường sống an toàn, ổn định và phát triển lâu dài, cân bằng giữa khai thác tài nguyên và bảo vệ môi trường nhằm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

  2. Tại sao các làng nghề truyền thống lại dễ bị ô nhiễm môi trường?
    Do công nghệ sản xuất lạc hậu, quy mô nhỏ, thiếu hệ thống xử lý chất thải và ý thức bảo vệ môi trường của các hộ sản xuất còn hạn chế, dẫn đến phát sinh nhiều chất thải chưa được xử lý đúng cách.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát thực địa và phỏng vấn, cùng với phân tích dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, tài liệu khoa học và văn bản pháp luật.

  4. Giải pháp nào hiệu quả nhất để đảm bảo an ninh môi trường tại các làng nghề?
    Giải pháp tổng thể bao gồm quy hoạch phát triển làng nghề xanh, tuyên truyền nâng cao nhận thức, ứng dụng công nghệ sạch, tăng cường nguồn vốn đầu tư và xây dựng phương án phòng ngừa, ứng phó với nguy cơ môi trường.

  5. Ai là chủ thể chính trong quản trị an ninh môi trường?
    Chủ thể chính bao gồm các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội, phối hợp thực hiện các hoạt động phòng ngừa, giám sát và ứng phó với các nguy cơ môi trường.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về an ninh phi truyền thống và an ninh môi trường bền vững, áp dụng vào bối cảnh các làng nghề truyền thống huyện Thạch Thất.
  • Thực trạng ô nhiễm môi trường tại các làng nghề rất nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân và phát triển kinh tế địa phương.
  • Quản trị an ninh môi trường theo chu trình phòng ngừa và ứng phó là giải pháp then chốt để nâng cao hiệu quả bảo vệ môi trường.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về quy hoạch, tuyên truyền, công nghệ và nguồn vốn nhằm đảm bảo ANMT bền vững giai đoạn 2023-2030.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng cùng phối hợp thực hiện để phát triển làng nghề xanh, sạch, bền vững, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và bảo vệ môi trường.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ môi trường làng nghề, đảm bảo sự phát triển bền vững cho thế hệ tương lai!