Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, dịch vụ Mobile Banking đã trở thành một phần không thể thiếu trong hệ thống ngân hàng hiện đại. Theo số liệu của Vụ Thanh toán - Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, số lượng giao dịch thanh toán qua kênh Mobile Banking trong quý 4 năm 2022 đã tăng gấp 2,2 lần về số lượng và 1,6 lần về giá trị so với cùng kỳ năm 2021. Cụ thể, chỉ trong vòng 2 năm, số lượng giao dịch đã tăng gấp 4 lần và giá trị giao dịch tăng gấp 3 lần, cho thấy sự phát triển vượt bậc của Mobile Banking tại Việt Nam. Tại Ngân hàng TMCP Hàng Hải Việt Nam (MSB), đến cuối năm 2021, có khoảng 1,4 triệu khách hàng cá nhân sử dụng dịch vụ Mobile Banking, chiếm 47,5% tổng số khách hàng cá nhân.
Tuy nhiên, tỷ lệ khách hàng sử dụng Mobile Banking tại MSB vẫn còn thấp so với mặt bằng chung của các ngân hàng thương mại khác. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định sử dụng dịch vụ Mobile Banking của khách hàng cá nhân tại MSB nhằm nâng cao hiệu quả thu hút và giữ chân khách hàng. Mục tiêu nghiên cứu tập trung xác định các nhân tố tác động, đo lường mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố và đề xuất các giải pháp quản trị phù hợp. Phạm vi nghiên cứu được thực hiện tại MSB trong giai đoạn từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2022, với dữ liệu thu thập từ 277 khách hàng cá nhân sử dụng Mobile Banking.
Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho MSB và các ngân hàng khác trong việc phát triển chiến lược số hóa, nâng cao trải nghiệm khách hàng và tăng trưởng thị phần trong lĩnh vực ngân hàng điện tử.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết và mô hình chính:
Mô hình chấp nhận công nghệ (TAM): Đề xuất bởi Davis (1989), mô hình này tập trung vào hai yếu tố chính ảnh hưởng đến việc chấp nhận công nghệ là cảm nhận tính hữu ích (Perceived Usefulness) và cảm nhận dễ sử dụng (Perceived Ease of Use). TAM giúp giải thích hành vi sử dụng Mobile Banking thông qua niềm tin và thái độ của người dùng.
Mô hình thuyết chấp nhận và sử dụng công nghệ (UTAUT): Được phát triển bởi Venkatesh và cộng sự (2003), mô hình này mở rộng TAM bằng cách bổ sung các nhân tố như kỳ vọng hiệu quả, kỳ vọng nỗ lực, ảnh hưởng xã hội và điều kiện thuận lợi, cùng các biến điều chỉnh như giới tính, độ tuổi và kinh nghiệm. UTAUT được đánh giá có khả năng giải thích hành vi sử dụng công nghệ cao hơn các mô hình trước.
Lý thuyết khuếch tán đổi mới (IDT): Rogers (2003) nhấn mạnh vai trò của các đặc điểm đổi mới như lợi thế tương đối, khả năng tương thích và độ phức tạp trong việc chấp nhận công nghệ mới. Quá trình chấp nhận đổi mới gồm 5 giai đoạn từ nhận thức đến xác nhận quyết định sử dụng.
Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: kỳ vọng hiệu quả, kỳ vọng đáp ứng, ảnh hưởng xã hội, kỳ vọng công nghệ, sự tin cậy và chi phí hợp lý. Những nhân tố này được lựa chọn dựa trên sự phù hợp với đặc thù dịch vụ Mobile Banking và khoảng trống nghiên cứu hiện tại.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng:
Nghiên cứu định tính: Thực hiện thảo luận nhóm và phỏng vấn sâu với các chuyên gia, lãnh đạo bộ phận chăm sóc khách hàng và công nghệ thông tin tại MSB nhằm hoàn thiện mô hình nghiên cứu và hiệu chỉnh thang đo phù hợp với thực tiễn ngân hàng.
Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu từ 300 khách hàng cá nhân sử dụng Mobile Banking tại MSB thông qua bảng câu hỏi Likert 5 mức độ. Phương pháp chọn mẫu thuận tiện được áp dụng trong giai đoạn khảo sát từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2022. Sau khi sàng lọc, 277 mẫu hợp lệ được sử dụng để phân tích.
Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 22 với các kỹ thuật: kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để rút gọn biến quan sát, phân tích hồi quy bội để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến quyết định sử dụng Mobile Banking. Các kiểm định đa cộng tuyến, tự tương quan và phương sai thay đổi cũng được thực hiện để đảm bảo tính hợp lệ của mô hình.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Kỳ vọng hiệu quả có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ đến quyết định sử dụng Mobile Banking với hệ số hồi quy chuẩn hóa dương, cho thấy khách hàng tin rằng dịch vụ giúp tiết kiệm thời gian và nâng cao hiệu quả công việc. Khoảng 68% biến thiên quyết định sử dụng được giải thích bởi nhân tố này.
Kỳ vọng đáp ứng cũng có tác động tích cực rõ rệt, phản ánh mức độ dịch vụ phù hợp với nhu cầu và lối sống của khách hàng. Khoảng 55% khách hàng đồng ý rằng Mobile Banking đáp ứng tốt các yêu cầu giao dịch của họ.
Ảnh hưởng xã hội đóng vai trò quan trọng, với 62% khách hàng chịu tác động từ bạn bè, đồng nghiệp và gia đình trong việc quyết định sử dụng dịch vụ. Điều này cho thấy yếu tố truyền miệng và xu hướng xã hội là động lực thúc đẩy sử dụng Mobile Banking.
Kỳ vọng công nghệ về cơ sở hạ tầng kỹ thuật hiện đại, giao diện thân thiện và tính năng bảo mật được đánh giá cao, góp phần tích cực vào quyết định sử dụng. Khoảng 59% khách hàng tin tưởng vào sự đầu tư công nghệ của ngân hàng.
Sự tin cậy về bảo mật thông tin và an toàn giao dịch là yếu tố then chốt, với 70% khách hàng cho rằng đây là điều kiện tiên quyết để họ tiếp tục sử dụng Mobile Banking.
Chi phí hợp lý cũng ảnh hưởng tích cực, mặc dù mức độ ảnh hưởng thấp hơn các nhân tố trên nhưng vẫn có ý nghĩa thống kê. Khoảng 48% khách hàng đánh giá chi phí giao dịch qua Mobile Banking là hợp lý và cạnh tranh so với các ngân hàng khác.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây trong và ngoài nước, khẳng định vai trò của kỳ vọng hiệu quả và sự tin cậy trong việc chấp nhận công nghệ ngân hàng điện tử. Ảnh hưởng xã hội được xác nhận là một nhân tố quan trọng trong bối cảnh văn hóa Việt Nam, nơi các quyết định cá nhân thường chịu tác động từ môi trường xã hội. Kỳ vọng công nghệ và chi phí hợp lý cũng là những yếu tố không thể bỏ qua trong chiến lược phát triển dịch vụ.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ đồng thuận của khách hàng với từng nhân tố, hoặc bảng hồi quy chi tiết các hệ số và mức ý nghĩa. So sánh với các ngân hàng khác, MSB cần tập trung nâng cao trải nghiệm người dùng và tăng cường truyền thông để tận dụng ảnh hưởng xã hội.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao kỳ vọng hiệu quả: Tăng cường cải tiến tính năng giúp khách hàng tiết kiệm thời gian và nâng cao hiệu quả giao dịch, ví dụ như tối ưu hóa quy trình chuyển tiền và thanh toán hóa đơn. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể: Ban phát triển sản phẩm và công nghệ MSB.
Cải thiện kỳ vọng đáp ứng: Đa dạng hóa dịch vụ phù hợp với nhu cầu đa dạng của khách hàng cá nhân, đồng thời cung cấp hướng dẫn sử dụng rõ ràng, dễ hiểu. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: Bộ phận chăm sóc khách hàng và marketing.
Tăng cường ảnh hưởng xã hội: Xây dựng các chương trình khuyến khích khách hàng giới thiệu dịch vụ cho người thân, bạn bè; tận dụng mạng xã hội và các kênh truyền thông để tạo hiệu ứng lan tỏa. Thời gian: 3-6 tháng. Chủ thể: Phòng marketing và truyền thông.
Đầu tư công nghệ hiện đại: Liên tục cập nhật giao diện thân thiện, nâng cao tính bảo mật và ổn định hệ thống để tạo niềm tin cho khách hàng. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Ban công nghệ thông tin.
Chính sách chi phí hợp lý: Xây dựng chính sách phí cạnh tranh, minh bạch và ưu đãi cho khách hàng sử dụng thường xuyên, đồng thời truyền thông rõ ràng về chi phí để khách hàng yên tâm. Thời gian: 3-6 tháng. Chủ thể: Ban quản lý sản phẩm và tài chính.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Lãnh đạo ngân hàng và quản lý sản phẩm: Nhận diện các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định sử dụng Mobile Banking để xây dựng chiến lược phát triển sản phẩm và dịch vụ phù hợp, nâng cao hiệu quả kinh doanh.
Chuyên viên marketing và truyền thông: Áp dụng các kết quả nghiên cứu để thiết kế các chiến dịch quảng bá, tăng cường ảnh hưởng xã hội và thu hút khách hàng mới.
Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành tài chính ngân hàng: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến công nghệ tài chính.
Chuyên gia công nghệ thông tin trong lĩnh vực ngân hàng: Hiểu rõ các kỳ vọng về công nghệ và sự tin cậy của khách hàng để cải tiến hệ thống, nâng cao trải nghiệm người dùng và bảo mật.
Câu hỏi thường gặp
Mobile Banking là gì và có lợi ích gì cho khách hàng?
Mobile Banking là dịch vụ ngân hàng trên thiết bị di động có kết nối Internet, cho phép khách hàng thực hiện giao dịch mọi lúc mọi nơi. Lợi ích gồm tiết kiệm thời gian, thuận tiện, an toàn và chi phí thấp hơn giao dịch truyền thống.Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định sử dụng Mobile Banking?
Kỳ vọng hiệu quả, sự tin cậy và ảnh hưởng xã hội là những nhân tố có tác động tích cực và mạnh mẽ nhất, theo kết quả phân tích hồi quy.Tại sao ảnh hưởng xã hội lại quan trọng trong việc sử dụng Mobile Banking?
Ảnh hưởng xã hội phản ánh áp lực và khuyến khích từ người thân, bạn bè và đồng nghiệp, giúp khách hàng cảm thấy an tâm và có động lực sử dụng dịch vụ mới.Chi phí hợp lý ảnh hưởng thế nào đến việc sử dụng Mobile Banking?
Chi phí hợp lý giúp khách hàng cảm thấy dịch vụ có giá trị và cạnh tranh, từ đó tăng khả năng sử dụng và duy trì dịch vụ lâu dài.Ngân hàng có thể làm gì để tăng tỷ lệ khách hàng sử dụng Mobile Banking?
Ngân hàng nên nâng cao chất lượng dịch vụ, đầu tư công nghệ, xây dựng chính sách phí hợp lý, đồng thời tăng cường truyền thông và khuyến khích khách hàng giới thiệu dịch vụ.
Kết luận
- Nghiên cứu xác định sáu nhân tố chính ảnh hưởng tích cực đến quyết định sử dụng Mobile Banking tại MSB: kỳ vọng hiệu quả, kỳ vọng đáp ứng, ảnh hưởng xã hội, kỳ vọng công nghệ, sự tin cậy và chi phí hợp lý.
- Kỳ vọng hiệu quả và sự tin cậy là hai nhân tố có tác động mạnh nhất, chi phối quyết định sử dụng dịch vụ.
- Ảnh hưởng xã hội đóng vai trò quan trọng trong bối cảnh văn hóa Việt Nam, góp phần thúc đẩy sự chấp nhận công nghệ mới.
- Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để MSB xây dựng các giải pháp nâng cao trải nghiệm khách hàng và mở rộng thị phần Mobile Banking.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi và đánh giá hiệu quả trong vòng 6-12 tháng, đồng thời nghiên cứu mở rộng đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và chuyên gia tại MSB nên áp dụng các khuyến nghị từ nghiên cứu để nâng cao chất lượng dịch vụ Mobile Banking, từ đó gia tăng sự hài lòng và trung thành của khách hàng cá nhân.