I. Tổng Quan Về Tuân Thủ Thuế Doanh Nghiệp Tại Việt Nam
Thuế là một khái niệm lâu đời, phát triển từ hình thức hiện vật đến tiền tệ. Thuế là khoản đóng góp bắt buộc cho chính phủ, được hoàn trả bằng các lợi ích công cộng. Các chính phủ xây dựng luật thuế để quản lý kinh tế vĩ mô. Vấn đề không tuân thủ thuế ngày càng được quan tâm vì nó làm giảm nỗ lực tăng thu ngân sách. Không tuân thủ thuế xảy ra khi doanh nghiệp không khai báo đúng nghĩa vụ, làm giảm số thuế phải nộp và gây thất thu ngân sách. Nghiên cứu về không tuân thủ thuế rất quan trọng vì nó ảnh hưởng đến hệ thống thuế và phân phối lại gánh nặng thuế. Tại Việt Nam, tuân thủ thuế doanh nghiệp là yếu tố then chốt để đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước, góp phần vào sự phát triển kinh tế bền vững.
1.1. Bản Chất và Vai Trò Của Thuế Doanh Nghiệp
Thuế là khoản đóng góp bắt buộc, có giới hạn cho Chính phủ (Phan Hiển Minh và cộng sự 2001). Các khoản thuế đã nộp sẽ được hoàn trả tương ứng bằng những lợi ích do Chính phủ mang lại với hình thức đặc biệt (Organization for Economic Cooperation and Development – OECD 1996). Thuế TNDN là một trong những nguồn thu chủ chốt mà Chính phủ Việt Nam rất quan tâm. Doanh nghiệp có nghĩa vụ khai báo và nộp thuế hằng năm cho cơ quan thuế, đồng thời cơ quan thuế có nhiệm vụ hỗ trợ, kiểm tra việc kê khai, nộp thuế của doanh nghiệp.
1.2. Tầm Quan Trọng Của Tuân Thủ Thuế Đối Với Ngân Sách
Theo Bộ Tài chính (2016), trong các giai đoạn 2001-2005; 2006-2010 và 2011-2015, cơ cấu thu ngân sách theo sắc thuế cho thấy thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) luôn là một trong các nghĩa vụ thuế chiếm tỷ trọng cao so với những loại thuế còn lại. Do vậy, có thể thấy doanh nghiệp là đối tượng nộp thuế đóng vai trò quan trọng của nền kinh tế Việt Nam và thuế TNDN là một trong những nguồn thu chủ chốt mà Chính phủ nước ta rất quan tâm.
II. Thách Thức Trốn Thuế Doanh Nghiệp Gây Thất Thu Ngân Sách
Mặc dù có nhiều nỗ lực quản lý thuế, vẫn còn nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế. Điều này thể hiện qua số tiền thuế truy thu và phạt do khai thiếu thuế trong các cuộc thanh tra, kiểm tra. Trốn thuế doanh nghiệp làm giảm nguồn thu ngân sách, ảnh hưởng đến các hoạt động công và phát triển kinh tế. Việc xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế là rất quan trọng để đưa ra các giải pháp hiệu quả. Các hành vi gian lận thuế doanh nghiệp cần được ngăn chặn để đảm bảo sự công bằng và minh bạch trong hệ thống thuế.
2.1. Thực Trạng Không Tuân Thủ Thuế Tại Việt Nam
Tại Việt Nam hiện nay, vẫn còn không ít doanh nghiệp chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế, thể hiện qua những con số thống kê tiền thuế truy thu và phạt do doanh nghiệp khai thiếu thuế trong các cuộc thanh tra, kiểm tra mặc dù Nhà nước đã có những nỗ lực nhất định trong vấn đề quản lý thuế. Do đó, luận án đã nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến không tuân thủ thuế của doanh nghiệp thông qua những vi phạm pháp luật thuế Việt Nam dẫn đến khai báo số thuế thu nhập doanh nghiệp không đúng quy định làm thất thu ngân sách.
2.2. Hậu Quả Của Gian Lận Thuế Đối Với Nền Kinh Tế
Việc không tuân thủ thuế xảy ra khi người nộp thuế không khai báo đúng nghĩa vụ thuế theo quy định làm giảm số thuế phải nộp gây thất thu ngân sách Nhà nước (NSNN) (Franzoni 1998; Lewis và cộng sự 2009). Theo Halon và cộng sự (2005), nghiên cứu về không tuân thủ thuế là vấn đề rất quan trọng vì nó có ảnh hưởng đến sự vận hành của hệ thống thuế ở mỗi nước và có thể làm thay đổi sự phân phối lại gánh nặng về thuế theo quy định của Luật thuế đã ban hành.
III. Cách Xác Định Nguyên Nhân Không Tuân Thủ Thuế Doanh Nghiệp
Để giải quyết vấn đề không tuân thủ thuế, cần xác định rõ các yếu tố ảnh hưởng. Các yếu tố này có thể bao gồm yếu tố kinh tế, yếu tố pháp lý, yếu tố quản lý và yếu tố văn hóa. Việc phân tích các yếu tố này giúp cơ quan thuế và chính phủ đưa ra các chính sách và biện pháp phù hợp để tăng cường tuân thủ thuế. Nghiên cứu sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để xác định các yếu tố ảnh hưởng, bao gồm phỏng vấn, thảo luận nhóm, phân tích dữ liệu và thống kê.
3.1. Yếu Tố Kinh Tế Ảnh Hưởng Đến Tuân Thủ Thuế
Các yếu tố kinh tế như tình hình tài chính của doanh nghiệp, áp lực cạnh tranh và cơ hội trốn thuế có thể ảnh hưởng đến quyết định tuân thủ thuế. Doanh nghiệp có thể trốn thuế để tăng lợi nhuận hoặc giảm chi phí. Áp lực cạnh tranh cũng có thể khiến doanh nghiệp tìm cách giảm thiểu nghĩa vụ thuế.
3.2. Yếu Tố Pháp Lý Tác Động Đến Hành Vi Tuân Thủ Thuế
Hệ thống pháp luật thuế phức tạp và thiếu minh bạch có thể làm giảm tuân thủ thuế. Các quy định thuế không rõ ràng có thể tạo ra kẽ hở cho doanh nghiệp trốn thuế. Mức phạt cho các hành vi vi phạm thuế cũng có thể ảnh hưởng đến quyết định tuân thủ thuế.
3.3. Yếu Tố Quản Lý và Văn Hóa Ảnh Hưởng
Năng lực quản lý doanh nghiệp, đạo đức kinh doanh và nhận thức về thuế cũng có thể ảnh hưởng đến tuân thủ thuế. Doanh nghiệp có hệ thống kiểm soát nội bộ yếu kém có thể dễ dàng trốn thuế. Văn hóa tuân thủ thuế thấp trong xã hội cũng có thể làm giảm tuân thủ thuế của doanh nghiệp.
IV. Nghiên Cứu Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Tuân Thủ Thuế Tại Việt Nam
Luận án nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến không tuân thủ thuế của doanh nghiệp thông qua các vi phạm pháp luật thuế Việt Nam. Nghiên cứu sử dụng kết hợp nhiều phương pháp khác nhau để xác định các yếu tố ảnh hưởng, cụ thể là: phương pháp phỏng vấn, thảo luận nhóm, thảo luận tay đôi, phân tích dữ liệu, so sánh, thống kê và kỹ thuật định lượng hồi quy Probit. Thời gian nghiên cứu được giới hạn trong giai đoạn từ năm 2013 đến năm 2017.
4.1. Phương Pháp Nghiên Cứu và Thu Thập Dữ Liệu
Bằng sự vận dụng lý thuyết cũng như kế thừa các công trình khoa học đã thực hiện trước đây, luận án sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến không tuân thủ thuế của doanh nghiệp, cụ thể là: phương pháp phỏng vấn, thảo luận nhóm, thảo luận tay đôi, phân tích dữ liệu, so sánh, thống kê và kỹ thuật định lượng hồi quy Probit.
4.2. Kết Quả Nghiên Cứu và Phân Tích
Luận án kết luận rằng: thực trạng không tuân thủ thuế dẫn đến thất thu thuế thu nhập doanh nghiệp cho ngân sách Nhà nước phản ánh qua 3 nhóm vi phạm pháp luật thuế Việt Nam của doanh nghiệp và có 8 yếu tố ảnh hưởng là: (1) Vốn lưu động/Tổng tài sản; (2) Doanh thu/Tổng tài sản; (3) Tổng nợ/Tổng tài sản; (4) Lỗ năm trước liền kề; (5) Khoản phải thu/Doanh thu; (6) Quy mô doanh nghiệp; (7) Tiền phạt vi phạm hành chính về thuế/Số thuế phải nộp; (8) Ngành nghề kinh doanh.
V. Giải Pháp Nâng Cao Tuân Thủ Thuế Doanh Nghiệp Hiệu Quả
Nghiên cứu đề xuất các giải pháp về công tác quản lý thuế của cơ quan thuế, các khuyến nghị đối với Chính phủ về những quy định trong chính sách thuế cũng như đối với các cơ quan chức năng về nguồn nhân lực quản lý nền kinh tế nhằm góp phần hạn chế thực trạng không tuân thủ thuế của doanh nghiệp trong môi trường pháp luật thuế Việt Nam. Các giải pháp này tập trung vào việc cải thiện hệ thống thuế, tăng cường kiểm tra và xử phạt, nâng cao nhận thức về thuế và hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ thuế.
5.1. Giải Pháp Về Quản Lý Thuế Của Cơ Quan Thuế
Kết quả nghiên cứu đề xuất một số giải pháp về công tác quản lý thuế của cơ quan thuế; các khuyến nghị đối với Chính phủ về những quy định trong chính sách thuế cũng như đối với các cơ quan chức năng về nguồn nhân lực quản lý nền kinh tế nhằm góp phần hạn chế thực trạng không tuân thủ thuế của doanh nghiệp trong môi trường pháp luật thuế Việt Nam.
5.2. Khuyến Nghị Đối Với Chính Phủ Về Chính Sách Thuế
Cần có những quy định rõ ràng, minh bạch và dễ hiểu trong chính sách thuế. Cần tăng cường kiểm tra và xử phạt các hành vi vi phạm thuế. Cần nâng cao nhận thức về thuế cho doanh nghiệp và người dân. Cần hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ thuế thông qua các chương trình đào tạo và tư vấn.
VI. Tương Lai Cải Cách Thuế Để Tăng Tuân Thủ Thuế Bền Vững
Để tăng cường tuân thủ thuế bền vững, cần tiếp tục cải cách thuế, hoàn thiện hệ thống pháp luật thuế, nâng cao năng lực quản lý thuế và xây dựng văn hóa tuân thủ thuế trong xã hội. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế cũng là một yếu tố quan trọng để tăng cường hiệu quả và minh bạch. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và doanh nghiệp để đạt được mục tiêu tuân thủ thuế cao.
6.1. Ứng Dụng Công Nghệ Trong Quản Lý Thuế
Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế giúp tăng cường hiệu quả và minh bạch. Hệ thống thuế điện tử giúp doanh nghiệp dễ dàng kê khai và nộp thuế. Cơ quan thuế có thể sử dụng công nghệ để phân tích dữ liệu và phát hiện các hành vi trốn thuế.
6.2. Xây Dựng Văn Hóa Tuân Thủ Thuế Trong Xã Hội
Cần nâng cao nhận thức về thuế cho người dân và doanh nghiệp. Cần giáo dục về thuế từ sớm trong trường học. Cần tạo ra một môi trường mà tuân thủ thuế được coi là một nghĩa vụ và trách nhiệm của mọi công dân.
