Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Không Tuân Thủ Thuế Của Doanh Nghiệp

• Tác giả: Nguyễn Việt Hồng Anh
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thị Loan
• Trường học: Trường Đại Học Ngân Hàng Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài Chính – Ngân Hàng
• Đề tài: Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Không Tuân Thủ Thuế Của Doanh Nghiệp
• Loại tài liệu: Luận Án Tiến Sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Thành Phố Hồ Chí Minh

• TÓM TẮT LUẬN ÁN
• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC HÌNH
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU
• 1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
• 1.2. Bối cảnh nghiên cứu
• 1.3. Tổng quan các nghiên cứu liên quan và khoảng trống khoa học
• 1.4. MỤC TIÊU VÀ CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
• 1.5. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.6. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.7. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
• 1.8. Đối tượng nghiên cứu
• 1.9. Phạm vi nghiên cứu
• 1.10. PHƯƠNG PHÁP VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU
• 1.11. Phương pháp nghiên cứu
• 1.12. Dữ liệu nghiên cứu
• 1.13. NHỮNG ĐIỂM MỚI VÀ ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN
• 1.14. Về mặt khoa học
• 1.15. Về mặt thực tiễn
• 1.16. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KHÔNG TUÂN THỦ THUẾ CỦA DOANH NGHIỆP
• 2.1. TỔNG QUAN VỀ THUẾ VÀ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP
• 2.2. Khái niệm thuế và bản chất của thuế
• 2.3. Khái niệm về thuế
• 2.4. Bản chất của thuế
• 2.5. Chức năng của thuế
• 2.6. Phân loại thuế
• 2.7. Phân loại theo đối tượng nộp thuế
• 2.8. Phân loại theo đối tượng chịu thuế
• 2.9. Tổng quan thuế thu nhập doanh nghiệp
• 2.10. Khái niệm thuế thu nhập doanh nghiệp
• 2.11. Những yếu tố cơ bản của thuế TNDN
• 2.12. Thuế TNDN tại một số quốc gia trên thế giới
• 2.13. LÝ THUYẾT NỀN TẢNG LIÊN QUAN ĐẾN KHÔNG TUÂN THỦ THUẾ CỦA DOANH NGHIỆP
• 2.14. Khái niệm về tuân thủ và không tuân thủ thuế
• 2.15. Tuân thủ thuế
• 2.16. Không tuân thủ thuế
• 2.17. Khung lý thuyết nghiên cứu về không tuân thủ thuế
• 2.18. Lý thuyết mô hình ngăn chặn kinh tế (Economic Deterrence Model)
• 2.19. Lý thuyết mô hình tâm lý xã hội và tài chính (Fiscal and Social Psychology Models)
• 2.20. Lý thuyết về hành vi gian lận
• 2.21. Các yếu tố ảnh hưởng đến không tuân thủ thuế
• 2.22. Chất lượng dịch vụ công
• 2.23. Mức độ tham nhũng
• 2.24. Mức hình phạt cho các hành vi vi phạm thuế
• 2.25. Việc kiểm soát và quản lý thu thuế
• 2.26. Hệ thống pháp luật thuế và quan điểm về công bằng
• 2.27. Chi phí tuân thủ
• 2.28. Kết luận khung lý thuyết phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến không tuân thủ thuế theo mô hình tam giác gian lận Cressey (1953)
• 2.29. KHÁI QUÁT VỀ CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CÓ LIÊN QUAN
• 2.30. Các nghiên cứu trên thế giới
• 2.31. Các nghiên cứu tại Việt Nam
• 2.32. Thảo luận về các nghiên cứu trước
• 2.33. Phương pháp nghiên cứu
• 2.34. Mô hình nghiên cứu thực nghiệm
• 2.35. Kết quả nghiên cứu
• 2.36. KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ QUẢN LÝ GÓP PHẦN HẠN CHẾ KHÔNG TUÂN THỦ THUẾ CỦA DOANH NGHIỆP VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM
• 2.37. Kinh nghiệm về giải pháp giúp hạn chế không tuân thủ thuế đối với doanh nghiệp tại các quốc gia trên thế giới
• 2.38. Kinh nghiệm ở một số nước châu Á
• 2.39. Kinh nghiệm tại một số nước ở các châu lục khác
• 2.40. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
• 2.41. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU
• 3.1. THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU
• 3.2. XÂY DỰNG MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU
• 3.3. Mô tả các bước thực hiện
• 3.4. Quá trình chọn mẫu nghiên cứu
• 3.5. Mô tả kết quả nghiên cứu
• 3.6. Mô tả thông tin nghiên cứu
• 3.7. Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến không tuân thủ thuế
• 3.8. NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƯỢNG
• 3.9. Mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến không tuân thủ thuế của doanh nghiệp
• 3.10. Mô hình nghiên cứu đề xuất
• 3.11. Phương pháp nghiên cứu
• 3.12. Giải thích các biến trong mô hình và xây dựng giả thuyết nghiên cứu
• 3.13. Đo lường biến phụ thuộc
• 3.14. Biến độc lập và giả thuyết nghiên cứu
• 3.15. Mô tả dữ liệu nghiên cứu
• 3.16. Các bước phân tích dữ liệu
• 3.17. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KHÔNG TUÂN THỦ THUẾ CỦA DOANH NGHIỆP
• 4.1. THỰC TRẠNG KHÔNG TUÂN THỦ THUẾ VÀ QUẢN LÝ THUẾ ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP
• 4.2. Thực trạng không tuân thủ thuế của doanh nghiệp
• 4.3. Thực trạng thu ngân sách
• 4.4. Thực trạng không tuân thủ thuế TNDN qua kết quả thanh tra, kiểm tra thuế
• 4.5. Thực trạng quản lý thuế đối với doanh nghiệp trong môi trường pháp lý tại Việt Nam
• 4.6. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KHÔNG TUÂN THỦ THUẾ TNDN CỦA DOANH NGHIỆP
• 4.7. Kết quả nghiên cứu định lượng
• 4.8. Thống kê mô tả
• 4.9. Kiểm định tương quan
• 4.10. Kết quả hồi quy Probit
• 4.11. Kiểm định sự phù hợp của mô hình
• 4.12. Kiểm định các khuyết tật của mô hình
• 4.13. Đánh giá tính hiệu quả của mô hình
• 4.14. Thảo luận kết quả nghiên cứu
• 4.15. KẾT LUẬN CHƯƠNG 4
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP GÓP PHẦN HẠN CHẾ SỰ KHÔNG TUÂN THỦ THUẾ CỦA DOANH NGHIỆP
• 5.1. KẾT LUẬN CỦA NGHIÊN CỨU
• 5.2. Những vi phạm không tuân thủ thuế TNDN của doanh nghiệp
• 5.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến không tuân thủ thuế của doanh nghiệp
• 5.4. Những hạn chế về quản lý thuế đối với doanh nghiệp trong môi trường pháp lý tại Việt Nam
• 5.5. Hạn chế trong việc quản lý thuế của cơ quan thuế
• 5.6. Hạn chế trong những quy định pháp lý liên quan đến xác định nghĩa vụ thuế TNDN
• 5.7. Hạn chế xuất phát từ nguồn nhân lực quản lý nền kinh tế
• 5.8. GIẢI PHÁP GÓP PHẦN HẠN CHẾ SỰ KHÔNG TUÂN THỦ THUẾ CỦA DOANH NGHIỆP
• 5.9. Giải pháp về quản lý thuế của cơ quan thuế
• 5.10. Nỗ lực xây dựng hệ thống quản lý việc xuất và kê khai hóa đơn GTGT chặt chẽ và hiệu quả
• 5.11. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra thuế các doanh nghiệp
• 5.12. Thường xuyên cập nhật cơ sở dữ liệu thông tin về người nộp thuế 150 5
• 5.13. Tăng cường hoạt động tuyên truyền, giáo dục pháp luật thuế và cải cách hành chính thuế
• 5.14. Khuyến nghị đối với Chính phủ về những quy định pháp luật thuế
• 5.15. Quy định về thanh toán từng lần qua ngân hàng
• 5.16. Quy định về xuất hóa đơn giá trị gia tăng
• 5.17. Quy định tỷ lệ tối đa sử dụng vốn vay cho hoạt động SXKD
• 5.18. Quy định thanh toán qua ngân hàng đối với chi phí không có hóa đơn mà được phép lập bảng kê thu mua
• 5.19. Điều chỉnh mức phạt về hành vi vi phạm không tuân thủ thuế của doanh nghiệp
• 5.20. Điều chỉnh quy định về chuyển lỗ
• 5.21. Một số khuyến nghị đối với nguồn nhân lực quản lý nền kinh tế
• 5.22. HẠN CHẾ CỦA LUẬN ÁN VÀ ĐỀ XUẤT HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO
• 5.23. KẾT LUẬN CHƯƠNG 5
• KẾT LUẬN CHUNG
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• Danh mục tài liệu tham khảo Tiếng Việt
• Danh mục tài liệu tham khảo Tiếng Anh
• PHỤ LỤC 1: MÔI TRƯỜNG PHÁP LÝ VỀ THUẾ TNDN TẠI VIỆT NAM
• PHỤ LỤC 2: NỘI DUNG CHI TIẾT THẢO LUẬN NHÓM
• PHỤ LỤC 3: NỘI DUNG CHI TIẾT THẢO LUẬN TAY ĐÔI
• PHỤ LỤC 4: KẾT QUẢ THẢO LUẬN NHÓM
• PHỤ LỤC 5: KẾT QUẢ THẢO LUẬN TAY ĐÔI
• PHỤ LỤC 6: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƯỢNG
• PHỤ LỤC 7: DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƯỢNG

I. Tổng Quan Về Tuân Thủ Thuế Doanh Nghiệp Tại Việt Nam

Thuế là một khái niệm lâu đời, phát triển từ hình thức hiện vật đến tiền tệ. Thuế là khoản đóng góp bắt buộc cho chính phủ, được hoàn trả bằng các lợi ích công cộng. Các chính phủ xây dựng luật thuế để quản lý kinh tế vĩ mô. Vấn đề không tuân thủ thuế ngày càng được quan tâm vì nó làm giảm nỗ lực tăng thu ngân sách. Không tuân thủ thuế xảy ra khi doanh nghiệp không khai báo đúng nghĩa vụ, làm giảm số thuế phải nộp và gây thất thu ngân sách. Nghiên cứu về không tuân thủ thuế rất quan trọng vì nó ảnh hưởng đến hệ thống thuế và phân phối lại gánh nặng thuế. Tại Việt Nam, tuân thủ thuế doanh nghiệp là yếu tố then chốt để đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước, góp phần vào sự phát triển kinh tế bền vững.

1.1. Bản Chất và Vai Trò Của Thuế Doanh Nghiệp

Thuế là khoản đóng góp bắt buộc, có giới hạn cho Chính phủ (Phan Hiển Minh và cộng sự 2001). Các khoản thuế đã nộp sẽ được hoàn trả tương ứng bằng những lợi ích do Chính phủ mang lại với hình thức đặc biệt (Organization for Economic Cooperation and Development – OECD 1996). Thuế TNDN là một trong những nguồn thu chủ chốt mà Chính phủ Việt Nam rất quan tâm. Doanh nghiệp có nghĩa vụ khai báo và nộp thuế hằng năm cho cơ quan thuế, đồng thời cơ quan thuế có nhiệm vụ hỗ trợ, kiểm tra việc kê khai, nộp thuế của doanh nghiệp.

1.2. Tầm Quan Trọng Của Tuân Thủ Thuế Đối Với Ngân Sách

Theo Bộ Tài chính (2016), trong các giai đoạn 2001-2005; 2006-2010 và 2011-2015, cơ cấu thu ngân sách theo sắc thuế cho thấy thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) luôn là một trong các nghĩa vụ thuế chiếm tỷ trọng cao so với những loại thuế còn lại. Do vậy, có thể thấy doanh nghiệp là đối tượng nộp thuế đóng vai trò quan trọng của nền kinh tế Việt Nam và thuế TNDN là một trong những nguồn thu chủ chốt mà Chính phủ nước ta rất quan tâm.

II. Thách Thức Trốn Thuế Doanh Nghiệp Gây Thất Thu Ngân Sách

Mặc dù có nhiều nỗ lực quản lý thuế, vẫn còn nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế. Điều này thể hiện qua số tiền thuế truy thu và phạt do khai thiếu thuế trong các cuộc thanh tra, kiểm tra. Trốn thuế doanh nghiệp làm giảm nguồn thu ngân sách, ảnh hưởng đến các hoạt động công và phát triển kinh tế. Việc xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế là rất quan trọng để đưa ra các giải pháp hiệu quả. Các hành vi gian lận thuế doanh nghiệp cần được ngăn chặn để đảm bảo sự công bằng và minh bạch trong hệ thống thuế.

2.1. Thực Trạng Không Tuân Thủ Thuế Tại Việt Nam

Tại Việt Nam hiện nay, vẫn còn không ít doanh nghiệp chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế, thể hiện qua những con số thống kê tiền thuế truy thu và phạt do doanh nghiệp khai thiếu thuế trong các cuộc thanh tra, kiểm tra mặc dù Nhà nước đã có những nỗ lực nhất định trong vấn đề quản lý thuế. Do đó, luận án đã nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến không tuân thủ thuế của doanh nghiệp thông qua những vi phạm pháp luật thuế Việt Nam dẫn đến khai báo số thuế thu nhập doanh nghiệp không đúng quy định làm thất thu ngân sách.

2.2. Hậu Quả Của Gian Lận Thuế Đối Với Nền Kinh Tế

Việc không tuân thủ thuế xảy ra khi người nộp thuế không khai báo đúng nghĩa vụ thuế theo quy định làm giảm số thuế phải nộp gây thất thu ngân sách Nhà nước (NSNN) (Franzoni 1998; Lewis và cộng sự 2009). Theo Halon và cộng sự (2005), nghiên cứu về không tuân thủ thuế là vấn đề rất quan trọng vì nó có ảnh hưởng đến sự vận hành của hệ thống thuế ở mỗi nước và có thể làm thay đổi sự phân phối lại gánh nặng về thuế theo quy định của Luật thuế đã ban hành.

III. Cách Xác Định Nguyên Nhân Không Tuân Thủ Thuế Doanh Nghiệp

Để giải quyết vấn đề không tuân thủ thuế, cần xác định rõ các yếu tố ảnh hưởng. Các yếu tố này có thể bao gồm yếu tố kinh tế, yếu tố pháp lý, yếu tố quản lý và yếu tố văn hóa. Việc phân tích các yếu tố này giúp cơ quan thuế và chính phủ đưa ra các chính sách và biện pháp phù hợp để tăng cường tuân thủ thuế. Nghiên cứu sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để xác định các yếu tố ảnh hưởng, bao gồm phỏng vấn, thảo luận nhóm, phân tích dữ liệu và thống kê.

3.1. Yếu Tố Kinh Tế Ảnh Hưởng Đến Tuân Thủ Thuế

Các yếu tố kinh tế như tình hình tài chính của doanh nghiệp, áp lực cạnh tranh và cơ hội trốn thuế có thể ảnh hưởng đến quyết định tuân thủ thuế. Doanh nghiệp có thể trốn thuế để tăng lợi nhuận hoặc giảm chi phí. Áp lực cạnh tranh cũng có thể khiến doanh nghiệp tìm cách giảm thiểu nghĩa vụ thuế.

3.2. Yếu Tố Pháp Lý Tác Động Đến Hành Vi Tuân Thủ Thuế

Hệ thống pháp luật thuế phức tạp và thiếu minh bạch có thể làm giảm tuân thủ thuế. Các quy định thuế không rõ ràng có thể tạo ra kẽ hở cho doanh nghiệp trốn thuế. Mức phạt cho các hành vi vi phạm thuế cũng có thể ảnh hưởng đến quyết định tuân thủ thuế.

3.3. Yếu Tố Quản Lý và Văn Hóa Ảnh Hưởng

Năng lực quản lý doanh nghiệp, đạo đức kinh doanh và nhận thức về thuế cũng có thể ảnh hưởng đến tuân thủ thuế. Doanh nghiệp có hệ thống kiểm soát nội bộ yếu kém có thể dễ dàng trốn thuế. Văn hóa tuân thủ thuế thấp trong xã hội cũng có thể làm giảm tuân thủ thuế của doanh nghiệp.

IV. Nghiên Cứu Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Tuân Thủ Thuế Tại Việt Nam

Luận án nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến không tuân thủ thuế của doanh nghiệp thông qua các vi phạm pháp luật thuế Việt Nam. Nghiên cứu sử dụng kết hợp nhiều phương pháp khác nhau để xác định các yếu tố ảnh hưởng, cụ thể là: phương pháp phỏng vấn, thảo luận nhóm, thảo luận tay đôi, phân tích dữ liệu, so sánh, thống kê và kỹ thuật định lượng hồi quy Probit. Thời gian nghiên cứu được giới hạn trong giai đoạn từ năm 2013 đến năm 2017.

4.1. Phương Pháp Nghiên Cứu và Thu Thập Dữ Liệu

Bằng sự vận dụng lý thuyết cũng như kế thừa các công trình khoa học đã thực hiện trước đây, luận án sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến không tuân thủ thuế của doanh nghiệp, cụ thể là: phương pháp phỏng vấn, thảo luận nhóm, thảo luận tay đôi, phân tích dữ liệu, so sánh, thống kê và kỹ thuật định lượng hồi quy Probit.

4.2. Kết Quả Nghiên Cứu và Phân Tích

Luận án kết luận rằng: thực trạng không tuân thủ thuế dẫn đến thất thu thuế thu nhập doanh nghiệp cho ngân sách Nhà nước phản ánh qua 3 nhóm vi phạm pháp luật thuế Việt Nam của doanh nghiệp và có 8 yếu tố ảnh hưởng là: (1) Vốn lưu động/Tổng tài sản; (2) Doanh thu/Tổng tài sản; (3) Tổng nợ/Tổng tài sản; (4) Lỗ năm trước liền kề; (5) Khoản phải thu/Doanh thu; (6) Quy mô doanh nghiệp; (7) Tiền phạt vi phạm hành chính về thuế/Số thuế phải nộp; (8) Ngành nghề kinh doanh.

V. Giải Pháp Nâng Cao Tuân Thủ Thuế Doanh Nghiệp Hiệu Quả

Nghiên cứu đề xuất các giải pháp về công tác quản lý thuế của cơ quan thuế, các khuyến nghị đối với Chính phủ về những quy định trong chính sách thuế cũng như đối với các cơ quan chức năng về nguồn nhân lực quản lý nền kinh tế nhằm góp phần hạn chế thực trạng không tuân thủ thuế của doanh nghiệp trong môi trường pháp luật thuế Việt Nam. Các giải pháp này tập trung vào việc cải thiện hệ thống thuế, tăng cường kiểm tra và xử phạt, nâng cao nhận thức về thuế và hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ thuế.

5.1. Giải Pháp Về Quản Lý Thuế Của Cơ Quan Thuế

Kết quả nghiên cứu đề xuất một số giải pháp về công tác quản lý thuế của cơ quan thuế; các khuyến nghị đối với Chính phủ về những quy định trong chính sách thuế cũng như đối với các cơ quan chức năng về nguồn nhân lực quản lý nền kinh tế nhằm góp phần hạn chế thực trạng không tuân thủ thuế của doanh nghiệp trong môi trường pháp luật thuế Việt Nam.

5.2. Khuyến Nghị Đối Với Chính Phủ Về Chính Sách Thuế

Cần có những quy định rõ ràng, minh bạch và dễ hiểu trong chính sách thuế. Cần tăng cường kiểm tra và xử phạt các hành vi vi phạm thuế. Cần nâng cao nhận thức về thuế cho doanh nghiệp và người dân. Cần hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ thuế thông qua các chương trình đào tạo và tư vấn.

VI. Tương Lai Cải Cách Thuế Để Tăng Tuân Thủ Thuế Bền Vững

Để tăng cường tuân thủ thuế bền vững, cần tiếp tục cải cách thuế, hoàn thiện hệ thống pháp luật thuế, nâng cao năng lực quản lý thuế và xây dựng văn hóa tuân thủ thuế trong xã hội. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế cũng là một yếu tố quan trọng để tăng cường hiệu quả và minh bạch. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và doanh nghiệp để đạt được mục tiêu tuân thủ thuế cao.

6.1. Ứng Dụng Công Nghệ Trong Quản Lý Thuế

Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế giúp tăng cường hiệu quả và minh bạch. Hệ thống thuế điện tử giúp doanh nghiệp dễ dàng kê khai và nộp thuế. Cơ quan thuế có thể sử dụng công nghệ để phân tích dữ liệu và phát hiện các hành vi trốn thuế.

6.2. Xây Dựng Văn Hóa Tuân Thủ Thuế Trong Xã Hội

Cần nâng cao nhận thức về thuế cho người dân và doanh nghiệp. Cần giáo dục về thuế từ sớm trong trường học. Cần tạo ra một môi trường mà tuân thủ thuế được coi là một nghĩa vụ và trách nhiệm của mọi công dân.