Luận án tiến sĩ về bảo vệ quyền trẻ em theo luật hôn nhân và gia đình Việt Nam

• Tác giả: Nguyễn Thị Hạnh
• Người hướng dẫn: PGS.TS Ngô Thị Hường
• Trường học: Trường Đại Học Luật Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng dân sự
• Đề tài: Bảo Vệ Quyền Trẻ Em Theo Luật Hôn Nhân Và Gia Đình Việt Nam
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• MỞ ĐẦU
• 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
• 1.2. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
• 1.3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
• 1.4. PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN
• 1.6. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
• 1.7. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN
• 1.8. TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
• 1.8.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI CỦA LUẬN ÁN
• 1.8.1.1. Các công trình nghiên cứu trong nước
• 1.8.1.1.1. Luận án, luận văn, đề tài nghiên cứu khoa học
• 1.8.1.1.2. Sách, bài viết trên các tạp chí
• 1.8.1.2. Các công trình nghiên cứu ngoài nước
• 1.8.2. ĐÁNH GIÁ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÁC VẤN ĐỀ THUỘC PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN
• 1.8.2.1. Về những vấn đề lý luận
• 1.8.2.1.1. Các khái niệm liên quan đến luận án
• 1.8.2.1.2. Đặc điểm trẻ em và bảo vệ quyền trẻ em theo luật hôn nhân và gia đình
• 1.8.2.1.3. Nội dung bảo vệ các nhóm quyền của trẻ em theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014
• 1.8.2.1.3.1. Bảo vệ nhóm quyền được sống, được khai sinh và có quốc tịch, được biết cha mẹ của trẻ em theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014
• 1.8.2.1.3.2. Bảo vệ nhóm quyền được bảo vệ của trẻ em theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014
• 1.8.2.1.3.3. Bảo vệ nhóm quyền được phát triển của trẻ em theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014
• 1.8.2.1.3.4. Bảo vệ nhóm quyền được tham gia của trẻ em theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014
• 1.8.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU VÀ ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU CỦA NGHIÊN CỨU SINH ĐỐI VỚI LUẬN ÁN
• 1.8.3.1. Câu hỏi, giả thuyết và định hướng nghiên cứu liên quan đến những vấn đề lý luận
• 1.8.3.2. Câu hỏi, giả thuyết và định hướng nghiên cứu liên quan đến những quy định pháp luật về bảo vệ quyền trẻ em theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014
• 1.8.3.3. Câu hỏi, giả thuyết và định hướng nghiên cứu liên quan đến định hướng hoàn thiện pháp luật hôn nhân và gia đình về bảo vệ quyền trẻ em
• 1.8.3.4. Câu hỏi, giả thuyết và định hướng nghiên cứu liên quan đến giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật hôn nhân và gia đình về bảo vệ quyền trẻ em
• 1.9. KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
• 1. CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM VÀ BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM THEO LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH
• 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM
• 1.1.1. Khái niệm trẻ em
• 1.1.2. Khái niệm và đặc điểm của quyền trẻ em
• 1.1.3. Khái niệm bảo vệ quyền trẻ em, các cấp độ, biện pháp và chủ thể bảo vệ quyền trẻ em
• 1.1.3.1. Khái niệm bảo vệ quyền trẻ em
• 1.1.3.2. Các cấp độ bảo vệ quyền trẻ em
• 1.1.3.3. Các biện pháp bảo vệ quyền trẻ em
• 1.1.3.4. Các chủ thể bảo vệ quyền trẻ em
• 1.2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM THEO LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VIỆT NAM
• 1.2.1. Khái niệm bảo vệ quyền trẻ em theo luật hôn nhân và gia đình
• 1.2.2. Đặc điểm bảo vệ quyền trẻ em theo luật hôn nhân và gia đình
• 1.2.3. Vai trò của luật hôn nhân và gia đình trong việc bảo vệ quyền trẻ em
• 1.3. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁP LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM
• 1.3.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về bảo vệ trẻ em trong pháp luật hôn nhân và gia đình
• 1.3.2. Yếu tố văn hóa, phong tục, tập quán ảnh hưởng tới pháp luật hôn nhân và gia đình về bảo vệ quyền trẻ em
• 1.3.2.1. Yếu tố phong tục, tập quán
• 1.4. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VỀ BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM
• 2.1. QUY ĐỊNH KẾT HÔN TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN
• 2.1.1. Bảo vệ quyền trẻ em trong quy định về điều kiện kết hôn
• 2.1.2. Bảo vệ quyền trẻ em trong quy định về hậu quả hủy việc kết hôn trái pháp luật và giải quyết nam nữ chung sống với nhau như vợ chồng không đăng ký kết hôn
• 2.2. QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CỦA VỢ CHỒNG TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN
• 2.2.1. Quyền và nghĩa vụ nhân thân của vợ chồng trong việc bảo vệ quyền trẻ em
• 2.2.2. Quyền và nghĩa vụ về tài sản của vợ chồng trong việc bảo vệ quyền trẻ em
• 2.3. NGHĨA VỤ VÀ QUYỀN CỦA CHA MẸ TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN
• 2.3.1. Bảo vệ quyền trẻ em trong các quy định về quyền và nghĩa vụ giữa cha, mẹ và con
• 2.3.1.1. Cha, mẹ có nghĩa vụ và quyền yêu thương, tôn trọng thân thể, nhân phẩm của trẻ em
• 2.3.1.2. Cha mẹ có nghĩa vụ trông nom, chăm sóc và tôn trọng quyền được sống chung với cha mẹ của trẻ em
• 2.3.1.3. Cha mẹ không được phân biệt đối xử đối với trẻ em
• 2.3.1.4. Cha mẹ có nghĩa vụ nuôi dưỡng hoặc cấp dưỡng cho trẻ em
• 2.3.1.5. Cha mẹ có nghĩa vụ đại diện để bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ em
• 2.3.1.6. Cha, mẹ có nghĩa vụ tôn trọng quyền sở hữu tài sản của trẻ em
• 2.3.2. Bảo vệ quyền trẻ em trong các quy định về xác định cha, mẹ, con
• 2.3.3. Bảo vệ quyền trẻ em trong trường hợp cha, mẹ ly hôn
• 2.3.4. Bảo vệ quyền trẻ em trong các quy định về xác định người trực tiếp nuôi con và quyền, nghĩa vụ của người trực tiếp nuôi con
• 2.3.5. Bảo vệ quyền trẻ em trong các quy định về quyền, nghĩa vụ của người không trực tiếp nuôi con
• 2.4. NGHĨA VỤ VÀ QUYỀN CỦA CÁC THÀNH VIÊN KHÁC TRONG GIA ĐÌNH TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN
• 2.4.1. Nghĩa vụ và quyền của anh, chị với em chưa thành niên
• 2.4.2. Nghĩa vụ và quyền của ông bà nội, ông bà ngoại đối với cháu chưa thành niên
• 2.4.3. Nghĩa vụ và quyền của cô, dì, chú, cậu, bác ruột và cháu chưa thành niên
• 2.5. XỬ LÝ HÀNH VI VI PHẠM PHÁP LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VỀ BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM
• 2.5.1. Bảo vệ quyền trẻ em trong quy định về căn cứ hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên
• 2.5.2. Hậu quả của việc hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên
• 2.6. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3
• 3. CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VỀ BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM
• 3.1. ĐỊNH HƯỚNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM
• 3.1.1. Hoàn thiện pháp luật hôn nhân và gia đình phải hướng tới mục tiêu phát triển gia đình Việt Nam bền vững, là nền tảng vững chắc cho việc bảo vệ quyền trẻ em
• 3.1.2. Hoàn thiện pháp luật hôn nhân và gia đình phải bảo đảm quyền con người của trẻ em phù hợp với bối cảnh của Việt Nam
• 3.1.3. Hoàn thiện pháp luật hôn nhân và gia đình phải phù hợp với xu hướng hội nhập và giao lưu quốc tế trong việc bảo vệ quyền trẻ em
• 3.1.4. Hoàn thiện pháp luật hôn nhân và gia đình về bảo vệ quyền trẻ em phải đảm bảo tính thống nhất trong hệ thống pháp luật Việt Nam
• 3.1.5. Hoàn thiện pháp luật hôn nhân và gia đình về bảo vệ quyền trẻ em phải hướng tới việc xử lý nghiêm minh các hành vi của các thành viên gia đình xâm phạm quyền trẻ em
• 3.2. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH NĂM 2014 TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM
• 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 về nhóm các quy định về nghĩa vụ và quyền của cha mẹ với con
• 3.2.1.1. Bổ sung Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 để làm rõ nghĩa vụ của cha mẹ trong việc tôn trọng quyền được giáo dục không bạo lực đối với con
• 3.2.1.2. Luật Hôn nhân và gia đình cần quy định biện pháp để hạn chế việc cha, mẹ vi phạm nghĩa vụ nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trẻ em
• 3.2.2. Giải pháp hoàn thiện Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 về nhóm các quy định về bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn
• 3.2.2.1. Kiến nghị sửa đổi các quy định về nghĩa vụ và quyền của cha mẹ đối với con khi cha mẹ ly hôn
• 3.2.2.2. Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 cần quy định thống nhất thời điểm thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng
• 3.2.3. Giải pháp hoàn thiện Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 về quyền và nghĩa vụ của các thành viên khác trong gia đình với việc bảo vệ quyền trẻ em và các khái niệm pháp lý
• 3.2.3.1. Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 cần quy định quyền giữ mối liên hệ của người chưa thành niên với các thành viên khác trong gia đình và hạn chế quyền của các thành viên khác trong gia đình đối với người chưa thành niên
• 3.2.3.2. Bổ sung các quy định hướng dẫn chi tiết về nghĩa vụ yêu thương, trông nom, chăm sóc đối với người chưa thành niên
• 3.3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VỀ BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM TRONG GIA ĐÌNH
• 3.3.1. Giáo dục đạo đức, ý thức trách nhiệm của cha mẹ và các thành viên khác trong gia đình để xây dựng môi trường gia đình an toàn, hạnh phúc
• 3.3.2. Bộ Lao động – Thương binh và xã hội chủ trì, tổ chức phối hợp với Bộ Tư pháp, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch và các Bộ khác tổ chức tuyên truyền pháp luật về bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em
• 3.4. KẾT LUẬN CHƯƠNG 4
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

I. Giới thiệu về quyền trẻ em và luật hôn nhân gia đình

Quyền trẻ em là một khái niệm quan trọng trong luật pháp hiện đại, đặc biệt là trong bối cảnh hôn nhân và gia đình. Luật Hôn nhân và Gia đình Việt Nam quy định rõ ràng về quyền lợi và nghĩa vụ của cha mẹ đối với con cái. Theo đó, trẻ em có quyền được sống, được khai sinh, có quốc tịch và được biết về cha mẹ của mình. Điều này không chỉ đảm bảo sự phát triển toàn diện của trẻ mà còn tạo điều kiện cho trẻ em có thể tham gia vào các hoạt động xã hội một cách tích cực. Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 đã có những quy định rõ ràng hơn về bảo vệ quyền trẻ em, nhấn mạnh sự cần thiết phải bảo vệ trẻ em khỏi các hình thức bạo lực, lạm dụng và phân biệt đối xử.

1.1. Khái niệm quyền trẻ em

Khái niệm quyền trẻ em được hiểu là những quyền lợi mà trẻ em được hưởng theo quy định của pháp luật, bao gồm quyền sống, quyền được phát triển, quyền được bảo vệ và quyền được tham gia. Quyền trẻ em không chỉ là một vấn đề pháp lý mà còn là một vấn đề đạo đức xã hội. Luật Hôn nhân và Gia đình Việt Nam đã xác định rõ ràng các quyền này, tạo cơ sở pháp lý cho việc bảo vệ trẻ em trong gia đình và xã hội.

1.2. Vai trò của luật hôn nhân và gia đình trong bảo vệ quyền trẻ em

Luật Hôn nhân và Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền trẻ em. Các quy định trong luật này không chỉ bảo vệ quyền lợi của trẻ em mà còn quy định nghĩa vụ của cha mẹ và các thành viên khác trong gia đình đối với trẻ. Điều này giúp tạo ra một môi trường an toàn và lành mạnh cho sự phát triển của trẻ em. Luật cũng quy định các biện pháp xử lý đối với những hành vi vi phạm quyền trẻ em, đảm bảo rằng trẻ em luôn được bảo vệ và chăm sóc đúng cách.

II. Thực trạng bảo vệ quyền trẻ em theo luật hôn nhân và gia đình

Thực trạng bảo vệ quyền trẻ em theo luật Hôn nhân và Gia đình cho thấy nhiều tiến bộ nhưng cũng tồn tại không ít vấn đề. Mặc dù luật đã quy định rõ ràng về quyền lợi của trẻ em, nhưng trong thực tiễn, nhiều trẻ em vẫn bị xâm hại quyền lợi của mình. Tình trạng bạo lực gia đình, phân biệt đối xử và thiếu sự quan tâm từ cha mẹ là những vấn đề cần được giải quyết. Các cơ quan chức năng cũng cần tăng cường công tác giám sát và thực thi pháp luật nhằm bảo vệ tốt hơn quyền trẻ em trong gia đình.

2.1. Các vấn đề còn tồn tại trong thực tiễn

Mặc dù đã có nhiều quy định pháp luật nhằm bảo vệ quyền trẻ em, nhưng thực tế vẫn còn nhiều trẻ em không được bảo vệ đầy đủ. Nhiều trường hợp trẻ em bị bạo hành, xâm hại mà không được can thiệp kịp thời. Điều này cho thấy cần có những biện pháp mạnh mẽ hơn để bảo vệ quyền lợi của trẻ em, đặc biệt là trong bối cảnh xã hội đang thay đổi nhanh chóng.

2.2. Những giải pháp cần thực hiện

Để bảo vệ quyền trẻ em một cách hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, gia đình và xã hội. Các chương trình giáo dục về quyền trẻ em cần được triển khai rộng rãi hơn, nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của việc bảo vệ quyền trẻ em. Ngoài ra, cần có các biện pháp xử lý nghiêm khắc đối với những hành vi xâm hại quyền trẻ em để tạo ra một môi trường sống an toàn cho trẻ.

III. Định hướng hoàn thiện pháp luật hôn nhân và gia đình về bảo vệ quyền trẻ em

Việc hoàn thiện pháp luật về hôn nhân và gia đình là rất cần thiết để bảo vệ quyền trẻ em một cách hiệu quả hơn. Cần xem xét bổ sung các quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của cha mẹ trong việc chăm sóc và giáo dục trẻ em. Đồng thời, cần có các cơ chế giám sát và xử lý vi phạm để đảm bảo rằng quyền trẻ em luôn được tôn trọng và bảo vệ. Điều này không chỉ giúp trẻ em phát triển toàn diện mà còn góp phần xây dựng một xã hội văn minh, nhân ái.

3.1. Cần bổ sung quy định về quyền trẻ em

Các quy định hiện hành cần được bổ sung để làm rõ hơn về quyền trẻ em trong các mối quan hệ gia đình. Việc quy định rõ ràng về quyền được bảo vệ, quyền được phát triển và quyền được tham gia của trẻ em là rất cần thiết để đảm bảo rằng trẻ em không chỉ được bảo vệ mà còn có cơ hội phát triển toàn diện.

3.2. Tăng cường công tác giám sát và thực thi pháp luật

Cần có sự tăng cường công tác giám sát và thực thi pháp luật để bảo vệ quyền trẻ em. Các cơ quan chức năng cần có những biện pháp mạnh mẽ hơn trong việc phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm quyền trẻ em. Đồng thời, cần có các chương trình tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận thức của cộng đồng về quyền trẻ em và trách nhiệm của gia đình trong việc bảo vệ quyền lợi của trẻ.