Bảo Hiến trong Nhà Nước Pháp Quyền: Luận Án Tiến Sĩ Luật Học

Trong hệ thống pháp luật của các quốc gia theo đuổi dân chủ, Hiến pháp là văn bản chính trị - pháp lý tối cao, ghi nhận tuyên ngôn về tính hợp pháp của chế độ, là đạo luật cơ bản có hiệu lực pháp lý cao nhất, có vai trò quan trọng trong tổ chức, kiểm soát quyền lực nhà nước, bảo vệ quyền, lợi ích của con người. Chủ nghĩa hiến pháp là tiền đề của lý thuyết về Nhà nước pháp quyền. Vì vậy, bảo đảm tính tối thượng của Hiến pháp là đòi hỏi tất yếu.

Trên thực tế, các quốc gia có Hiến pháp đều tìm kiếm, xây dựng một mô hình bảo hiến với mục tiêu đảm bảo dân chủ, nhân quyền. Không có một khuôn mẫu chung về mô hình bảo hiến cho mọi quốc gia. Mỗi quốc gia dựa trên điều kiện chính trị - pháp lý, kinh tế, văn hóa - xã hội, lịch sử truyền thống để xây dựng mô hình phù hợp.

Xuất phát từ yêu cầu của sự nghiệp xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, xây dựng xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, đòi hỏi phải bảo đảm vị trí tối thượng của Hiến pháp trong hệ thống pháp luật, bảo đảm các chủ thể trong xã hội tôn trọng và nghiêm chỉnh chấp hành quy định của Hiến pháp, đặc biệt là các chủ thể có quyền lực từ Hiến pháp.

Bảo vệ Hiến pháp chính là bảo vệ nền tảng chính trị - pháp lý của quốc gia, của chế độ; bảo vệ chủ quyền nhân dân và quyền con người; bảo đảm sự ổn định và phát triển của đất nước. Vì vậy, bảo vệ Hiến pháp là bảo vệ lợi ích cao nhất, trường tồn và bền vững nhất của đất nước, là nhiệm vụ quan trọng trong việc xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa.

Văn kiện Đại hội lần thứ XI của Đảng Cộng sản Việt Nam xác định: “Nghiên cứu xây dựng, bổ sung các thể chế, cơ chế, cơ chế vận hành cụ thể để bảo đảm nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân và nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp”, “Khẩn trương nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992 phù hợp với tình hình mới.

Tiếp tục xây dựng từng bước hoàn thiện cơ chế, kiểm tra, giám sát tính hợp hiến, hợp pháp trong các hoạt động và quyết định của các cơ quan công quyền. Trên thực tế, vấn đề bảo vệ tính tối cao của Hiến pháp trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội quan trọng ở Việt Nam đã được đề cập ngay từ bản Hiến pháp đầu tiên (năm 1946) và tiếp tục được khẳng định, hoàn thiện, phát triển trong các bản Hiến pháp tiếp theo.

Nhiệm vụ giám sát bảo vệ tính tối cao của Hiến pháp được giao cho nhiều chủ thể như Quốc hội, các cơ quan thuộc Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Thủ tướng chính phủ, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao… với cơ chế phân công trách nhiệm không rõ ràng, dẫn tới hoạt động bảo hiến chưa thật sự hiệu quả.

Trên phương diện lý luận cũng như thực tiễn thì hành vi vi hiến ở Việt Nam có xảy ra nhưng chưa bị xử lý, điều đó được thể hiện trên thực tế các cơ quan có thẩm quyền chưa có bất kỳ phán quyết nào xử lý hành vi vi hiến. Qua đó có thể thấy rằng, hoạt động bảo hiến của Việt Nam hiện nay chỉ mang tính chất là hoạt động giám sát, kiểm tra, tự kiểm tra của các chủ thể có thẩm quyền mà không mang tính phán xét. Như vậy, ở Việt Nam chưa thiết lập được mô hình bảo hiến thật sự hiệu lực, hiệu quả và phù hợp với đặc điểm tình hình của đất nước.

Vì vậy, để hướng tới xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, xây dựng xã hội “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân và đặc biệt trong điều kiện Việt Nam đang nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992 thì việc nghiên cứu đề xuất giải pháp thiết lập mô hình bảo hiến hiệu lực, hiệu quả và phù hợp với điều kiện về chính trị, kinh tế, văn hóa ở Việt Nam hiện nay là một yêu cầu mang tính cấp thiết.

Xuất phát từ cơ sở lý luận và thực tiễn nêu trên, tác giả chọn đề tài “Bảo hiến trong Nhà nước pháp quyền” làm Luận án Tiến sĩ luật học, chuyên ngành Lý luận và Lịch sử Nhà nước và Pháp luật. Đây là đề tài mang tính cấp thiết, có ý nghĩa thiết thực cả về lý luận và thực tiễn sâu sắc đối với Việt Nam, góp phần trực tiếp vào bảo vệ tính tối cao của Hiến pháp, bảo vệ chủ quyền nhân dân, đảm bảo nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thật sự là nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.

Luận án góp phần khẳng định những giá trị lý luận và thực tiễn về vị trí, vai trò của Hiến pháp và bảo vệ Hiến pháp trong đời sống chính trị, pháp lý của mỗi quốc gia.

Luận án đưa ra khái niệm về bảo hiến, mô hình bảo hiến, hành vi vi hiến.