Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Đảng và Nhà nước Việt Nam nhằm phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Tại huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương, với dân số khoảng 109.635 người và diện tích tự nhiên 109 km², đời sống văn hóa cơ sở đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống, phát triển kinh tế - xã hội và giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống. Từ năm 2011 đến tháng 10/2018, huyện Nam Sách đã triển khai nhiều phong trào xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, ổn định chính trị và nâng cao đời sống tinh thần của người dân.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ thực trạng công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở tại huyện Nam Sách trong giai đoạn này, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội và văn hóa địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 5 xã và 1 thị trấn thuộc huyện Nam Sách, với thời gian khảo sát từ năm 2011 đến tháng 10/2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền và ngành văn hóa địa phương trong việc hoạch định chính sách, tổ chức các hoạt động văn hóa phù hợp, góp phần phát triển bền vững đời sống văn hóa cơ sở.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về văn hóa cơ sở, quản lý văn hóa và xã hội học để phân tích thực trạng xây dựng đời sống văn hóa cơ sở. Hai khung lý thuyết chính bao gồm:

  1. Lý thuyết về đời sống văn hóa cơ sở: Đời sống văn hóa cơ sở được hiểu là tổng thể các hoạt động văn hóa diễn ra tại các đơn vị hành chính cơ sở như làng, xã, thị trấn, nhằm thỏa mãn nhu cầu vật chất và tinh thần của người dân, đồng thời xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, phát huy bản sắc dân tộc và tiếp thu giá trị văn hóa tiến bộ của nhân loại. Các thành tố cấu thành gồm chủ thể văn hóa (con người), sản phẩm văn hóa (vật thể và phi vật thể), hoạt động văn hóa và cảnh quan văn hóa.

  2. Mô hình quản lý văn hóa cơ sở: Tập trung vào vai trò của các chủ thể quản lý nhà nước từ trung ương đến địa phương, sự phối hợp giữa các ban ngành, đoàn thể và cộng đồng dân cư trong việc tổ chức, chỉ đạo và thực hiện các phong trào xây dựng đời sống văn hóa cơ sở. Mô hình nhấn mạnh nguyên tắc phát huy quyền làm chủ của nhân dân, sự phối hợp hai chiều giữa chính quyền và cơ sở, đồng thời đảm bảo tính dân chủ và tự quản trong hoạt động văn hóa.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: đời sống văn hóa, văn hóa cơ sở, phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, thiết chế văn hóa, nếp sống văn minh, hương ước, quy ước văn hóa.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp cả định lượng và định tính nhằm đảm bảo tính toàn diện và sâu sắc trong phân tích:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ khảo sát thực địa tại 5 xã và 1 thị trấn thuộc huyện Nam Sách, với cỡ mẫu 200 hộ dân được chọn ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện. Ngoài ra, tác giả tiến hành phỏng vấn sâu các cán bộ văn hóa từ huyện đến cơ sở và các thành viên cộng đồng dân cư để thu thập thông tin định tính.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để xử lý số liệu khảo sát, đánh giá tỷ lệ phần trăm các ý kiến, mức độ hài lòng và hiệu quả công tác xây dựng đời sống văn hóa. Phân tích nội dung được áp dụng cho các cuộc phỏng vấn sâu nhằm làm rõ nguyên nhân, khó khăn và đề xuất giải pháp. Tổng hợp, so sánh kết quả với các nghiên cứu tương tự để đánh giá mức độ phù hợp và hiệu quả.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2011 đến tháng 10/2018, tương ứng với thời kỳ thực hiện nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện Nam Sách lần thứ XXVI và XXVII, nhằm đánh giá quá trình phát triển và những biến chuyển trong xây dựng đời sống văn hóa cơ sở.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Công tác chỉ đạo và tuyên truyền được quan tâm nhưng còn hạn chế: 60,5% người dân đánh giá công tác tuyên truyền xây dựng đời sống văn hóa cơ sở là tốt hoặc rất tốt, tuy nhiên vẫn còn 13,5% đánh giá không tốt và 2% ý kiến khác. Nội dung tuyên truyền chưa đa dạng, chưa tập trung nhiều vào các văn bản pháp luật và biểu dương gương điển hình, hệ thống truyền thanh cơ sở chưa phủ kín toàn bộ địa bàn.

  2. Xây dựng hương ước, quy ước văn hóa được triển khai hiệu quả: Các hương ước, quy ước được xây dựng và sửa đổi phù hợp với thực tế, góp phần nâng cao ý thức cộng đồng trong việc giữ gìn truyền thống và xây dựng nếp sống văn minh. Việc tổ chức tập huấn, bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho cán bộ cơ sở được thực hiện thường xuyên.

  3. Phong trào xây dựng gia đình, làng, khu dân cư văn hóa phát triển tích cực: Tỷ lệ hộ gia đình đạt danh hiệu “Gia đình văn hóa” và các làng, khu dân cư văn hóa tăng qua các năm, góp phần nâng cao đời sống tinh thần và giữ gìn các giá trị truyền thống. Trên 70% hộ gia đình thực hiện tốt các quy định về nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang.

  4. Nguồn lực đầu tư cơ sở vật chất và thiết chế văn hóa được tăng cường: Trong vòng 7 năm, huyện đã huy động trên 1200 tỷ đồng đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, trong đó ngân sách huyện và xã chiếm trên 520 tỷ đồng, nhân dân đóng góp 356 tỷ đồng. Tỷ lệ phòng học kiên cố cao tầng đạt 97,6%, nhiều công trình văn hóa, thể thao được xây mới và nâng cấp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở tại huyện Nam Sách đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên và nhân dân về vai trò của văn hóa trong phát triển kinh tế - xã hội. Việc xây dựng hương ước, quy ước văn hóa và phong trào gia đình, làng văn hóa đã tạo nên môi trường văn hóa lành mạnh, thúc đẩy sự phát triển toàn diện của con người.

Tuy nhiên, hạn chế trong công tác tuyên truyền và sự chưa đồng đều trong việc thực hiện các phong trào tại một số địa phương cho thấy cần có sự điều chỉnh, đổi mới phương pháp truyền thông và tăng cường kiểm tra, giám sát. So sánh với các nghiên cứu về xây dựng đời sống văn hóa cơ sở tại các địa phương khác, huyện Nam Sách có lợi thế về nguồn lực đầu tư và truyền thống văn hóa phong phú nhưng cũng phải đối mặt với thách thức từ sự phát triển kinh tế nhanh chóng và tác động của cơ chế thị trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ hộ gia đình văn hóa qua các năm, bảng tổng hợp nguồn lực đầu tư và biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của người dân về công tác tuyên truyền, giúp minh họa rõ nét hơn về tiến trình và hiệu quả công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục văn hóa: Sử dụng đa dạng các hình thức truyền thông, đặc biệt là truyền thanh cơ sở, truyền hình và mạng xã hội để nâng cao nhận thức của người dân về xây dựng đời sống văn hóa. Nội dung cần ngắn gọn, dễ hiểu, tập trung vào các văn bản pháp luật, gương điển hình và các hoạt động văn hóa thiết thực. Thời gian thực hiện: ngay trong 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Văn hóa và Thông tin huyện phối hợp với Ban chỉ đạo phong trào các cấp.

  2. Nâng cao chất lượng xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước văn hóa: Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng xây dựng hương ước cho cán bộ cơ sở, đồng thời rà soát, sửa đổi các hương ước không phù hợp. Khuyến khích cộng đồng dân cư tự quản, giám sát việc thực hiện. Thời gian: 2 năm. Chủ thể: UBND xã, thị trấn phối hợp Phòng Tư pháp và Phòng Văn hóa.

  3. Phát huy vai trò cộng đồng trong phong trào xây dựng gia đình, làng văn hóa: Tăng cường sự tham gia của các tổ chức đoàn thể, hội phụ nữ, nông dân, thanh niên trong việc vận động, giám sát và biểu dương các gia đình, làng văn hóa tiêu biểu. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Ban chỉ đạo phong trào huyện và xã.

  4. Đầu tư nâng cấp thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở: Tiếp tục huy động nguồn lực từ ngân sách và xã hội hóa để xây dựng, nâng cấp nhà văn hóa, sân thể thao, thư viện, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động văn hóa, thể thao của nhân dân. Thời gian: kế hoạch 5 năm. Chủ thể: UBND huyện, xã phối hợp các tổ chức xã hội.

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả công tác xây dựng đời sống văn hóa: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, công khai kết quả đánh giá để kịp thời điều chỉnh, khắc phục hạn chế. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: Ban chỉ đạo phong trào các cấp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển văn hóa cơ sở, nâng cao hiệu quả quản lý và tổ chức các hoạt động văn hóa.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý văn hóa, xã hội học: Tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, phương pháp nghiên cứu và phân tích dữ liệu thực địa.

  3. Các tổ chức đoàn thể, cộng đồng dân cư tại địa phương: Giúp hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và cách thức tham gia xây dựng đời sống văn hóa, phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong sáng tạo và hưởng thụ văn hóa.

  4. Lãnh đạo địa phương và các cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp thông tin về thực trạng, khó khăn và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở là gì?
    Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở là tổng thể các hoạt động văn hóa tại các đơn vị hành chính cơ sở nhằm thỏa mãn nhu cầu vật chất và tinh thần của người dân, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, giữ gìn bản sắc dân tộc và phát triển nếp sống văn minh.

  2. Vai trò của cộng đồng dân cư trong xây dựng đời sống văn hóa cơ sở như thế nào?
    Cộng đồng dân cư là chủ thể tự quản, tham gia tích cực trong các phong trào xây dựng gia đình, làng văn hóa, thực hiện nếp sống văn minh và giám sát việc thực hiện các quy ước, hương ước văn hóa, góp phần tạo nên sức mạnh đoàn kết và phát triển bền vững.

  3. Những khó khăn chính trong công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở tại Nam Sách là gì?
    Khó khăn gồm công tác tuyên truyền chưa hiệu quả, nội dung chưa phong phú, hệ thống truyền thanh cơ sở chưa phủ kín, sự chưa đồng đều trong chỉ đạo và thực hiện ở một số địa phương, cùng với tác động tiêu cực của cơ chế thị trường làm xói mòn giá trị truyền thống.

  4. Các thiết chế văn hóa cơ sở gồm những gì?
    Thiết chế văn hóa cơ sở bao gồm nhà văn hóa, sân thể thao, thư viện, các điểm sinh hoạt văn hóa cộng đồng, nơi tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao nhằm phục vụ nhu cầu hưởng thụ và sáng tạo văn hóa của người dân.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở?
    Cần tăng cường tuyên truyền đa dạng, nâng cao chất lượng hương ước, phát huy vai trò cộng đồng, đầu tư thiết chế văn hóa, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá kết quả thực hiện để kịp thời điều chỉnh.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ thực trạng xây dựng đời sống văn hóa cơ sở tại huyện Nam Sách từ năm 2011 đến 2018, với nhiều thành tựu nổi bật về công tác chỉ đạo, phong trào xây dựng gia đình và làng văn hóa, cũng như đầu tư thiết chế văn hóa.
  • Công tác tuyên truyền và sự đồng đều trong thực hiện phong trào còn hạn chế, cần được cải thiện để nâng cao hiệu quả.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cấp chính quyền, ngành văn hóa và cộng đồng dân cư trong việc phát triển đời sống văn hóa cơ sở.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường tuyên truyền, nâng cao chất lượng hương ước, phát huy vai trò cộng đồng và đầu tư thiết chế văn hóa trong giai đoạn tiếp theo.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đánh giá định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện mô hình xây dựng đời sống văn hóa cơ sở.

Quý độc giả và các nhà quản lý văn hóa được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu này để nâng cao hiệu quả công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, góp phần phát triển bền vững văn hóa và xã hội tại địa phương.