Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc đánh giá quá trình học tập của học sinh đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng dạy và học. Theo ước tính, chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại Việt Nam đã nhấn mạnh việc đánh giá quá trình nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, đặc biệt trong các môn học trọng tâm như Toán lớp 11. Chương “Giới hạn” trong môn Toán lớp 11 là một nội dung quan trọng của đại số và giải tích, đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc và vận dụng linh hoạt của học sinh. Tuy nhiên, thực trạng sử dụng các phương pháp đánh giá hiện nay, đặc biệt là câu hỏi trắc nghiệm khách quan (TNKQ), còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào kiểm tra định kỳ và chưa khai thác hiệu quả trong đánh giá quá trình.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng và sử dụng hệ thống câu hỏi TNKQ khách quan nhằm đánh giá quá trình dạy học chương “Giới hạn” ở môn Toán lớp 11 tại các trường trung học phổ thông, với phạm vi nghiên cứu tập trung tại trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh trong năm học 2022-2023. Nghiên cứu nhằm cung cấp công cụ đánh giá hiệu quả, giúp giáo viên phát hiện kịp thời tiến bộ và khó khăn của học sinh, từ đó điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp. Các chỉ số đánh giá như độ khó, độ phân biệt của câu hỏi và mức độ hài lòng của giáo viên, học sinh được sử dụng làm thước đo hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực tư duy toán học của học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về đánh giá trong giáo dục, đặc biệt là đánh giá quá trình (assessment for learning) và đánh giá như hoạt động học tập (assessment as learning). Theo Clark (2011), đánh giá quá trình là quá trình cung cấp phản hồi liên tục nhằm điều chỉnh dạy và học để cải thiện kết quả học tập. Harlen & James (1997) nhấn mạnh vai trò phản hồi trong việc xác định bước tiếp theo của học sinh. Ngoài ra, mô hình phân loại Bloom được áp dụng để xây dựng câu hỏi TNKQ theo các cấp độ nhận thức: Nhớ, Hiểu, Vận dụng, Phân tích và Tổng hợp, nhằm đảm bảo đánh giá toàn diện năng lực học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Đánh giá quá trình: Đánh giá liên tục trong suốt quá trình học nhằm phát hiện và hỗ trợ sự tiến bộ của học sinh.
  • Câu hỏi trắc nghiệm khách quan: Phương pháp kiểm tra với các dạng câu hỏi như đúng-sai, nhiều lựa chọn, ghép đôi, điền khuyết, đảm bảo tính khách quan trong chấm điểm.
  • Độ khó và độ phân biệt câu hỏi: Các chỉ số thống kê dùng để đánh giá chất lượng câu hỏi trắc nghiệm, giúp lựa chọn câu hỏi phù hợp với mục tiêu đánh giá.
  • Phản hồi trong đánh giá: Bao gồm phản hồi miệng và phản hồi bằng văn bản, giúp học sinh và giáo viên điều chỉnh quá trình dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận, khảo sát thực tiễn và thực nghiệm sư phạm.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ tài liệu chuyên ngành, khảo sát ý kiến 25 giáo viên và 40 học sinh tại trung tâm GDNN-GDTX Gia Bình, cùng với kết quả thực nghiệm sư phạm trên hai lớp học lớp 11.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích kết quả khảo sát, phân tích độ khó và độ phân biệt câu hỏi trắc nghiệm theo công thức chuẩn, đồng thời đánh giá hiệu quả thực nghiệm qua so sánh kết quả học tập giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023, bao gồm giai đoạn xây dựng câu hỏi, khảo sát thực trạng, tổ chức thực nghiệm sư phạm và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng sử dụng câu hỏi TNKQ trong đánh giá quá trình còn hạn chế: Chỉ 16% giáo viên thường xuyên sử dụng câu hỏi TNKQ trong đánh giá quá trình, trong khi 64% sử dụng không thường xuyên hoặc không sử dụng. Học sinh cũng phản ánh rằng chỉ khoảng 10% giáo viên thường xuyên đặt câu hỏi trắc nghiệm nhanh trong giờ học.

  2. Chất lượng câu hỏi TNKQ được xây dựng đạt yêu cầu: Qua phân tích độ khó, 70% câu hỏi có độ khó trong khoảng 40%-60%, phù hợp để đánh giá năng lực học sinh. Độ phân biệt câu hỏi cũng đạt mức cao, giúp phân loại chính xác học sinh giỏi và kém.

  3. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: So sánh kết quả kiểm tra 20 phút giữa lớp thực nghiệm (sử dụng câu hỏi TNKQ đánh giá quá trình) và lớp đối chứng cho thấy lớp thực nghiệm có điểm trung bình cao hơn 15%, đồng thời tỷ lệ học sinh đạt điểm trên trung bình tăng 20%.

  4. Phản hồi tích cực từ giáo viên và học sinh: 72% giáo viên đánh giá câu hỏi TNKQ giúp phát hiện nhanh tiến bộ và khó khăn của học sinh, 60% học sinh cảm thấy hứng thú hơn khi được đánh giá bằng câu hỏi trắc nghiệm khách quan trong quá trình học.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế trong việc sử dụng câu hỏi TNKQ là do giáo viên thiếu kinh nghiệm soạn thảo, mất nhiều thời gian và chưa có quy định cụ thể trong dạy học kiến thức mới. Điều kiện cơ sở vật chất và sự ngại đổi mới phương pháp cũng là rào cản. Tuy nhiên, kết quả thực nghiệm cho thấy việc áp dụng câu hỏi TNKQ trong đánh giá quá trình không chỉ nâng cao hiệu quả học tập mà còn kích thích sự chủ động, sáng tạo của học sinh.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với quan điểm của Black và William (1998) về vai trò quan trọng của đánh giá quá trình trong cải thiện thành tích học tập. Việc phân tích độ khó và độ phân biệt câu hỏi cũng tương đồng với các tiêu chuẩn quốc tế về xây dựng đề thi trắc nghiệm khách quan. Biểu đồ so sánh điểm trung bình giữa hai nhóm học sinh có thể minh họa rõ nét sự khác biệt về hiệu quả học tập.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo giáo viên về xây dựng và sử dụng câu hỏi TNKQ: Tổ chức các khóa bồi dưỡng kỹ năng soạn thảo câu hỏi TNKQ theo chuẩn Bloom, tập trung vào kỹ thuật xây dựng câu hỏi có độ khó và độ phân biệt phù hợp. Thời gian thực hiện: 6 tháng; chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng ngân hàng câu hỏi TNKQ chuẩn hóa cho chương “Giới hạn”: Phát triển hệ thống câu hỏi đa dạng, được kiểm định chất lượng để giáo viên dễ dàng sử dụng trong đánh giá quá trình. Thời gian: 1 năm; chủ thể: Bộ môn Toán các trường đại học sư phạm và Sở GDĐT.

  3. Khuyến khích áp dụng câu hỏi TNKQ trong các hoạt động dạy học thường xuyên: Giáo viên nên tích hợp câu hỏi TNKQ vào các tiết học nhằm đánh giá liên tục, giúp phát hiện và hỗ trợ kịp thời học sinh. Thời gian: áp dụng ngay trong năm học; chủ thể: giáo viên các trường THPT.

  4. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và hỗ trợ kỹ thuật: Trang bị thiết bị công nghệ hỗ trợ việc tổ chức kiểm tra trắc nghiệm khách quan, như phần mềm quản lý đề thi và chấm điểm tự động. Thời gian: 1-2 năm; chủ thể: nhà trường và các cơ quan quản lý giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán trung học phổ thông: Nắm bắt phương pháp xây dựng và sử dụng câu hỏi TNKQ để nâng cao hiệu quả đánh giá quá trình, từ đó điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp với năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách đào tạo, hỗ trợ giáo viên và phát triển chương trình đánh giá phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Toán: Học tập kỹ thuật xây dựng câu hỏi trắc nghiệm khách quan và hiểu rõ vai trò của đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về đánh giá trong giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

1. Câu hỏi trắc nghiệm khách quan là gì và có ưu điểm gì trong đánh giá quá trình?
Câu hỏi trắc nghiệm khách quan là dạng câu hỏi có đáp án rõ ràng, không phụ thuộc vào người chấm, giúp đánh giá nhanh và chính xác năng lực học sinh. Ưu điểm là tiết kiệm thời gian, khách quan, dễ phân loại học sinh và phù hợp với đánh giá liên tục trong quá trình học.

2. Làm thế nào để xây dựng câu hỏi TNKQ có độ khó và độ phân biệt phù hợp?
Câu hỏi cần được thiết kế dựa trên chuẩn kiến thức và kỹ năng, tránh quá dễ hoặc quá khó. Độ khó nên nằm trong khoảng 40%-60%, đồng thời câu hỏi phải phân biệt được học sinh giỏi và kém thông qua phân tích thống kê kết quả trả lời.

3. Tại sao việc sử dụng câu hỏi TNKQ trong đánh giá quá trình còn hạn chế ở các trường THPT?
Nguyên nhân chính là giáo viên thiếu kinh nghiệm soạn thảo, mất nhiều thời gian, chưa có quy định cụ thể và điều kiện cơ sở vật chất chưa đáp ứng. Ngoài ra, tâm lý ngại đổi mới phương pháp cũng ảnh hưởng đến việc áp dụng.

4. Câu hỏi TNKQ có thể đánh giá được những năng lực nào của học sinh?
Ngoài kiến thức cơ bản, câu hỏi TNKQ còn có thể đánh giá năng lực tư duy, khả năng vận dụng, phân tích và tổng hợp thông tin, tùy thuộc vào mức độ nhận thức được thiết kế trong câu hỏi.

5. Làm thế nào để giáo viên sử dụng hiệu quả câu hỏi TNKQ trong dạy học?
Giáo viên nên tích hợp câu hỏi TNKQ vào các hoạt động dạy học thường xuyên, kết hợp với phản hồi kịp thời cho học sinh, đồng thời phân tích kết quả để điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp với năng lực và tiến bộ của học sinh.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan đánh giá quá trình dạy học chương “Giới hạn” ở môn Toán lớp 11, đáp ứng các tiêu chí về độ khó, độ phân biệt và tính khách quan.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy việc sử dụng câu hỏi TNKQ giúp nâng cao kết quả học tập và tăng cường sự chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình học.
  • Kết quả khảo sát phản ánh thực trạng hạn chế trong việc áp dụng câu hỏi TNKQ, đồng thời chỉ ra nhu cầu đào tạo và hỗ trợ giáo viên trong việc xây dựng và sử dụng công cụ đánh giá này.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực giáo viên, phát triển ngân hàng câu hỏi và cải thiện điều kiện cơ sở vật chất để thúc đẩy đổi mới phương pháp đánh giá.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, áp dụng rộng rãi câu hỏi TNKQ trong dạy học và tiếp tục nghiên cứu mở rộng sang các chủ đề Toán học khác nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Hành động ngay hôm nay để áp dụng phương pháp đánh giá hiện đại, góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học môn Toán lớp 11!