Tổng quan nghiên cứu

Ngành y tế tại Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) là trung tâm y tế lớn nhất khu vực và cả nước, với hơn 30 triệu lượt khám chữa bệnh mỗi năm, trong đó 40-60% người bệnh đến từ các tỉnh lân cận. Tuy nhiên, ngành y tế đang đối mặt với nhiều thách thức như quá tải bệnh viện công lập, cơ sở hạ tầng và trang thiết bị xuống cấp, thiếu vốn đầu tư và khó khăn trong việc giữ chân đội ngũ y bác sĩ có trình độ cao. Nguồn ngân sách nhà nước cấp cho ngành y tế có xu hướng giảm mạnh, đặc biệt năm 2017 giảm tới 42% so với năm trước, buộc các bệnh viện phải tự chủ tài chính và cạnh tranh thu hút người bệnh.

Trong bối cảnh đó, mô hình hợp tác công tư (PPP) được xem là giải pháp quan trọng để huy động nguồn lực tài chính và chuyên môn từ khu vực tư nhân, nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ y tế và giảm áp lực cho ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, việc triển khai PPP trong lĩnh vực y tế tại TP.HCM còn mới mẻ, với nhiều rủi ro chưa được nhận diện và quản lý hiệu quả. Luận văn tập trung xác định các yếu tố rủi ro trọng yếu trong các dự án PPP y tế tại TP.HCM, đánh giá mức độ ảnh hưởng và đề xuất phân bổ rủi ro cho các bên tham gia nhằm tối ưu hóa hiệu quả quản lý rủi ro.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm khảo sát nhân viên, quản lý tại Sở Y tế, các bệnh viện công lập, tư nhân và các công ty tư nhân tham gia hoặc dự kiến tham gia dự án PPP trên địa bàn TP.HCM. Mục tiêu nghiên cứu nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc quản lý rủi ro trong PPP y tế, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư và chất lượng dịch vụ y tế tại thành phố.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về hợp tác công tư (PPP) và quản lý rủi ro trong dự án PPP. Theo định nghĩa của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), PPP là hợp đồng dài hạn giữa khu vực nhà nước và tư nhân nhằm cung cấp tài sản hoặc dịch vụ công, trong đó tư nhân chịu trách nhiệm quản lý rủi ro trọng yếu và nguồn thu phụ thuộc hiệu suất. Các đặc điểm chính của PPP bao gồm thời gian hợp đồng dài (20-30 năm), chia sẻ rủi ro và trách nhiệm giữa các bên, và nguồn thu có thể từ nhà nước hoặc người sử dụng dịch vụ.

Trong lĩnh vực y tế, PPP có các mô hình cơ sở hạ tầng y tế, dịch vụ lâm sàng riêng lẻ và mô hình tích hợp, với các hình thức hợp đồng như BOT, DBFM, O&M, nhượng quyền khai thác. Đặc thù của PPP y tế là liên quan trực tiếp đến sức khỏe con người, đòi hỏi chất lượng dịch vụ cao, sự kiểm soát chặt chẽ của nhà nước và vai trò quan trọng của đội ngũ nhân viên y tế.

Rủi ro trong PPP được định nghĩa là các yếu tố có thể gây tác động tiêu cực hoặc cơ hội đến mục tiêu dự án về thời gian, chi phí, chất lượng và lợi nhuận. Các rủi ro trọng yếu là những yếu tố then chốt ảnh hưởng quyết định đến thành công dự án. Nguyên tắc phân bổ rủi ro là giao rủi ro cho bên có khả năng quản lý tốt nhất với chi phí thấp nhất, nhằm giảm thiểu chi phí và tăng hiệu quả dự án.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, văn bản pháp luật của Bộ Y tế, Sở Y tế TP.HCM và các tài liệu liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp với 123 chuyên gia, nhân viên quản lý và cán bộ y tế tại các bệnh viện công lập, tư nhân và các công ty tư nhân tham gia dự án PPP.

Cỡ mẫu khảo sát là 123 phản hồi hợp lệ, đạt tỷ lệ 38% trên tổng số phiếu phát ra. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo chuyên gia và người tham gia dự án PPP. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS với các kỹ thuật như phân tích Cronbach’s Alpha để đánh giá độ tin cậy thang đo, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các yếu tố rủi ro, và thang đo Likert 5 điểm để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố rủi ro.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2018, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích số liệu, và đề xuất giải pháp quản lý rủi ro.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định 19 yếu tố rủi ro trọng yếu trong PPP y tế được phân thành 5 nhóm: rủi ro chính trị, xây dựng, tài chính, hoạt động và doanh thu. Ví dụ, rủi ro chính trị như thay đổi chính sách, can thiệp chính trị, thiếu sự hỗ trợ của chính phủ được đánh giá có mức độ ảnh hưởng cao với điểm trung bình trên 4,0 trên thang Likert 5 điểm.

  2. Mức độ ảnh hưởng của rủi ro tài chính và xây dựng rất lớn, với các yếu tố như biến động lãi suất, lạm phát, chi phí xây dựng vượt định mức, chậm trễ hoàn thành dự án đều có điểm trung bình trên 3,8. Điều này phản ánh tính nhạy cảm của dự án PPP y tế với các biến động kinh tế vĩ mô và tiến độ thi công.

  3. Phân bổ rủi ro cho các bên đối tác: Kết quả khảo sát cho thấy 45% các yếu tố rủi ro được đề xuất giao cho khu vực tư nhân quản lý, 19,6% giao cho nhà nước, và 54,9% rủi ro được chia sẻ giữa hai bên. Rủi ro chính trị, pháp lý chủ yếu do nhà nước quản lý, trong khi rủi ro xây dựng, vận hành và tài chính thường do tư nhân đảm nhận hoặc chia sẻ.

  4. Tình hình thực tế tại TP.HCM cho thấy các bệnh viện công lập đang chịu áp lực tài chính lớn do ngân sách nhà nước giảm 42% năm 2017 so với năm trước, buộc phải tăng cường xã hội hóa y tế và hợp tác công tư để duy trì hoạt động và phát triển.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các rủi ro trọng yếu xuất phát từ đặc thù mô hình PPP y tế, trong đó sự phụ thuộc vào chính sách nhà nước và nguồn vốn dài hạn tạo ra rủi ro chính trị và tài chính cao. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, mức độ ảnh hưởng của rủi ro chính trị và pháp lý tại TP.HCM tương đồng với các nước đang phát triển, nơi hệ thống pháp luật và chính sách còn chưa ổn định hoàn toàn.

Việc phân bổ rủi ro theo nguyên tắc giao cho bên có khả năng quản lý tốt nhất giúp giảm thiểu chi phí và tăng hiệu quả dự án. Kết quả phân bổ rủi ro tại TP.HCM phù hợp với xu hướng chung trên thế giới, trong đó nhà nước giữ vai trò quản lý rủi ro vĩ mô, còn tư nhân chịu trách nhiệm rủi ro kỹ thuật và vận hành.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bổ rủi ro theo từng nhóm và bảng điểm trung bình mức độ ảnh hưởng của các yếu tố rủi ro, giúp minh họa rõ ràng vai trò và trách nhiệm của các bên trong quản lý rủi ro PPP y tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường khung pháp lý và chính sách hỗ trợ PPP y tế: Nhà nước cần hoàn thiện các quy định pháp luật liên quan đến PPP, đảm bảo tính minh bạch, ổn định và hỗ trợ tài chính phù hợp nhằm giảm thiểu rủi ro chính trị và pháp lý. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Y tế, Sở Y tế, các cơ quan quản lý nhà nước.

  2. Xây dựng cơ chế phân bổ rủi ro rõ ràng và hiệu quả: Áp dụng nguyên tắc phân bổ rủi ro cho bên có khả năng quản lý tốt nhất, đồng thời thiết lập hệ thống giám sát và đánh giá rủi ro liên tục trong suốt vòng đời dự án. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Ban quản lý dự án PPP, các bên tham gia dự án.

  3. Nâng cao năng lực quản lý và kỹ thuật cho khu vực tư nhân: Tổ chức đào tạo, chuyển giao công nghệ và hỗ trợ kỹ thuật để tư nhân có thể đảm nhận tốt các rủi ro xây dựng, vận hành và tài chính. Thời gian: 1-3 năm; Chủ thể: Sở Y tế, các tổ chức đào tạo, nhà đầu tư tư nhân.

  4. Khuyến khích xã hội hóa và huy động nguồn lực tài chính tư nhân: Phát triển các hình thức hợp tác đa dạng như liên doanh liên kết mua sắm trang thiết bị, vay vốn kích cầu với ưu đãi lãi suất để tăng cường đầu tư cho y tế. Thời gian: 1-5 năm; Chủ thể: Sở Y tế, chính quyền TP, các tổ chức tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách y tế: Giúp hiểu rõ các rủi ro trong PPP y tế và cách phân bổ trách nhiệm quản lý rủi ro, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

  2. Các bệnh viện công lập và tư nhân: Hỗ trợ trong việc đánh giá và quản lý rủi ro khi tham gia các dự án PPP, nâng cao hiệu quả hoạt động và thu hút đầu tư.

  3. Nhà đầu tư tư nhân và doanh nghiệp trong lĩnh vực y tế: Cung cấp thông tin về các yếu tố rủi ro và cơ chế phân bổ rủi ro, giúp đưa ra quyết định đầu tư chính xác và quản lý dự án hiệu quả.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành kinh tế, quản lý dự án: Là tài liệu tham khảo quý giá về mô hình PPP trong lĩnh vực y tế, phương pháp nghiên cứu và phân tích rủi ro trong dự án công tư.

Câu hỏi thường gặp

  1. PPP trong lĩnh vực y tế là gì?
    PPP y tế là hợp đồng dài hạn giữa nhà nước và tư nhân nhằm xây dựng, vận hành cơ sở hạ tầng và cung cấp dịch vụ y tế, trong đó tư nhân chịu trách nhiệm quản lý rủi ro trọng yếu và nguồn thu phụ thuộc hiệu suất.

  2. Những rủi ro trọng yếu nào thường gặp trong dự án PPP y tế?
    Các rủi ro chính gồm rủi ro chính trị (thay đổi chính sách, can thiệp chính trị), rủi ro tài chính (biến động lãi suất, lạm phát), rủi ro xây dựng (trì hoãn, chi phí vượt mức), rủi ro vận hành và doanh thu.

  3. Làm thế nào để phân bổ rủi ro hiệu quả trong PPP y tế?
    Phân bổ rủi ro dựa trên nguyên tắc giao cho bên có khả năng quản lý tốt nhất với chi phí thấp nhất, thường nhà nước quản lý rủi ro vĩ mô, tư nhân chịu trách nhiệm rủi ro kỹ thuật và vận hành.

  4. Tại sao PPP lại quan trọng đối với ngành y tế TP.HCM?
    Do ngân sách nhà nước giảm mạnh và nhu cầu đầu tư lớn, PPP giúp huy động nguồn lực tài chính và chuyên môn từ khu vực tư nhân, nâng cao chất lượng dịch vụ và giảm áp lực tài chính cho bệnh viện công.

  5. Các bệnh viện công lập có thể áp dụng PPP như thế nào?
    Bệnh viện có thể tham gia các hình thức PPP như BOT, DBFM, liên doanh liên kết mua sắm thiết bị, hoặc hợp đồng vận hành quản lý để cải thiện cơ sở hạ tầng, nâng cao chất lượng dịch vụ và tự chủ tài chính.

Kết luận

  • Luận văn đã xác định 19 yếu tố rủi ro trọng yếu trong các dự án PPP y tế tại TP.HCM, phân thành 5 nhóm chính: chính trị, xây dựng, tài chính, hoạt động và doanh thu.
  • Mức độ ảnh hưởng của rủi ro chính trị và tài chính là cao nhất, ảnh hưởng trực tiếp đến sự thành công của dự án.
  • Phân bổ rủi ro hiệu quả theo nguyên tắc giao cho bên có khả năng quản lý tốt nhất giúp giảm chi phí và tăng hiệu quả dự án.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách và quản lý rủi ro trong PPP y tế tại TP.HCM.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường khung pháp lý, nâng cao năng lực quản lý và huy động nguồn lực tài chính tư nhân trong lĩnh vực y tế.

Next steps: Triển khai các khuyến nghị chính sách, tổ chức đào tạo nâng cao năng lực quản lý rủi ro, và tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi ứng dụng PPP trong y tế.

Call to action: Các cơ quan quản lý, bệnh viện và nhà đầu tư cần phối hợp chặt chẽ để xây dựng môi trường PPP y tế bền vững, góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cho người dân TP.HCM.