Vai trò của công nghiệp trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa Việt Nam

Ngành công nghiệp là một trong hai ngành sản xuất vật chất cơ bản của nền kinh tế quốc dân. Trình độ phát triển của công nghiệp là một trong những tiêu chuẩn đánh giá trình độ phát triển kinh tế của một quốc gia. Trong những năm qua, công nghiệp Việt Nam đã trải qua một quá trình lịch sử đầy thử thách để tồn tại và phát triển, bước đầu xây dựng được một số cơ sở vật chất kỹ thuật cho nền kinh tế. Sản xuất công nghiệp, với tư cách là ngành sản xuất vật chất độc lập, xuất hiện trong lịch sử khi có sự phân công lao động xã hội lần thứ hai tách thủ công nghiệp khỏi nông nghiệp.

Lịch sử phát triển của ngành công nghiệp cho thấy, công nghiệp không chỉ tái sản xuất cơ sở vật chất cho xã hội mà còn tái sản xuất ra các quan hệ sản xuất khác nhau trên bước đường phát triển của mình, như quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa và quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa. Công nghiệp là một phạm trù kinh tế với nhiều hình thức phát triển ở mức độ khác nhau, từ công nghiệp gia đình đến công nghiệp hiện đại. Đặc điểm chủ yếu của công nghiệp là việc áp dụng rộng rãi các hình thức phân công có tính kỹ thuật, sự tồn tại của hệ thống máy móc và tính liên tục của quá trình sản xuất.

Sản xuất công nghiệp có tính chuyên môn hóa nơi làm việc cũng như tính đa dạng, nhiều vẻ của nghề nghiệp và chuyên môn hóa của công nhân. Quá trình phát triển sản xuất công nghiệp cả về cơ sở vật chất kỹ thuật cũng như kinh tế xã hội đã khẳng định vai trò chủ đạo và từng bước phát huy vai trò chủ đạo của công nghiệp trong nền kinh tế quốc dân. Thực chất vai trò chủ đạo của công nghiệp là sự ảnh hưởng quyết định của công nghiệp đến việc phát triển lực lượng sản xuất của các ngành kinh tế quốc dân. Đồng thời, công nghiệp có khả năng tạo ra những hình mẫu để các ngành kinh tế khác phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa xã hội chủ nghĩa.

Công nghiệp là cơ sở tái sản xuất mở rộng cho toàn bộ nền kinh tế quốc dân thông qua việc tạo ra và trang bị cơ sở vật chất kỹ thuật cho tất cả các ngành. Sự phát triển công nghiệp tạo điều kiện không ngừng cho việc đổi mới các phương tiện vật chất kỹ thuật cho nền kinh tế quốc dân, góp phần vào việc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Điều này dẫn đến quá trình phân bổ hợp lý hơn lực lượng sản xuất, phát triển các vùng kinh tế của đất nước, sử dụng có hiệu quả các nguồn tài nguyên, lao động và truyền thống nghề nghiệp của địa phương.

Công nghiệp là cơ sở củng cố quốc phòng của đất nước, sản xuất ra các loại phương tiện kỹ thuật quân sự hiện đại. Công nghiệp là cơ sở quyết định cho việc sản xuất tư liệu sản xuất, trước hết là công cụ lao động để trang bị kỹ thuật mới cho tất cả các ngành của nền kinh tế. Công nghiệp sản xuất ra một bộ phận cơ bản của tổng sản phẩm quốc dân và một phần lớn quỹ tích lũy. Nó cũng tạo ra thị trường tiêu thụ nông phẩm hàng hóa của nông nghiệp và trao đổi hàng công nghiệp tiêu dùng cho nhân dân.

Trong thời kỳ phát triển nền kinh tế thị trường, nông nghiệp giữ vai trò hàng đầu, do đó vai trò chủ đạo của công nghiệp đối với nông nghiệp càng có ý nghĩa to lớn, thể hiện ở việc trang bị cơ cở vật chất kỹ thuật, công cụ sản xuất, máy móc hiện đại, đáp ứng kịp thời và thúc đẩy nông nghiệp phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa. Nó còn thu hút lao động nhàn rỗi trong nông nghiệp bằng cách đưa công nghiệp vào nông nghiệp, phát triển ngành nghề tiểu thủ công nghiệp trong nông thôn để tổ chức chế biến sản xuất tư liệu tiêu dùng.

Cơ sở vật chất kỹ thuật đã được xây dựng là đáng kể nhưng quá thấp so với nhu cầu. Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đặc biệt là cơ cấu ngành công nghiệp, diễn ra còn chậm. Mặc dù nhà nước có chủ trương về chuyển dịch cơ cấu và đưa ra định hướng nhằm thúc đẩy sự chuyển dịch đó, nhưng nhìn chung, quá trình này còn mang nặng tính tự phát, cơ cấu mới của ngành công nghiệp chưa được ổn định thực sự. Kết cấu hạ tầng nước ta còn kém phát triển, nền công nghiệp chưa thể phát huy hết khả năng vốn có của mình.

Trong những năm gần đây, cơ sở vật chất của hệ thống thông tin liên lạc đã được cải thiện đáng kể nhưng hệ thống thông tin liên lạc chưa được cải thiện một cách thích hợp, mạng lưới giao thông còn khó khăn, đường xá, kho tàng bến bãi chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu.Tuy nhiên công nghiệp Việt Nam đã có một thời kỳ phát triển khá dài. Trong quá trình đó công nghiệp đã phát huy được vai trò của mình là tạo ra một hệ thống cơ sở vật chất đáng kể bao gồm nhiều ngành tạo được một hệ thống nối nhiều doanh nghiệp có sự kết hợp giúp đỡ lẫn nhau.

Cơ cấu công nghiệp dần dần được hình thành và cải biến cho phù hợp với nhu cầu của thị trường. Trong cơ cấu đã dần dần hình thành một số ngành trọng điểm mũi nhọn có vai trò chi phối sự phát triển của công nghiệp và của nền kinh tế. Đó là ngành công nghiệp nhiên liệu (6,4% giá trị tổng sản lượng công nghiệp năm 1995 so với 16,2% giá trị tổng sản lượng công nghiệp năm 1989). Cơ cấu ngành công nghiệp xuất phát từ vai trò chủ đạo của công nghiệp ta xem xét đến cơ cấu kinh tế của công nghiệp.

Nhân tố quyết định là tiến bộ khoa học kỹ thuật. Nhân tố này làm xuất hiện các ngành sản xuất công cụ lao động mới, làm xuất hiện nhiều ngành hiện đại như: chế tạo công cụ, sản xuất phương tiện tự động hóa, sản xuất máy vô tuyến, sản xuất vật liệu cao cấp. Tiến bộ Khoa học kỹ thuật là nền tảng quan trọng nhất cho sự phát triển của công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Trình độ và tính chất phát triển của công nghiệp thể hiện ở mối quan hệ gắn bó lâu đời giữa hai ngành sản xuất vật chất quan trọng trong nền kinh tế. Nông nghiệp cung cấp lương thực, thực phẩm, lao động, nguyên liệu cho công nghiệp và là thị trường tiêu thụ sản phẩm cho công nghiệp. Cần xây dựng mối quan hệ hỗ trợ và bổ sung lẫn nhau giữa hai ngành kinh tế này.

Cơ cấu ngành công nghiệp phụ thuộc vào tình hình tài nguyên thiên nhiên của đất nước. Nhân tố này tạo điều kiện tiên quyết hay hạn chế việc hình thành các ngành công nghiệp. Trên cơ sở đó xây dựng một cơ cấu công nghiệp phong phú và cũng thể hiện được tính riêng biệt, tính mũi nhọn của công nghiệp một nước. Tài nguyên thiên nhiên là nền tảng vật chất quan trọng cho sự phát triển của các ngành công nghiệp chế biến và khai thác.

Trình độ phân công lao động quốc tế, tính đa dạng của nhu cầu, sự khác nhau về điều kiện thuận lợi trong sản xuất ở các nước đòi hỏi bất kể nền kinh tế nào cũng cần có sự trao đổi kết quả hoạt động lao động. Chính vì vậy cần phải mở rộng mối liên hệ kinh tế giữa các nước, mở rộng thị trường thế giới. Việc tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu và tận dụng lợi thế so sánh là yếu tố quan trọng.

Phong tục tập quán truyền thống sản xuất công nghiệp ở mỗi nước cũng được thể hiện rõ nét trong cơ cấu. Nhân tố này tác động gián tiếp qua nhu cầu và là nhu cầu có khả năng thanh toán của dân cư. Văn hóa tiêu dùng và nhu cầu đa dạng của người dân thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp đáp ứng nhu cầu này.

Thu hút lao động nhàn rỗi trong nông nghiệp bằng cách đưa công nghiệp vào nông nghiệp phát triển ngành nghề tiểu thủ công nghiệp trong nông thôn để tổ chức chế biến sản xuất tư liệu tiêu dùng. Thu mua và chế biến kịp thời nông sản hàng hóa để khuyến khích nông nghiệp phát triển. Tạo ra thị trường tiêu thụ nông phẩm hàng hóa của nông nghiệp và trao đổi hàng công nghiệp tiêu dùng cho nhân dân.

Cần tập trung vào nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm và dịch vụ công nghiệp để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường quốc tế. Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, ứng dụng công nghệ mới và nâng cao trình độ quản lý là yếu tố then chốt.

Quá trình phát triển công nghiệp cần gắn liền với bảo vệ môi trường, sử dụng hiệu quả tài nguyên và giảm thiểu ô nhiễm. Ứng dụng công nghệ xanh, phát triển công nghiệp tái chế và thúc đẩy sản xuất sạch hơn là những giải pháp quan trọng.

Cần chú trọng tạo việc làm, nâng cao thu nhập và cải thiện điều kiện làm việc cho người lao động trong ngành công nghiệp. Đồng thời, cần đảm bảo an sinh xã hội cho người lao động và cộng đồng địa phương chịu ảnh hưởng bởi quá trình phát triển công nghiệp.