Tổng quan nghiên cứu

Bộ truyền bánh răng con lăn với biên dạng răng Cycloid đã trở thành một giải pháp truyền động hiệu quả trong các ngành công nghiệp hiện đại nhờ khả năng truyền tải mômen lớn với kích thước nhỏ gọn. Theo ước tính, các bộ truyền này có thể đạt tỉ số truyền từ 8 đến 65 cho mỗi cấp, và tổng tỉ số truyền có thể lên đến 3600 khi sử dụng bộ truyền hai cấp. Tuy nhiên, việc ứng dụng rộng rãi loại bộ truyền này tại Việt Nam còn hạn chế do khó khăn trong thiết kế biên dạng và công nghệ chế tạo chính xác. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là tính toán, thiết kế và chế tạo biên dạng bánh răng con lăn nhằm nâng cao hiệu quả thiết kế và gia công, đồng thời phát triển công nghệ gia công trên máy phay CNC để đáp ứng yêu cầu sản xuất trong nước. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào việc xây dựng phương trình biên dạng đĩa Cycloid, phân tích thiết kế bộ truyền, lập trình thiết kế và tính toán lực tác dụng, cũng như thử nghiệm gia công trên máy phay CNC tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM trong giai đoạn từ tháng 9/2012 đến tháng 2/2013. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển công nghệ chế tạo bánh răng con lăn, góp phần giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu, đồng thời nâng cao năng lực sản xuất và đào tạo kỹ thuật viên trong lĩnh vực cơ khí chế tạo máy.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu sau:

  • Lý thuyết biên dạng Cycloid: Biên dạng Cycloid được xác định là quỹ tích của một điểm cố định trên đường tròn khi lăn không trượt trên một đường tròn khác. Phương trình biên dạng đĩa Cycloid được thiết lập dựa trên các đường EpiCycloid và HypoCycloid, với các tham số như bán kính vòng tròn lăn, bán kính con lăn, và số răng đĩa Cycloid. Phương trình tham số được sử dụng để mô phỏng chính xác biên dạng răng, đảm bảo ăn khớp với con lăn.

  • Phương pháp phần tử hữu hạn (FEM): Được ứng dụng để phân tích ứng suất tiếp xúc và chuyển vị trên bánh răng con lăn, sử dụng phần mềm ANSYS tích hợp SolidWorks. Phương pháp này giúp mô phỏng chính xác các trường ứng suất von-Mises và biến dạng, từ đó đánh giá độ bền và hiệu suất làm việc của bộ truyền.

  • Mô hình lực tác dụng trong bộ truyền bánh răng con lăn: Bao gồm lực vòng trên vành răng đĩa Cycloid, lực phản lực từ con lăn và chốt đầu ra. Các lực này được tính toán dựa trên số răng, số con lăn, mômen xoắn truyền động và các góc lực tác dụng. Mô hình này giúp xác định phân bố lực và ứng suất tiếp xúc trong bộ truyền.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp giữa lý thuyết và thực nghiệm với các bước chính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ tài liệu chuyên ngành, các phần mềm CAD/CAM/CAE, và kết quả thử nghiệm gia công thực tế trên máy phay CNC.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm CAD để thiết kế mô hình hình học biên dạng bánh răng con lăn; phần mềm CAE (ANSYS) để phân tích ứng suất và biến dạng; lập trình Visual Basic và AutoLISP để xây dựng chương trình tính toán biên dạng và lực tác dụng; ứng dụng CAM để lập trình gia công trên máy phay CNC.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Mô hình thiết kế và phân tích được thực hiện trên bộ truyền với số răng đĩa Cycloid tiêu chuẩn (ví dụ z1=10), bán kính con lăn rc=10 mm, và các thông số kỹ thuật điển hình. Việc gia công thử nghiệm được thực hiện trên chi tiết thực tế tại phòng thí nghiệm của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 9/2012 đến tháng 2/2013, bao gồm các giai đoạn thiết kế, lập trình, phân tích và gia công thử nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xây dựng thành công phương trình biên dạng đĩa Cycloid: Phương trình tham số cho đường EpiCycloid kéo dài và đường bao họ vòng tròn bán kính con lăn được thiết lập chính xác, cho phép mô phỏng biên dạng răng ăn khớp với con lăn. Ví dụ, với tham số A=6 mm, R2=100 mm, z1=10, rc=10 mm, biên dạng được mô phỏng đầy đủ và chính xác.

  2. Phân tích lực tác dụng và ứng suất tiếp xúc: Mô hình lực tác dụng cho thấy tối đa một nửa số con lăn chịu lực, với lực vòng Pr được tính dựa trên mômen xoắn T2 và bán kính trung bình Rtb. Ứng suất tiếp xúc tính theo công thức Hertz được xác định với hằng số đàn hồi ZM = 274 MPa^1/2, đảm bảo ứng suất không vượt quá giới hạn cho phép. Ví dụ, lực pháp tuyến qn được phân bố đều dọc chiều rộng đĩa Cycloid, giúp tăng độ bền tiếp xúc.

  3. Phân tích ứng suất và biến dạng bằng phần mềm ANSYS: Kết quả mô phỏng cho thấy trường ứng suất von-Mises và biến dạng trên đĩa Cycloid nằm trong giới hạn an toàn, đảm bảo độ bền và tuổi thọ của chi tiết. Mô phỏng cũng giúp tối ưu hóa thiết kế để giảm ứng suất tập trung.

  4. Gia công thử nghiệm trên máy phay CNC thành công: Chi tiết bánh răng con lăn được gia công với độ chính xác cao, đáp ứng yêu cầu kỹ thuật. Quy trình công nghệ gia công được lập trình trên phần mềm Pro/Engineer và thực hiện trên máy phay CNC, cho phép sản xuất linh hoạt và tiết kiệm chi phí so với phương pháp truyền thống.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân thành công của nghiên cứu là do sự kết hợp hiệu quả giữa lý thuyết toán học về biên dạng Cycloid và ứng dụng công nghệ CAD/CAM/CAE hiện đại. Việc sử dụng phần mềm ANSYS giúp mô phỏng chính xác các trường ứng suất, từ đó điều chỉnh thiết kế để đảm bảo độ bền. So với các nghiên cứu trước đây, phương pháp gia công trên máy phay CNC cho phép linh hoạt hơn và giảm sai số so với phương pháp cắt bao hình truyền thống. Kết quả này phù hợp với xu hướng phát triển công nghệ chế tạo máy hiện đại, đồng thời mở rộng khả năng sản xuất trong nước, giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu bộ truyền bánh răng con lăn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ ứng suất von-Mises và bảng phân bố lực tác dụng để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Ứng dụng rộng rãi công nghệ CAD/CAM/CAE trong thiết kế và gia công bánh răng con lăn: Khuyến khích các doanh nghiệp và viện nghiên cứu đầu tư phát triển phần mềm và đào tạo nhân lực để nâng cao năng lực thiết kế và phân tích kỹ thuật, nhằm cải thiện chất lượng sản phẩm và giảm chi phí sản xuất trong vòng 2 năm tới.

  2. Phát triển công nghệ gia công trên máy phay CNC và trung tâm gia công đa chức năng: Đề xuất xây dựng quy trình công nghệ gia công chi tiết bánh răng con lăn trên máy phay CNC, đồng thời nâng cấp trang thiết bị để đáp ứng yêu cầu độ chính xác cao, tăng năng suất và giảm thời gian gia công, thực hiện trong 1-3 năm.

  3. Nghiên cứu mở rộng về vật liệu và xử lý bề mặt cho bánh răng con lăn: Khuyến nghị nghiên cứu các vật liệu mới và công nghệ xử lý bề mặt nhằm tăng độ bền mỏi và khả năng chịu mài mòn, nâng cao tuổi thọ bộ truyền, với mục tiêu áp dụng trong 3-5 năm tới.

  4. Tăng cường hợp tác giữa các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp sản xuất: Đề xuất xây dựng các dự án hợp tác nghiên cứu và chuyển giao công nghệ, nhằm thúc đẩy ứng dụng kết quả nghiên cứu vào sản xuất thực tế, đồng thời đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, triển khai trong vòng 1-2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các kỹ sư thiết kế cơ khí và chuyên gia chế tạo máy: Luận văn cung cấp kiến thức chuyên sâu về thiết kế biên dạng bánh răng con lăn và phân tích lực tác dụng, giúp cải tiến thiết kế và nâng cao hiệu quả sản xuất.

  2. Doanh nghiệp sản xuất và gia công cơ khí: Thông tin về công nghệ gia công trên máy phay CNC và quy trình lập trình CAM giúp doanh nghiệp áp dụng công nghệ mới, giảm chi phí và tăng năng suất.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành công nghệ chế tạo máy: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc giảng dạy và nghiên cứu, đặc biệt trong lĩnh vực thiết kế truyền động và ứng dụng phần mềm CAD/CAM/CAE.

  4. Các viện nghiên cứu và trung tâm phát triển công nghệ cơ khí: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực nghiệm để phát triển các dự án nghiên cứu tiếp theo, đặc biệt về tối ưu hóa thiết kế và vật liệu cho bộ truyền bánh răng con lăn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bánh răng con lăn Cycloid có ưu điểm gì so với bánh răng truyền thống?
    Bánh răng con lăn Cycloid có khả năng truyền mômen lớn với kích thước nhỏ gọn, làm việc êm ái nhờ ma sát lăn thay vì ma sát trượt, và có hiệu suất truyền động cao, lên đến 0,95 theo lý thuyết.

  2. Phương pháp tính toán ứng suất tiếp xúc trong bộ truyền được thực hiện như thế nào?
    Ứng suất tiếp xúc được tính theo công thức Hertz, sử dụng hằng số đàn hồi vật liệu và bán kính cong tương đương của bề mặt tiếp xúc, đảm bảo ứng suất không vượt quá giới hạn cho phép để tránh hư hỏng bề mặt.

  3. Tại sao sử dụng phần mềm ANSYS trong phân tích thiết kế?
    Phần mềm ANSYS cho phép mô phỏng chính xác trường ứng suất và biến dạng trên chi tiết, giúp đánh giá độ bền và tối ưu hóa thiết kế trước khi gia công, tiết kiệm thời gian và chi phí thử nghiệm thực tế.

  4. Gia công bánh răng con lăn trên máy phay CNC có những lợi thế gì?
    Gia công trên máy phay CNC cho phép linh hoạt trong thiết kế biên dạng, đạt độ chính xác cao, giảm chi phí đầu tư thiết bị chuyên dụng và tăng năng suất so với phương pháp cắt bao hình truyền thống.

  5. Làm thế nào để áp dụng kết quả nghiên cứu vào sản xuất thực tế?
    Doanh nghiệp có thể áp dụng quy trình thiết kế và gia công đã được nghiên cứu, sử dụng phần mềm CAD/CAM/CAE để thiết kế và lập trình gia công, đồng thời đào tạo nhân lực vận hành máy CNC để sản xuất bánh răng con lăn chất lượng cao.

Kết luận

  • Đã xây dựng thành công phương trình biên dạng đĩa Cycloid và mô hình lực tác dụng trong bộ truyền bánh răng con lăn, đảm bảo tính toán chính xác và khả thi trong thiết kế.
  • Ứng dụng phương pháp phần tử hữu hạn với phần mềm ANSYS giúp phân tích ứng suất và biến dạng, nâng cao độ bền và hiệu suất của bộ truyền.
  • Phát triển chương trình thiết kế và tính toán lực tác dụng bằng Visual Basic và AutoLISP, hỗ trợ nhanh chóng trong thiết kế và phân tích kỹ thuật.
  • Gia công thử nghiệm trên máy phay CNC đạt độ chính xác cao, chứng minh tính khả thi của công nghệ gia công mới trong sản xuất thực tế.
  • Đề xuất các giải pháp phát triển công nghệ CAD/CAM/CAE và gia công CNC nhằm nâng cao năng lực sản xuất và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực cơ khí chế tạo máy.

Tiếp theo, cần triển khai áp dụng quy trình thiết kế và gia công vào sản xuất thực tế, đồng thời mở rộng nghiên cứu về vật liệu và xử lý bề mặt để nâng cao tuổi thọ bộ truyền. Mời các nhà nghiên cứu và doanh nghiệp liên hệ để hợp tác phát triển và ứng dụng công nghệ này.