Tổng quan nghiên cứu
Khám phá khoa học (KPKH) là hoạt động thiết yếu trong giáo dục mầm non, đặc biệt với trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi, góp phần phát triển toàn diện về nhận thức và nhân cách. Theo ước tính, việc tổ chức các trò chơi học tập (TCHT) hỗ trợ KPKH giúp trẻ phát triển tư duy thông qua quan sát, so sánh, phân loại, thử nghiệm và giải quyết vấn đề. Tại Việt Nam, từ năm 2006, Bộ Giáo dục & Đào tạo đã phê duyệt dự án ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) trong giáo dục mầm non, tạo điều kiện cho việc thiết kế và tổ chức các trò chơi học tập trên phần mềm máy tính (PMMT). Tuy nhiên, khảo sát tại thành phố Huế cho thấy giáo viên mầm non (GVMN) vẫn gặp khó khăn trong việc tìm kiếm và thiết kế nguồn trò chơi phong phú, đặc biệt là trò chơi KPKH trên PMMT.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa lý luận, đánh giá thực trạng và thiết kế hệ thống TCHT cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi khám phá khoa học với sự hỗ trợ của PMMT, tập trung vào các chủ đề Động vật, Phương tiện giao thông, Nước và các hiện tượng tự nhiên. Nghiên cứu thực hiện trong 11 tháng (từ tháng 1 đến tháng 11 năm 2019) tại một số trường mầm non ở thành phố Huế, với đối tượng khảo sát là 30 giáo viên phụ trách lớp mẫu giáo 5-6 tuổi. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động KPKH, đồng thời góp phần phát triển kỹ năng CNTT cho giáo viên và trẻ em trong bối cảnh giáo dục hiện đại.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về vai trò của trò chơi trong giáo dục mầm non, đặc biệt là học thuyết “sức dư thừa” của Ph. Spencer và quan điểm của các nhà giáo dục như K. Ichikhieva, N. Krupxkaia, nhấn mạnh trò chơi vừa là phương tiện vừa là phương pháp giáo dục hiệu quả. Trò chơi học tập được định nghĩa là loại trò chơi có luật, do người lớn thiết kế, nhằm phát triển trí tuệ và nhân cách trẻ thông qua các nhiệm vụ nhận thức.
Ngoài ra, nghiên cứu ứng dụng mô hình thiết kế trò chơi học tập dựa trên CNTT, kết hợp các phần mềm như Microsoft PowerPoint, ActivInspire, Cool Edit Pro, Adobe Photoshop và Camtasia Studio để tạo môi trường học tập tương tác, sinh động. Các khái niệm chính bao gồm: trò chơi học tập, khám phá khoa học, phần mềm máy tính hỗ trợ giáo dục, và các nguyên tắc thiết kế trò chơi phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát 30 giáo viên mầm non tại các trường ở thành phố Huế, sử dụng bảng hỏi với 14 câu hỏi đóng, đánh giá theo thang điểm 1-5, đảm bảo độ tin cậy với hệ số Cronbach’s Alpha đạt 0,888. Phần mềm SPSS 23.0 được dùng để xử lý số liệu thống kê.
Phương pháp bổ trợ gồm quan sát sư phạm để ghi nhận thái độ và hứng thú của trẻ khi tham gia trò chơi, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên để thu thập ý kiến về thực trạng và quy trình thiết kế trò chơi, cũng như xin ý kiến chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục mầm non và CNTT. Nghiên cứu thực hiện trong 11 tháng, từ tháng 1 đến tháng 11 năm 2019, tập trung vào thiết kế trò chơi về các chủ đề Động vật, Phương tiện giao thông, Nước và các hiện tượng tự nhiên.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về tầm quan trọng của TCHT KPKH trên máy tính: 83,3% giáo viên đánh giá việc thiết kế và sử dụng TCHT cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi KPKH với sự hỗ trợ của PMMT là “cần thiết” và “rất cần thiết”, không có giáo viên nào cho rằng không cần thiết.
Nguồn trò chơi và mức độ hài lòng: Giáo viên chủ yếu sử dụng nguồn trò chơi sưu tầm từ đồng nghiệp và Internet (điểm trung bình 3,7/5), các phần mềm trò chơi dành cho trẻ mầm non và tự thiết kế cũng được sử dụng (điểm trung bình 3,3/5). Tuy nhiên, thư viện trò chơi của Sở, Phòng GD và trường ít được khai thác (điểm trung bình 2,1/5). 70% giáo viên hài lòng với nguồn trò chơi hiện có, 26,7% đánh giá mức độ bình thường.
Mức độ thiết kế và sử dụng TCHT: 66,7% giáo viên thỉnh thoảng thiết kế trò chơi, 30% thường xuyên và 3,3% rất thường xuyên. Về sử dụng, 60% thỉnh thoảng, 30% thường xuyên và 10% rất thường xuyên sử dụng TCHT trong hoạt động KPKH.
Mục đích thiết kế TCHT: Giáo viên tập trung vào củng cố tri thức, phát triển khả năng cảm giác, chú ý, kỹ năng nhận thức và kích thích hứng thú trẻ với môi trường xung quanh, với điểm trung bình từ 3,9 đến 4,2 trên thang 5.
Nguyên tắc thiết kế: Giáo viên tuân thủ các nguyên tắc đảm bảo mục tiêu giáo dục, tính trực quan, chính xác, vừa sức và tích cực hoạt động, trong đó nguyên tắc đảm bảo tính chính xác được quan tâm nhất (điểm trung bình 4,4/5).
Phần mềm sử dụng: Microsoft PowerPoint là phần mềm được ưa chuộng nhất (điểm trung bình 4,3/5), các phần mềm khác như ActivInspire, Cool Edit Pro, Adobe Photoshop và Camtasia Studio ít được sử dụng.
Thuận lợi và khó khăn: Giáo viên đánh giá cơ sở vật chất, sự hỗ trợ của ban giám hiệu và đồng nghiệp là thuận lợi lớn nhất (điểm trung bình trên 4,0). Khó khăn chủ yếu là ý tưởng thiết kế trò chơi và thiếu tài liệu tham khảo kỹ thuật (điểm trung bình 3,4 và 3,1).
Nhu cầu xây dựng thư viện trò chơi: 86,6% giáo viên cho rằng việc xây dựng thư viện hoặc hệ thống TCHT cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi KPKH là cần thiết hoặc rất cần thiết.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy giáo viên mầm non nhận thức rõ vai trò quan trọng của TCHT trong hoạt động KPKH, đồng thời tích cực tham gia thiết kế và sử dụng trò chơi học tập trên máy tính. Tuy nhiên, việc thiết kế còn hạn chế về số lượng và đa dạng do thiếu ý tưởng và tài liệu kỹ thuật, cũng như hạn chế về kỹ năng CNTT và cơ sở vật chất. Microsoft PowerPoint được ưu tiên do tính phổ biến, dễ sử dụng và hỗ trợ đa dạng hiệu ứng, giúp giáo viên dễ dàng thiết kế trò chơi sinh động, hấp dẫn.
So sánh với các nghiên cứu quốc tế, việc ứng dụng CNTT trong giáo dục mầm non đang là xu hướng phát triển, giúp tăng cường tương tác và phát triển tư duy khoa học cho trẻ. Việc xây dựng thư viện trò chơi học tập đa dạng, phong phú sẽ hỗ trợ giáo viên tiết kiệm thời gian, nâng cao hiệu quả giảng dạy và tạo môi trường học tập hiện đại, hấp dẫn cho trẻ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ nhận thức, tần suất thiết kế và sử dụng trò chơi, cũng như biểu đồ tròn về mức độ hài lòng và nhu cầu xây dựng thư viện trò chơi.
Đề xuất và khuyến nghị
Xây dựng thư viện trò chơi học tập đa dạng: Tạo hệ thống trò chơi phong phú về nội dung và hình thức, tập trung vào các chủ đề KPKH phù hợp với trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi, giúp giáo viên dễ dàng lựa chọn và sử dụng. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể: Sở GD&ĐT phối hợp với các trường mầm non và chuyên gia CNTT.
Tổ chức đào tạo nâng cao kỹ năng CNTT cho giáo viên: Tập huấn sử dụng phần mềm thiết kế trò chơi, đặc biệt là Microsoft PowerPoint và các phần mềm hỗ trợ khác, nhằm nâng cao năng lực thiết kế và ứng dụng trò chơi học tập. Thời gian: 3-6 tháng. Chủ thể: Phòng GD&ĐT, trung tâm đào tạo CNTT.
Phát triển quy trình thiết kế trò chơi chuẩn hóa: Xây dựng quy trình thiết kế trò chơi học tập khoa học, rõ ràng, bắt đầu từ xác định mục tiêu, nội dung, lựa chọn phần mềm đến hoàn thiện sản phẩm, giúp giáo viên thực hiện hiệu quả hơn. Thời gian: 3 tháng. Chủ thể: Các chuyên gia giáo dục mầm non và CNTT.
Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất CNTT: Trang bị máy tính, thiết bị hỗ trợ và phần mềm bản quyền cho các trường mầm non để tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên thiết kế và tổ chức trò chơi học tập. Thời gian: 12-18 tháng. Chủ thể: UBND địa phương, Sở GD&ĐT.
Khuyến khích hợp tác và chia sẻ kinh nghiệm: Tổ chức các diễn đàn, hội thảo để giáo viên chia sẻ ý tưởng, sản phẩm trò chơi học tập, từ đó nâng cao chất lượng và tính sáng tạo trong thiết kế trò chơi. Thời gian: định kỳ hàng năm. Chủ thể: Phòng GD&ĐT, các trường mầm non.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên mầm non: Nắm bắt kiến thức và kỹ năng thiết kế trò chơi học tập hỗ trợ KPKH, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy, nâng cao chất lượng giáo dục.
Cán bộ quản lý giáo dục: Hiểu rõ thực trạng và nhu cầu ứng dụng CNTT trong giáo dục mầm non, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển phù hợp.
Chuyên gia phát triển phần mềm giáo dục: Tham khảo yêu cầu, nguyên tắc thiết kế trò chơi học tập phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý trẻ mẫu giáo, phát triển sản phẩm phần mềm hỗ trợ giáo dục.
Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành giáo dục mầm non và CNTT: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về ứng dụng CNTT trong giáo dục mầm non, đặc biệt trong thiết kế trò chơi học tập.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao trò chơi học tập lại quan trọng trong hoạt động khám phá khoa học của trẻ mẫu giáo?
Trò chơi học tập kích thích sự tò mò, phát triển tư duy và kỹ năng nhận thức như quan sát, so sánh, phân loại, giúp trẻ tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên và hứng thú.Phần mềm nào được giáo viên ưu tiên sử dụng để thiết kế trò chơi học tập?
Microsoft PowerPoint được sử dụng phổ biến nhất do tính dễ dùng, đa dạng hiệu ứng và hỗ trợ tích hợp hình ảnh, âm thanh, video sinh động.Khó khăn lớn nhất của giáo viên khi thiết kế trò chơi học tập trên máy tính là gì?
Ý tưởng thiết kế trò chơi và thiếu tài liệu tham khảo kỹ thuật là những khó khăn chính, bên cạnh đó kỹ năng CNTT còn hạn chế và cơ sở vật chất chưa đồng bộ.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng trò chơi học tập trong giáo dục mầm non?
Cần xây dựng thư viện trò chơi đa dạng, tổ chức đào tạo kỹ năng CNTT cho giáo viên, đồng thời đầu tư cơ sở vật chất và phát triển quy trình thiết kế chuẩn hóa.Trò chơi học tập giúp phát triển những năng lực nào cho trẻ mẫu giáo?
Trò chơi giúp phát triển năng lực nhận thức, tư duy logic, kỹ năng xã hội, khả năng phán đoán, giải quyết vấn đề và tính sáng tạo, đồng thời hình thành thái độ tích cực với môi trường xung quanh.
Kết luận
- Trò chơi học tập hỗ trợ khám phá khoa học là hoạt động thiết yếu giúp trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi phát triển toàn diện về nhận thức và nhân cách.
- Giáo viên nhận thức rõ vai trò của TCHT và tích cực thiết kế, sử dụng trò chơi trên máy tính, nhưng còn hạn chế về số lượng và kỹ năng thiết kế.
- Microsoft PowerPoint là phần mềm được ưu tiên sử dụng do tính linh hoạt và dễ tiếp cận.
- Việc xây dựng thư viện trò chơi học tập đa dạng và tổ chức đào tạo kỹ năng CNTT cho giáo viên là nhu cầu cấp thiết.
- Các bước tiếp theo bao gồm phát triển hệ thống trò chơi, nâng cao năng lực giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất để nâng cao chất lượng giáo dục mầm non.
Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan quản lý và nhà trường cần phối hợp triển khai các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả ứng dụng trò chơi học tập trong giáo dục mầm non, góp phần phát triển thế hệ trẻ tương lai.