Tổng quan nghiên cứu

Radar là hệ thống sử dụng sóng điện từ để phát hiện và xác định khoảng cách, vận tốc của vật thể chuyển động. Trong đó, hệ thống radar FMCW (Frequency Modulated Continuous Wave) được ứng dụng rộng rãi nhờ ưu điểm tiêu thụ công suất thấp, độ chính xác cao và khả năng đo vận tốc nhờ hiệu ứng Doppler. Tuy nhiên, tầm đo của các hệ thống FMCW radar tầm ngắn hiện nay còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả ứng dụng trong các lĩnh vực như giao thông, công nghiệp và an ninh quốc phòng.

Luận văn tập trung vào thiết kế và chế tạo module thu phát (TR module) hoạt động ở tần số 9.75 GHz nhằm mở rộng tầm đo của hệ thống FMCW radar. Mục tiêu cụ thể bao gồm thiết kế mạch khuếch đại công suất (PA) và mạch khuếch đại nhiễu thấp (LNA) ở băng tần X, tích hợp các mạch này với circulator và anten thu phát để tạo thành TR module hoàn chỉnh, từ đó nâng cao công suất phát và độ nhạy thu nhận tín hiệu. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2015 tại Trường Đại học Bách Khoa, Đại học Quốc gia TP. HCM.

Việc mở rộng tầm đo radar từ khoảng 60m lên đến 200m, tức tăng hơn 3.3 lần, có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao khả năng giám sát, đo đạc không tiếp xúc trong công nghiệp, giao thông và quốc phòng. Đặc biệt, hệ thống radar hoàn chỉnh tích hợp TR module có thể hoạt động độc lập, đo chính xác khoảng cách và vận tốc vật thể di chuyển với độ ổn định cao, góp phần thúc đẩy phát triển công nghệ vi mạch siêu cao tần trong nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình thiết kế mạch khuếch đại siêu cao tần, bao gồm:

  • Lý thuyết transistor FET (Field-Effect Transistor): Trình bày cấu tạo, nguyên lý hoạt động và các đặc tính điện tử của transistor FET, đặc biệt là loại nFET dùng trong thiết kế mạch khuếch đại công suất và nhiễu thấp ở tần số cao.

  • Thiết kế mạch phân cực và độ ổn định: Phân tích các phương pháp phân cực transistor, kiểm tra độ ổn định mạch qua hệ số ổn định K và ma trận thông số S, đảm bảo mạch hoạt động ổn định không dao động.

  • Phương pháp thiết kế mạch khuếch đại tối ưu: Áp dụng conjugate matching để tối ưu độ lợi công suất, kỹ thuật load pull để xác định trở kháng tối ưu cho công suất ngõ ra lớn nhất, và thiết kế tối ưu hệ số nhiễu NF cho mạch LNA.

  • Ma trận thông số S và các thông số đo đạc: Sử dụng ma trận tán xạ (S-parameters) để mô tả đặc tính mạch khuếch đại, đo đạc độ lợi công suất, hệ số nhiễu, điểm nén 1dB và điểm giao thoa bậc 3 (IP3) bằng thiết bị Vector Network Analyzer (VNA), Spectrum Analyzer và Noise Source.

  • Mô hình FMCW radar: Phân tích nguyên lý hoạt động của radar FMCW, mối quan hệ giữa tần số IF và khoảng cách vật thể, cũng như các thuật toán xử lý tín hiệu số (DSP) để tăng độ chính xác đo đạc.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ các phép đo thực nghiệm trên mạch khuếch đại công suất và nhiễu thấp được chế tạo, kết hợp với mô phỏng điện từ trường (EM simulation) và mô phỏng post-layout trên phần mềm ADS.

  • Phương pháp phân tích: Thiết kế mạch dựa trên các thông số transistor thực tế, sử dụng kỹ thuật conjugate matching và load pull để tối ưu trở kháng, mô phỏng EM để kiểm tra hiệu suất trước khi chế tạo. Đo đạc thực tế sử dụng VNA để xác định thông số S, Spectrum Analyzer và Noise Source để đo độ lợi, hệ số nhiễu và điểm nén.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu bắt đầu từ tháng 1/2015, hoàn thành thiết kế, chế tạo và đo đạc mạch trong vòng 10 tháng, kết thúc vào tháng 11/2015.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Mạch khuếch đại được thiết kế và chế tạo dựa trên transistor FSX027WF của Eudyna, lựa chọn do tính ổn định, công suất và dòng tiêu thụ phù hợp. Các phép đo được thực hiện trên mẫu mạch hoàn chỉnh tích hợp trong TR module.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mạch khuếch đại công suất (PA):

    • Công suất ngõ ra đạt 15 dBm, tăng 15 dB so với tín hiệu đầu vào 0 dBm.
    • Điểm nén 1 dB (OP1dB) ngõ ra trên 18 dBm, đảm bảo hoạt động gần vùng phi tuyến mà không méo tín hiệu.
    • Độ lợi công suất đạt khoảng 15 dB trong băng tần 9.75 GHz với băng thông 1.5 GHz.
    • Mạch ổn định không điều kiện với hệ số ổn định K > 1 trong dải tần thiết kế.

  2. Mạch khuếch đại nhiễu thấp (LNA):

    • Độ lợi khuếch đại đạt 20 dB, hệ số nhiễu NF nhỏ hơn 2 dB.
    • Return loss ngõ vào và ngõ ra đều dưới -10 dB, cho thấy phối hợp trở kháng tốt.
    • Hệ số nhiễu toàn hệ thống khối thu giảm từ 8 dB xuống còn 2.15 dB khi tích hợp LNA, nâng cao độ nhạy thu nhận tín hiệu.

  3. TR module hoàn chỉnh:

    • Tích hợp mạch PA, LNA, circulator và anten thu phát tạo thành module thu phát hoạt động ổn định ở tần số 9.75 GHz.
    • Mở rộng tầm đo của hệ thống FMCW radar từ khoảng 60 m lên đến 200 m, tương đương tăng 3.3 lần.
    • Độ chính xác đo khoảng cách đạt sai số nhỏ hơn 16 mm trong tầm đo đến 45 m, và sai số nhỏ hơn 3 mm trong tầm đo đến 5 m.

  4. Hệ thống radar FMCW tích hợp TR module:

    • Hoạt động độc lập với khả năng đo khoảng cách và vận tốc vật thể di chuyển.
    • Tín hiệu phát được khuếch đại lên đến 15 dBm, tín hiệu thu được cải thiện nhờ LNA có độ lợi 20 dB và hệ số nhiễu thấp.
    • Tăng cường khả năng chống nhiễu và cải thiện độ ổn định trong môi trường thực tế.

Thảo luận kết quả

Việc thiết kế thành công mạch khuếch đại công suất và nhiễu thấp ở băng tần X với các thông số kỹ thuật đạt yêu cầu đã giúp TR module nâng cao đáng kể hiệu suất của hệ thống radar FMCW. Công suất phát tăng 15 dB giúp tín hiệu truyền đi xa hơn, trong khi độ nhạy thu nhận được cải thiện nhờ hệ số nhiễu thấp của LNA, từ đó mở rộng tầm đo radar lên hơn 3 lần.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này thể hiện sự tiến bộ trong việc làm chủ công nghệ thiết kế mạch tích hợp siêu cao tần tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh thiếu thốn linh kiện và thiết bị đo đạc chuyên dụng. Các phép đo thực tế và mô phỏng EM cho thấy sự phù hợp giữa thiết kế và hiệu suất thực tế, đảm bảo tính khả thi của giải pháp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ độ lợi công suất và hệ số nhiễu theo tần số, bảng so sánh điểm nén 1 dB và tầm đo radar trước và sau khi tích hợp TR module, giúp minh họa rõ ràng hiệu quả cải tiến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nghiên cứu và phát triển mạch tích hợp siêu cao tần:

    • Đẩy mạnh thiết kế các mạch khuếch đại với công suất và độ lợi cao hơn, mở rộng băng tần hoạt động.
    • Thời gian thực hiện: 1-2 năm.
    • Chủ thể: Các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp công nghệ.

  2. Phát triển hệ thống radar FMCW đa kênh và đa chức năng:

    • Tích hợp nhiều TR module để tăng độ phân giải và khả năng phát hiện đa mục tiêu.
    • Thời gian thực hiện: 2-3 năm.
    • Chủ thể: Trung tâm nghiên cứu quốc phòng, công ty công nghệ radar.

  3. Ứng dụng TR module trong các hệ thống giám sát giao thông và công nghiệp:

    • Triển khai hệ thống đo vận tốc phương tiện giao thông tầm xa, cải thiện độ chính xác và khả năng chống nhiễu.
    • Thời gian thực hiện: 1 năm.
    • Chủ thể: Sở giao thông vận tải, các doanh nghiệp công nghiệp.

  4. Đào tạo và nâng cao năng lực thiết kế vi mạch siêu cao tần trong nước:

    • Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về thiết kế mạch RF, EM simulation và đo đạc thiết bị cao tần.
    • Thời gian thực hiện: liên tục.
    • Chủ thể: Trường đại học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp công nghệ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Kỹ thuật Viễn thông, Điện tử viễn thông:

    • Học hỏi quy trình thiết kế mạch khuếch đại siêu cao tần, phương pháp đo đạc và mô phỏng thực tế.
    • Áp dụng kiến thức vào các đề tài nghiên cứu và phát triển sản phẩm.

  2. Kỹ sư thiết kế mạch RF và radar:

    • Tham khảo các kỹ thuật thiết kế mạch PA, LNA, tích hợp module thu phát và xử lý tín hiệu radar.
    • Nâng cao hiệu suất và độ ổn định hệ thống radar thương mại và quân sự.

  3. Doanh nghiệp công nghệ radar và vi mạch:

    • Tìm hiểu công nghệ thiết kế và chế tạo module thu phát để phát triển sản phẩm radar tầm xa, radar an ninh và ứng dụng công nghiệp.
    • Giảm chi phí nhập khẩu linh kiện, tăng tính tự chủ công nghệ.

  4. Cơ quan quản lý và phát triển công nghệ quốc gia:

    • Đánh giá tiềm năng phát triển công nghệ radar trong nước, xây dựng chính sách hỗ trợ nghiên cứu và ứng dụng.
    • Định hướng đầu tư phát triển ngành công nghiệp vi mạch siêu cao tần.

Câu hỏi thường gặp

  1. TR module là gì và vai trò của nó trong hệ thống radar FMCW?
    TR module là module thu phát tín hiệu cao tần, bao gồm mạch khuếch đại công suất (PA), khuếch đại nhiễu thấp (LNA), circulator và anten thu phát. Nó giúp tăng công suất phát và độ nhạy thu nhận, mở rộng tầm đo và cải thiện hiệu suất radar FMCW.

  2. Tại sao chọn tần số 9.75 GHz cho thiết kế TR module?
    Băng tần X (khoảng 8-12 GHz) là vùng tần số phổ biến cho radar tầm ngắn và trung, có ưu điểm về độ phân giải cao, khả năng xuyên vật cản tốt và ít bị ảnh hưởng bởi nhiễu môi trường, phù hợp với mục tiêu mở rộng tầm đo.

  3. Làm thế nào để đảm bảo mạch khuếch đại không bị dao động?
    Đảm bảo độ ổn định mạch bằng cách kiểm tra hệ số ổn định K > 1, sử dụng mạch phân cực hợp lý, thêm mạch lọc thông cao, điện trở ổn định và thiết kế phối hợp trở kháng phù hợp để tránh dao động ở các tần số thấp và cao.

  4. Hệ số nhiễu NF ảnh hưởng thế nào đến hiệu suất radar?
    NF càng thấp thì độ nhạy thu nhận tín hiệu càng cao, giúp radar phát hiện được tín hiệu yếu từ vật thể ở khoảng cách xa. LNA có NF < 2 dB giúp giảm tổng NF của khối thu từ 8 dB xuống còn khoảng 2.15 dB, cải thiện khả năng phát hiện.

  5. Phương pháp đo đạc điểm nén 1 dB và IP3 được thực hiện như thế nào?
    Điểm nén 1 dB được xác định bằng cách tăng công suất tín hiệu đầu vào đến khi độ lợi giảm 1 dB so với giá trị tối đa. IP3 đo bằng phép thử hai tông (two-tone test), xác định công suất tín hiệu đầu vào khi thành phần giao thoa bậc 3 bằng công suất tín hiệu đầu ra, đánh giá độ tuyến tính mạch.

Kết luận

  • Thiết kế và chế tạo thành công TR module hoạt động ở tần số 9.75 GHz với công suất phát 15 dBm và độ lợi 20 dB, hệ số nhiễu dưới 2 dB.
  • TR module giúp mở rộng tầm đo của hệ thống FMCW radar từ khoảng 60 m lên đến 200 m, tăng hơn 3.3 lần so với ban đầu.
  • Hệ thống radar tích hợp TR module có khả năng đo chính xác khoảng cách và vận tốc vật thể di chuyển với độ ổn định cao.
  • Nghiên cứu góp phần làm chủ công nghệ thiết kế mạch tích hợp siêu cao tần trong nước, tạo tiền đề phát triển công nghiệp vi mạch radar.
  • Đề xuất tiếp tục phát triển mạch khuếch đại công suất cao hơn, hệ thống radar đa kênh và ứng dụng trong giám sát giao thông, công nghiệp và quốc phòng.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các tổ chức nghiên cứu và doanh nghiệp đầu tư phát triển công nghệ radar và vi mạch siêu cao tần, đồng thời đào tạo nguồn nhân lực chuyên sâu để nâng cao năng lực thiết kế và sản xuất trong nước.