Thẩm quyền của toà án cấp phúc thẩm và thực tiễn thi hành bản án hình sự sơ thẩm

• Người hướng dẫn: PGS. Trần Văn Độ
• Trường học: Trường Đại Học Luật Hà Nội
• Chuyên ngành: Hình sự và Tổ tụng hình sự
• Đề tài: Thẩm Quyền Của Tòa Án Cấp Phúc Thẩm Đối Với Bản Án Hình Sự Sơ Thẩm
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN CẤP PHÚC THẨM ĐỐI VỚI BẢN ÁN SƠ THẨM
• 1.1. Khái niệm, đặc điểm thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm
• 2. CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VỀ THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN CẤP PHÚC THẨM ĐỐI VỚI BẢN ÁN SƠ THẨM VÀ THỰC TIỄN TẠI TÒA ÁN QUÂN SỰ TRUNG ƯƠNG
• 3. CHƯƠNG 3: CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG THỰC HIỆN THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN CẤP PHÚC THẨM ĐỐI VỚI BẢN ÁN SƠ THẨM
• KẾT LUẬN

I. Khái niệm và Đặc điểm Thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm

Thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm là một khái niệm quan trọng trong hệ thống tư pháp, thể hiện quyền hạn và trách nhiệm của Tòa án trong việc xem xét lại bản án hình sự sơ thẩm. Theo luật tố tụng hình sự, thẩm quyền này không chỉ đơn thuần là quyền xem xét lại bản án mà còn bao gồm cả việc đánh giá tính hợp pháp và tính có căn cứ của các quyết định đã được đưa ra trước đó. Đặc điểm nổi bật của thẩm quyền này là tính toàn diện trong việc xem xét lại các khía cạnh pháp lý của vụ án, nhằm đảm bảo rằng mọi quyết định đều được đưa ra trên cơ sở công bằng và hợp lý. Việc xác định rõ ràng thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan mà còn góp phần nâng cao chất lượng xét xử của hệ thống tư pháp. Như một nhà nghiên cứu đã chỉ ra: "Thẩm quyền của Tòa án là tập hợp các quyền hạn của Tòa án cấp phúc thẩm trong việc thực hiện chức năng xét xử và kiểm tra tính hợp pháp của bản án sơ thẩm."

1.1. Khái niệm Thẩm quyền

Thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm được định nghĩa là quyền hạn mà pháp luật quy định cho Tòa án trong việc xem xét, đánh giá và quyết định đối với các bản án hình sự sơ thẩm. Điều này bao gồm quyền kiểm tra tính hợp pháp của bản án, quyết định sửa đổi, bổ sung hoặc hủy bỏ bản án sơ thẩm nếu phát hiện sai sót. Theo luật tố tụng hình sự, Tòa án cấp phúc thẩm không chỉ đơn thuần là một cấp xét xử mà còn giữ vai trò quan trọng trong việc bảo vệ công lý và quyền con người. Để thực hiện tốt nhiệm vụ này, Tòa án cần có sự hiểu biết sâu sắc về các quy định pháp luật liên quan và khả năng áp dụng linh hoạt trong từng trường hợp cụ thể. Việc xác định rõ thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm không chỉ tạo ra khung pháp lý vững chắc mà còn góp phần đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong hoạt động xét xử.

II. Quy định của pháp luật về Thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm

Pháp luật tổ tụng hình sự quy định rõ ràng về thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm đối với bản án hình sự sơ thẩm. Theo Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, Tòa án cấp phúc thẩm có quyền xem xét lại các bản án đã có hiệu lực pháp luật, nhằm đảm bảo rằng các quyết định này phù hợp với quy định của pháp luật và không xâm phạm quyền lợi hợp pháp của các bên. Điều này không chỉ giúp bảo vệ quyền con người mà còn đảm bảo tính công bằng trong xét xử. Một trong những điểm quan trọng là Tòa án cấp phúc thẩm có quyền yêu cầu các cơ quan có thẩm quyền cung cấp thông tin, tài liệu cần thiết để phục vụ cho việc xét xử. Điều này cho thấy sự linh hoạt và chủ động của Tòa án trong quá trình thực hiện quyền hạn của mình. Như một chuyên gia pháp lý đã nhận định: "Quyền hạn của Tòa án cấp phúc thẩm không chỉ là quyền xem xét lại bản án mà còn là quyền bảo vệ công lý và quyền con người trong xã hội."

2.1. Quy trình xét xử phúc thẩm

Quy trình xét xử phúc thẩm được quy định cụ thể trong Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 nhằm đảm bảo rằng mọi quyết định đều được đưa ra một cách công minh và chính xác. Trong quá trình này, Tòa án cấp phúc thẩm sẽ tiến hành kiểm tra lại toàn bộ hồ sơ vụ án, lắng nghe ý kiến của các bên liên quan và xem xét các chứng cứ có liên quan. Tòa án có thể triệu tập các nhân chứng, chuyên gia để làm rõ các vấn đề còn tranh cãi. Điều này không chỉ giúp Tòa án đưa ra quyết định đúng đắn mà còn tạo điều kiện cho các bên tham gia được trình bày quan điểm của mình. Quy trình này thể hiện sự tôn trọng đối với quyền lợi hợp pháp của các bên, đồng thời tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm trong hoạt động xét xử của Tòa án.

III. Thực tiễn thi hành Thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm

Thực tiễn thi hành thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm trong thời gian qua đã cho thấy nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên cũng còn tồn tại một số hạn chế. Theo thống kê, tỷ lệ các bản án bị hủy hoặc sửa đổi tại Tòa án cấp phúc thẩm vẫn còn khá cao, cho thấy sự cần thiết phải nâng cao chất lượng xét xử. Việc này không chỉ đòi hỏi Tòa án cần có sự cải thiện trong quy trình xét xử mà còn cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng. Như một nhà nghiên cứu đã chỉ ra: "Việc nâng cao chất lượng xét xử phúc thẩm không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của các bên mà còn góp phần củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống tư pháp." Điều này cho thấy rằng, việc cải cách và hoàn thiện quy trình xét xử phúc thẩm là một yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh hiện nay.

3.1. Các giải pháp nâng cao chất lượng thực hiện

Để nâng cao chất lượng thực hiện thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm, cần thực hiện một số giải pháp cụ thể. Trước hết, cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho đội ngũ thẩm phán, nhằm nâng cao năng lực và kỹ năng xét xử. Thứ hai, cần cải cách quy trình xét xử, tạo điều kiện cho các bên tham gia được trình bày ý kiến một cách đầy đủ và công bằng. Cuối cùng, việc áp dụng công nghệ thông tin trong hoạt động xét xử cũng cần được chú trọng, nhằm tăng cường tính minh bạch và hiệu quả trong quá trình xét xử. Như một chuyên gia đã nhấn mạnh: "Cải cách tư pháp không chỉ là trách nhiệm của Tòa án mà còn là trách nhiệm của toàn xã hội."

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cải cách tư pháp và hoàn thiện pháp luật tổ chức xét xử tại Việt Nam, thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm đối với bản án hình sự sơ thẩm giữ vai trò then chốt trong việc bảo đảm công lý và quyền con người. Theo báo cáo của ngành tư pháp, từ năm 2014 đến 2018, Tòa án Quân sự Trung ương đã thụ lý 75 vụ án với 177 bị cáo, trong đó tỷ lệ xét xử đạt 72%, với 60,86% bản án sơ thẩm được giữ nguyên, 28,99% được sửa đổi và 8,69% bị hủy để điều tra lại. Nghiên cứu nhằm làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm trong xét xử phúc thẩm các bản án hình sự sơ thẩm, phân tích các quy định pháp luật hiện hành, đặc biệt là Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng thực hiện thẩm quyền này tại Tòa án Quân sự Trung ương trong giai đoạn 2009-2018. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam, so sánh với một số quốc gia và thực tiễn xét xử tại Tòa án Quân sự Trung ương. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo đảm nguyên tắc hai cấp xét xử, nâng cao hiệu quả xét xử phúc thẩm, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức và Nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về thẩm quyền xét xử trong hệ thống tư pháp và mô hình tổ chức xét xử hai cấp. Lý thuyết thẩm quyền xét xử được hiểu là tập hợp các quyền và nhiệm vụ của Tòa án cấp phúc thẩm trong việc xem xét, đánh giá lại bản án sơ thẩm nhằm bảo đảm tính hợp pháp, khách quan và công bằng. Mô hình tổ chức xét xử hai cấp, dựa trên nguyên tắc giám đốc xét xử, cho phép Tòa án cấp phúc thẩm xem xét lại toàn bộ hoặc một phần vụ án đã được xét xử sơ thẩm nhằm khắc phục sai sót, bảo vệ quyền lợi các bên liên quan. Các khái niệm chính bao gồm: thẩm quyền xét xử phúc thẩm, nguyên tắc hai cấp xét xử, quyền kháng cáo, kháng nghị, và nguyên tắc không làm xấu đi tình trạng của người kháng cáo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền và cải cách tư pháp. Phương pháp lịch sử được áp dụng để cung cấp bối cảnh phát triển pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ năm 1945 đến nay. Phương pháp phân tích, tổng hợp giúp đánh giá các quy định pháp luật và thực tiễn xét xử phúc thẩm. Phương pháp so sánh được sử dụng để đối chiếu quy định thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm tại Việt Nam với một số quốc gia như Nhật Bản, Pháp, Trung Quốc, Anh và Mỹ nhằm rút ra bài học kinh nghiệm. Ngoài ra, phương pháp thống kê và khảo sát thực tiễn tại Tòa án Quân sự Trung ương với cỡ mẫu 75 vụ án, 177 bị cáo trong giai đoạn 2009-2018 được sử dụng để đánh giá hiệu quả thực hiện thẩm quyền. Việc lựa chọn phương pháp phân tích định tính và định lượng nhằm đảm bảo tính khách quan, toàn diện và sâu sắc của nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Phạm vi thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm được quy định rõ ràng trong Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, bao gồm quyền giữ nguyên, sửa đổi, hủy bản án sơ thẩm và chuyển hồ sơ điều tra lại. Tỷ lệ giữ nguyên bản án sơ thẩm tại Tòa án Quân sự Trung ương đạt khoảng 60,86%, sửa đổi 28,99%, hủy để điều tra lại 8,69%.

2. Việc áp dụng hình phạt tại cấp phúc thẩm có sự linh hoạt, cho phép giảm nhẹ hoặc miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt bổ sung, hoặc tăng hình phạt trong giới hạn kháng cáo, kháng nghị. Tòa án cấp phúc thẩm có thể giảm mức hình phạt tù và cho hưởng án treo, góp phần thể hiện tính nhân đạo của pháp luật.

3. Thực tiễn xét xử phúc thẩm tại Tòa án Quân sự Trung ương còn tồn tại một số hạn chế, như chưa có quy định cụ thể về xác định “bỏ lọt tội phạm”, việc tăng hình phạt vượt quá phạm vi kháng cáo, kháng nghị còn xảy ra, ảnh hưởng đến quyền bảo vệ của bị cáo.

4. So sánh với một số quốc gia, Việt Nam có phạm vi thẩm quyền rộng hơn trong việc xét xử phúc thẩm, không chỉ giới hạn trong nội dung kháng cáo mà còn có thể xem xét toàn bộ vụ án. Tuy nhiên, việc thực hiện thẩm quyền này cần được kiểm soát chặt chẽ để tránh vi phạm nguyên tắc không làm xấu đi tình trạng của người kháng cáo.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ sự chưa đồng bộ trong hệ thống pháp luật tố tụng hình sự, thiếu hướng dẫn chi tiết về một số trường hợp đặc thù như bỏ lọt tội phạm, tăng hình phạt vượt quá kháng cáo. So với nghiên cứu của một số nước như Nhật Bản, nơi phiên tòa phúc thẩm chỉ xem xét kháng cáo mà không xét xử lại toàn bộ vụ án, Việt Nam có cách tiếp cận mở rộng hơn nhằm bảo đảm công lý triệt để. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra thách thức về việc bảo vệ quyền lợi của bị cáo và đảm bảo tính khách quan, độc lập của Tòa án cấp phúc thẩm. Việc áp dụng các biện pháp như giảm nhẹ hình phạt, miễn trách nhiệm hình sự thể hiện sự tiến bộ trong chính sách hình sự, phù hợp với xu hướng nhân đạo trong pháp luật hình sự hiện đại. Dữ liệu thống kê từ Tòa án Quân sự Trung ương cho thấy hiệu quả tích cực của việc thực hiện thẩm quyền phúc thẩm, tuy nhiên cần có các biện pháp nâng cao chất lượng xét xử để khắc phục những tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến thẩm quyền xét xử phúc thẩm, đặc biệt là quy định chi tiết về xác định bỏ lọt tội phạm và phạm vi tăng hình phạt, nhằm tạo cơ sở pháp lý rõ ràng cho Tòa án cấp phúc thẩm thực hiện nhiệm vụ. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Tư pháp, Quốc hội.

2. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho thẩm phán cấp phúc thẩm, nâng cao năng lực phân tích, đánh giá chứng cứ và áp dụng pháp luật, đảm bảo tính khách quan và chính xác trong xét xử. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Tòa án nhân dân tối cao, Trường Đại học Luật Hà Nội.

3. Xây dựng hệ thống giám sát, đánh giá chất lượng xét xử phúc thẩm, bao gồm việc thu thập, phân tích số liệu thống kê và phản hồi từ các bên liên quan để kịp thời phát hiện và xử lý sai sót. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao.

4. Tăng cường công khai, minh bạch trong hoạt động xét xử phúc thẩm, qua việc công bố bản án, quyết định và các tài liệu liên quan, tạo điều kiện cho xã hội giám sát và nâng cao niềm tin của công dân. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Tòa án nhân dân tối cao, Bộ Tư pháp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Thẩm phán và cán bộ Tòa án cấp phúc thẩm: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về thẩm quyền và thực tiễn xét xử, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác xét xử.

2. Luật sư và các chuyên gia pháp lý: Cung cấp cơ sở pháp lý và phân tích thực tiễn để hỗ trợ tư vấn, bào chữa và tham gia tố tụng hiệu quả hơn.

3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Luật: Tài liệu tham khảo quan trọng cho việc học tập, nghiên cứu về tố tụng hình sự và cải cách tư pháp.

4. Cơ quan quản lý nhà nước về tư pháp và pháp luật: Hỗ trợ xây dựng chính sách, hoàn thiện pháp luật và giám sát hoạt động xét xử nhằm nâng cao chất lượng công tác tư pháp.

Câu hỏi thường gặp

1. Thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm bao gồm những gì?
   Tòa án cấp phúc thẩm có quyền giữ nguyên, sửa đổi, hủy bản án sơ thẩm và chuyển hồ sơ điều tra lại, nhằm bảo đảm tính hợp pháp và công bằng trong xét xử.

2. Tòa án cấp phúc thẩm có thể tăng hình phạt vượt quá kháng cáo không?
   Theo quy định, việc tăng hình phạt phải nằm trong phạm vi nội dung kháng cáo, kháng nghị; việc tăng vượt quá phạm vi này là vi phạm nguyên tắc xét xử.

3. Khi nào Tòa án cấp phúc thẩm được hủy bản án sơ thẩm?
   Khi phát hiện vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng, bỏ lọt tội phạm hoặc sai sót nghiêm trọng trong việc áp dụng pháp luật, Tòa án cấp phúc thẩm có thể hủy bản án sơ thẩm để xét xử lại.

4. Tòa án cấp phúc thẩm có thể giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo không?
   Có, Tòa án cấp phúc thẩm có thể giảm nhẹ hoặc miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt bổ sung, thể hiện tính nhân đạo của pháp luật.

5. So với các nước khác, thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm Việt Nam có điểm gì đặc biệt?
   Việt Nam có phạm vi thẩm quyền rộng hơn, cho phép xem xét toàn bộ vụ án chứ không chỉ giới hạn trong nội dung kháng cáo, nhằm bảo đảm công lý triệt để.

Kết luận

• Luận văn làm rõ bản chất và phạm vi thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm đối với bản án hình sự sơ thẩm theo Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015.
• Phân tích thực tiễn xét xử phúc thẩm tại Tòa án Quân sự Trung ương giai đoạn 2009-2018, chỉ ra tỷ lệ giữ nguyên, sửa đổi và hủy bản án sơ thẩm.
• Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực thẩm phán và tăng cường giám sát xét xử nhằm nâng cao chất lượng xét xử phúc thẩm.
• Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn và khoa học, góp phần bảo vệ quyền con người, quyền công dân và công lý trong tố tụng hình sự.
• Khuyến nghị các bước tiếp theo gồm hoàn thiện pháp luật, đào tạo chuyên môn và xây dựng hệ thống giám sát hiệu quả.

Mời quý độc giả và các nhà nghiên cứu tiếp tục khai thác, áp dụng kết quả nghiên cứu để góp phần nâng cao hiệu quả công tác xét xử phúc thẩm trong hệ thống tư pháp Việt Nam.