Tác Động Của Tính Bầy Đàn Và Sự Quá Tự Tin Đến Quyết Định Đầu Tư Cổ Phiếu Tại Việt Nam

LỜI CAM ĐOAN

1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU

1.1. Lý do chọn đề tài nghiên cứu

1.2. Mục tiêu nghiên cứu

1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

1.4. Kết cấu đề tài

2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU

2.1. Tổng quan cơ sở lý thuyết

2.2. Lý thuyết tài chính hành vi

2.3. Quyết định đầu tư

2.4. Tính bầy đàn

2.5. Sự quá tự tin

2.6. Lược khảo các nghiên cứu trước đây về tác động của tính bầy đàn và quá tự tin đến quyết định đầu tư

3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

3.1. Công cụ điều tra và cách thức thu thập dữ liệu

3.2. Phương pháp chọn mẫu

3.3. Thiết kế các phép đo và bảng câu hỏi

3.4. Biến nghiên cứu

3.5. Công cụ xử lý dữ liệu

3.6. Phương pháp phân tích dữ liệu

3.7. Thống kê mô tả dữ liệu

3.8. Đánh giá sơ bộ thang đo bằng hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha

3.9. Kiểm tra tính hội tụ của thang đo

3.10. Kiểm định giá trị phân biệt

3.11. Kiểm định mức độ phù hợp của mô hình

3.12. Kiểm định mối quan hệ giữa các biến

4. CHƯƠNG 4: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

4.1. Kết quả mô tả thống kê

4.2. Kết quả chất lượng biến quan sát của các nhân tố và độ tin cậy của thang đo

4.3. Kiểm tra tính hội tụ của thang đo

4.4. Kết quả kiểm định giá trị phân biệt

4.5. Kiểm định mức độ phù hợp của mô hình

4.6. Kiểm định mối quan hệ giữa các biến

4.7. Kiểm định hệ số tác động

4.8. Đánh giá mức độ giải thích (R2 hiệu chính) và mức độ tác động (f2) của các biến

5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN

5.1. Kết luận về vấn đề nghiên cứu

5.2. Một số ý kiến đóng góp cho thị trường chứng khoán Việt Nam

5.2.1. Đối với nhà đầu tư cá nhân

5.2.2. Đối với các doanh nghiệp

5.2.3. Đối với cơ quan quản lý thị trường chứng khoán Việt Nam

5.3. Mặt hạn chế của đề tài và hướng phát triển tương lai

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Tác Động Tính Bầy Đàn Đầu Tư Cổ Phiếu VN

Thị trường chứng khoán Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, kết nối các tổ chức cần vốn và nhà đầu tư. Quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân có ảnh hưởng lớn đến xu hướng thị trường, đặc biệt khi họ chiếm phần lớn số lượng tài khoản giao dịch. Các lý thuyết tài chính truyền thống cho rằng quyết định đầu tư là hợp lý dựa trên thông tin. Tuy nhiên, thực tế cho thấy không phải nhà đầu tư nào cũng có đủ kiến thức và thông tin để đưa ra quyết định. Do đó, quá trình ra quyết định không phải lúc nào cũng dựa trên phân tích kỹ lưỡng và hợp lý. Theo thống kê của Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) vào ngày 31/12/2023, số lượng tài khoản giao dịch chứng khoán của nhà đầu tư trong nước và nước ngoài năm 2023 đạt 7. Trong đó, 99,7% là tài khoản giao dịch của cá nhân và chỉ có 0,3% (20.876) là tài khoản giao dịch của tổ chức. Các yếu tố tâm lý như tính bầy đàn và sự quá tự tin có thể dẫn đến những sai lầm trong quyết định đầu tư.

1.1. Vai Trò Của Nhà Đầu Tư Cá Nhân Trên Thị Trường

Nhà đầu tư cá nhân đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy thanh khoản và tạo ra biến động trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Số lượng lớn các nhà đầu tư cá nhân tham gia thị trường, nhưng kiến thức và kinh nghiệm đầu tư của họ thường hạn chế. Điều này khiến họ dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố tâm lý như tính bầy đàn và sự quá tự tin, dẫn đến các quyết định đầu tư thiếu sáng suốt. Vì vậy, việc nghiên cứu và hiểu rõ tác động của các yếu tố tâm lý này là vô cùng quan trọng.

1.2. Giới Thiệu Lý Thuyết Tài Chính Hành Vi và Ứng Dụng

Lý thuyết tài chính hành vi giải thích cách các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến quyết định tài chính của con người, trái ngược với giả định về tính lý trí của các nhà đầu tư trong lý thuyết tài chính truyền thống. Các thành kiến về hành vi như hiệu ứng đám đông, thiên kiến xác nhận, và sự quá tự tin có thể dẫn đến những sai lầm trong quyết định đầu tư. Tài chính hành vi cung cấp công cụ để hiểu rõ hơn hành vi của nhà đầu tư và giúp cải thiện hiệu quả đầu tư. Việc nhận biết và kiểm soát các yếu tố tâm lý có thể giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định sáng suốt hơn.

II. Thách Thức Tính Bầy Đàn Quá Tự Tin Đầu Tư Chứng Khoán

Tính bầy đàn trong đầu tư chứng khoán và sự quá tự tin là hai yếu tố tâm lý phổ biến ảnh hưởng đến quyết định của nhà đầu tư cá nhân. Tính bầy đàn khiến nhà đầu tư có xu hướng làm theo đám đông mà không dựa trên phân tích độc lập. Sự quá tự tin khiến nhà đầu tư đánh giá quá cao khả năng của bản thân và đánh giá thấp rủi ro. Cả hai yếu tố này đều có thể dẫn đến những quyết định đầu tư sai lầm và thua lỗ. Theo nghiên cứu của Alquraan và cộng sự (2016), sợ mất mát, tự tin thái quá và nhận thức về rủi ro có ảnh hưởng đáng kể đến quyết định đầu tư chứng khoán. Tuy nhiên, yếu tố bầy đàn lại không có ảnh hưởng đáng kể.

2.1. Rủi Ro Khi Đầu Tư Theo Hiệu Ứng Đám Đông Herd Behavior

Hiệu ứng đám đông có thể tạo ra những bong bóng đầu cơ và sụp đổ thị trường. Khi nhiều nhà đầu tư cùng mua một loại cổ phiếu, giá cổ phiếu có thể tăng quá cao so với giá trị thực, tạo ra bong bóng. Khi bong bóng vỡ, giá cổ phiếu sẽ giảm mạnh, gây thiệt hại lớn cho những nhà đầu tư mua vào ở mức giá cao. Ngoài ra, tính bầy đàn còn làm giảm tính thanh khoản của thị trường, khiến nhà đầu tư khó bán cổ phiếu khi cần thiết. Nhà đầu tư cần phải tỉnh táo và không nên đầu tư theo đám đông mà không có phân tích kỹ lưỡng.

2.2. Hậu Quả Của Sự Tự Tin Thái Quá Trong Quyết Định Đầu Tư

Sự tự tin thái quá khiến nhà đầu tư đánh giá thấp rủi ro và đầu tư quá mức vào một vài cổ phiếu, bỏ qua việc đa dạng hóa danh mục. Điều này làm tăng nguy cơ thua lỗ nếu cổ phiếu đó hoạt động không tốt. Ngoài ra, sự quá tự tin còn khiến nhà đầu tư giao dịch quá thường xuyên, dẫn đến chi phí giao dịch cao và giảm lợi nhuận. Do đó, nhà đầu tư cần phải tự đánh giá khách quan khả năng của bản thân và không nên quá tự tin vào khả năng dự đoán thị trường.

2.3. Ảnh hưởng của tâm lý đến thị trường chứng khoán

Tâm lý nhà đầu tư đóng vai trò quan trọng trong việc định hình xu hướng thị trường. Sự lạc quan quá mức có thể đẩy giá cổ phiếu lên cao, tạo ra bong bóng. Ngược lại, sự bi quan có thể khiến giá cổ phiếu giảm mạnh, tạo ra cơ hội mua vào cho các nhà đầu tư giá trị. Hiểu rõ tâm lý thị trường có thể giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định đúng đắn và tận dụng cơ hội.

III. Cách Giảm Thiểu Tác Động Bầy Đàn và Quá Tự Tin Đầu Tư

Để giảm thiểu tác động của tính bầy đàn và sự quá tự tin, nhà đầu tư cần trang bị kiến thức, xây dựng chiến lược và tuân thủ kỷ luật đầu tư. Việc học hỏi kiến thức về phân tích cơ bản, phân tích kỹ thuật, và quản trị rủi ro là rất quan trọng. Nhà đầu tư cần xây dựng chiến lược đầu tư rõ ràng, phù hợp với mục tiêu và khẩu vị rủi ro. Tuân thủ kỷ luật đầu tư, không để cảm xúc chi phối, và thường xuyên đánh giá lại hiệu quả đầu tư là những yếu tố then chốt để thành công. Sarwar & Afaf (2016) chia quyết định đầu tư làm sự hài lòng trong quá trình đầu tư và hiệu quả của kỳ năng đầu tư.

3.1. Nâng Cao Kiến Thức và Kỹ Năng Phân Tích Thị Trường

Việc nâng cao kiến thức và kỹ năng phân tích thị trường giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định dựa trên thông tin và dữ liệu thực tế thay vì cảm xúc. Nhà đầu tư nên tìm hiểu về các chỉ số tài chính, báo cáo doanh nghiệp, và các yếu tố kinh tế vĩ mô ảnh hưởng đến thị trường. Tham gia các khóa học, hội thảo, và đọc sách báo chuyên ngành cũng là cách hiệu quả để nâng cao kiến thức và kỹ năng.

3.2. Xây Dựng Chiến Lược Đầu Tư Cá Nhân và Kỷ Luật

Xây dựng một chiến lược đầu tư cá nhân là cực kỳ quan trọng. Xác định rõ mục tiêu đầu tư (ví dụ: tăng trưởng vốn, thu nhập thụ động), khẩu vị rủi ro (ví dụ: chấp nhận rủi ro cao để có lợi nhuận cao, hoặc thích an toàn với lợi nhuận ổn định), và thời gian đầu tư (ngắn hạn, trung hạn, dài hạn). Dựa trên đó, lựa chọn các loại cổ phiếu phù hợp, phân bổ vốn hợp lý, và tuân thủ kỷ luật đầu tư, không mua bán theo cảm xúc.

3.3. Sử Dụng Công Cụ Quản Lý Rủi Ro và Đa Dạng Hóa Danh Mục

Quản lý rủi ro là một phần không thể thiếu trong đầu tư. Sử dụng các công cụ như stop-loss order để hạn chế thua lỗ, và take-profit order để chốt lời. Đa dạng hóa danh mục bằng cách đầu tư vào nhiều loại cổ phiếu khác nhau, từ các ngành khác nhau, và có mức độ rủi ro khác nhau. Điều này giúp giảm thiểu tác động của việc một cổ phiếu hoạt động không tốt.

IV. Ứng Dụng Phân Tích Hành Vi Nhà Đầu Tư Cá Nhân Tại VN

Nghiên cứu về hành vi nhà đầu tư cá nhân tại Việt Nam cho thấy tính bầy đàn và sự quá tự tin đều có ảnh hưởng đến quyết định đầu tư, nhưng mức độ ảnh hưởng khác nhau. Tính bầy đàn có ảnh hưởng mạnh mẽ hơn, đặc biệt trong các giai đoạn thị trường biến động. Nhiều nhà đầu tư cá nhân dựa vào thông tin từ các diễn đàn, nhóm chat, hoặc lời khuyên của người khác mà không có phân tích độc lập. Điều này có thể dẫn đến việc mua vào các cổ phiếu không tốt hoặc bán ra quá sớm, bỏ lỡ cơ hội tăng trưởng. Suzaida Bakar & Amelia Ng Chui Yi (2016) cho thấy sự tự tin thái quá, chủ nghĩa báo thù và thiên lệch sẵn có có tác động đáng kể đến việc ra quyết định của nhà đầu tư

4.1. Thống Kê và Phân Tích Dữ Liệu Giao Dịch Của Nhà Đầu Tư

Phân tích dữ liệu giao dịch của nhà đầu tư cá nhân có thể giúp xác định xu hướng hành vi và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố tâm lý. Các chỉ số như tỷ lệ giao dịch, tỷ lệ nắm giữ, và tỷ lệ sinh lời có thể được sử dụng để đánh giá hiệu quả đầu tư và nhận biết các dấu hiệu của tính bầy đàn và sự quá tự tin. Ngoài ra, việc khảo sát và phỏng vấn nhà đầu tư cũng có thể cung cấp thông tin chi tiết về lý do đằng sau các quyết định đầu tư của họ.

4.2. Nghiên Cứu Trường Hợp Về Tác Động Của Tin Đồn và FOMO

Nghiên cứu trường hợp về tác động của tin đồn và FOMO (Fear of Missing Out) có thể minh họa rõ hơn cách tính bầy đàn ảnh hưởng đến quyết định đầu tư. Khi có tin đồn về một cổ phiếu nào đó, nhiều nhà đầu tư có thể đổ xô vào mua mà không kiểm chứng thông tin, đẩy giá cổ phiếu lên cao. Tương tự, khi thấy người khác kiếm được lợi nhuận lớn từ một cổ phiếu, nhiều nhà đầu tư có thể sợ bỏ lỡ cơ hội và mua vào ở mức giá cao, bất chấp rủi ro.

4.3. Đánh Giá Mức Độ Chấp Nhận Rủi Ro và Ảnh Hưởng Của Cảm Xúc

Đánh giá mức độ chấp nhận rủi ro và ảnh hưởng của cảm xúc là rất quan trọng để hiểu rõ hơn hành vi của nhà đầu tư cá nhân. Những nhà đầu tư có mức độ chấp nhận rủi ro cao thường có xu hướng đầu tư vào các cổ phiếu có tiềm năng tăng trưởng cao nhưng cũng có rủi ro cao. Ngược lại, những nhà đầu tư có mức độ chấp nhận rủi ro thấp thường thích đầu tư vào các cổ phiếu an toàn, có lợi nhuận ổn định. Cảm xúc như sợ hãi, tham lam, và hy vọng cũng có thể ảnh hưởng đến quyết định đầu tư.

V. Kết Luận Tương Lai Cải Thiện Quyết Định Đầu Tư Cổ Phiếu

Nghiên cứu cho thấy tính bầy đàn và sự quá tự tin đều có ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân tại Việt Nam. Việc nhận biết và kiểm soát các yếu tố tâm lý này là rất quan trọng để cải thiện hiệu quả đầu tư. Trong tương lai, cần có thêm các nghiên cứu về các yếu tố tâm lý khác có thể ảnh hưởng đến quyết định đầu tư, cũng như các biện pháp can thiệp để giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định sáng suốt hơn. Theo đó, các nhà đầu tư cá nhân cần chủ động nâng cao kiến thức, xây dựng chiến lược đầu tư cá nhân và tuân thủ kỷ luật.

5.1. Hàm Ý Chính Sách Cho Các Cơ Quan Quản Lý Thị Trường

Các cơ quan quản lý thị trường cần có các biện pháp để nâng cao nhận thức của nhà đầu tư về các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến quyết định đầu tư. Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo, và cung cấp thông tin về quản lý rủi ro và chiến lược đầu tư. Đồng thời, cần tăng cường giám sát và kiểm soát các hoạt động giao dịch bất thường, đặc biệt là các hoạt động có dấu hiệu thao túng thị trường hoặc lan truyền tin đồn sai lệch.

5.2. Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Về Tài Chính Hành Vi Tại VN

Các nghiên cứu tương lai có thể tập trung vào việc khám phá các yếu tố tâm lý khác ảnh hưởng đến quyết định đầu tư tại Việt Nam, chẳng hạn như thiên kiến xác nhận, hiệu ứng mỏ neo, và sợ hối tiếc. Nghiên cứu cũng có thể so sánh hành vi đầu tư của nhà đầu tư cá nhân và nhà đầu tư tổ chức, hoặc đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp để giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định sáng suốt hơn.

5.3. Đề xuất cho Nhà đầu tư cá nhân Việt Nam

Để giảm thiểu tác động tiêu cực của tính bầy đàn và sự quá tự tin, nhà đầu tư cá nhân nên tập trung vào việc nâng cao kiến thức tài chính, tự xây dựng chiến lược đầu tư dựa trên phân tích kỹ lưỡng, và tuân thủ kỷ luật. Tránh đưa ra quyết định dựa trên cảm xúc hoặc tin đồn, và luôn đa dạng hóa danh mục đầu tư để giảm thiểu rủi ro.

Tác Động Của Tính Bầy Đàn Và Sự Quá Tự Tin Đến Quyết Định Đầu Tư Cổ Phiếu Của Nhà Đầu Tư Cá Nhân Tại Việt Nam