Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc phát triển năng lực dạy học phân hóa (NLDHPH) cho giáo viên tiểu học trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Tại huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, với quy mô mạng lưới trường lớp tiểu học phát triển ổn định, việc quản lý và phát triển NLDHPH cho giáo viên được xem là một trong những yếu tố then chốt để thực hiện hiệu quả chương trình giáo dục phổ thông 2018. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lý phát triển NLDHPH cho giáo viên tiểu học theo hướng nghiên cứu bài học (NCBH), đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao năng lực chuyên môn của giáo viên, góp phần cải thiện chất lượng dạy học.

Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong các trường tiểu học trên địa bàn huyện Yên Phong, với thời gian khảo sát từ tháng 6/2022 đến tháng 6/2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục và tổ trưởng chuyên môn (TTCM) trong việc tổ chức, chỉ đạo hoạt động phát triển năng lực dạy học phân hóa, từ đó nâng cao hiệu quả thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới. Qua đó, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết trọng tâm: lý thuyết dạy học phân hóa và mô hình nghiên cứu bài học (NCBH). Dạy học phân hóa được hiểu là quá trình tổ chức dạy học dựa trên sự khác biệt về năng lực, nhu cầu, hứng thú của học sinh nhằm tối ưu hóa hiệu quả học tập. Khung năng lực dạy học phân hóa của giáo viên tiểu học bao gồm các năng lực thành phần như: nghiên cứu người học và chương trình, thiết kế bài học theo hướng phân hóa, tổ chức thực hiện bài học, kiểm tra đánh giá và quản lý hoạt động dạy học.

Mô hình NCBH được áp dụng như một phương pháp phát triển chuyên môn cho giáo viên, bao gồm các bước: xác định mục tiêu nghiên cứu bài học, xây dựng kế hoạch dạy học bài minh họa, tiến hành bài học và dự giờ, suy ngẫm thảo luận và áp dụng vào thực tiễn. NCBH giúp giáo viên nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng giảng dạy và phát triển khả năng sáng tạo thông qua hợp tác và phản hồi lẫn nhau.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: năng lực dạy học phân hóa, quản lý phát triển năng lực, tổ trưởng chuyên môn, hoạt động nghiên cứu bài học, và chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Cỡ mẫu khảo sát gồm 78 cán bộ quản lý và giáo viên tiểu học trên địa bàn huyện Yên Phong, trong đó có 11 hiệu trưởng, 11 phó hiệu trưởng, 17 tổ trưởng chuyên môn và 39 giáo viên. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của số liệu.

Phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm: khảo sát bằng bảng hỏi, quan sát trực tiếp các buổi lên lớp, phỏng vấn sâu các đối tượng chủ chốt như hiệu trưởng, TTCM và giáo viên. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm thống kê để tính toán các chỉ số trung bình, tỷ lệ phần trăm và phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 6/2022 đến tháng 6/2023, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích sâu sắc các khía cạnh quản lý phát triển năng lực dạy học phân hóa theo hướng NCBH.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức về dạy học phân hóa và NCBH: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tiểu học tại huyện Yên Phong nhận thức đúng về bản chất và vai trò của dạy học phân hóa trong đổi mới giáo dục. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên thực sự hiểu và áp dụng hiệu quả các phương pháp dạy học phân hóa trong giảng dạy.

  2. Mức độ phát triển năng lực dạy học phân hóa: Kết quả khảo sát cho thấy năng lực thiết kế bài học theo hướng phân hóa đạt trung bình 3,2/5 điểm, năng lực tổ chức thực hiện bài học đạt 3,0/5 điểm, năng lực kiểm tra đánh giá đạt 2,8/5 điểm, và năng lực quản lý hoạt động dạy học đạt 2,9/5 điểm. So với yêu cầu chuẩn, năng lực của giáo viên còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong khâu kiểm tra đánh giá và quản lý dạy học.

  3. Quản lý hoạt động NCBH tại tổ chuyên môn: Khoảng 70% TTCM thực hiện quản lý hoạt động NCBH một cách có hệ thống, tuy nhiên chỉ 55% tổ chức được các buổi thảo luận, suy ngẫm bài học đầy đủ và hiệu quả. Việc áp dụng kết quả NCBH vào thực tiễn dạy học còn hạn chế, chỉ khoảng 50% giáo viên thực hiện tốt.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý phát triển năng lực: Các yếu tố chủ thể quản lý như năng lực TTCM, thái độ và sự phối hợp của giáo viên có ảnh hưởng tích cực đến hiệu quả quản lý phát triển năng lực. Môi trường quản lý và điều kiện cơ sở vật chất cũng là những yếu tố quan trọng, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng khoảng 65%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế năng lực dạy học phân hóa của giáo viên tiểu học huyện Yên Phong chủ yếu do thiếu kỹ năng thiết kế bài học phân hóa và kiểm tra đánh giá phù hợp. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ phát triển năng lực của giáo viên tại đây còn thấp hơn trung bình khu vực, phản ánh sự cần thiết của các biện pháp quản lý và bồi dưỡng chuyên môn hiệu quả hơn.

Việc quản lý hoạt động NCBH tại tổ chuyên môn chưa thực sự phát huy hết tiềm năng do thiếu sự chỉ đạo chặt chẽ và chưa có tiêu chí đánh giá rõ ràng. Kết quả này phù hợp với báo cáo của ngành giáo dục về thực trạng đổi mới sinh hoạt chuyên môn tại các trường tiểu học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ năng lực các thành phần dạy học phân hóa và bảng tổng hợp tỷ lệ phần trăm các hoạt động quản lý NCBH được thực hiện. Điều này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế, từ đó làm cơ sở cho đề xuất giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao nhận thức và kỹ năng NCBH cho giáo viên: Triển khai các khóa tập huấn chuyên sâu về dạy học phân hóa và quy trình nghiên cứu bài học, nhằm nâng cao năng lực thiết kế, tổ chức và đánh giá bài học phân hóa. Mục tiêu đạt 90% giáo viên tham gia và cải thiện năng lực lên mức 4/5 điểm trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Xây dựng và áp dụng tiêu chí đánh giá năng lực dạy học phân hóa: Phát triển bộ tiêu chí đánh giá cụ thể, rõ ràng cho từng năng lực thành phần, hướng dẫn giáo viên tự đánh giá và TTCM đánh giá định kỳ. Mục tiêu hoàn thiện tiêu chí trong 6 tháng và áp dụng rộng rãi trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và TTCM các trường.

  3. Tăng cường quản lý và chỉ đạo hoạt động NCBH tại tổ chuyên môn: TTCM cần lập kế hoạch sinh hoạt chuyên môn theo hướng NCBH, đảm bảo 100% giáo viên tham gia dự giờ, thảo luận và áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Mục tiêu nâng cao hiệu quả sinh hoạt chuyên môn trong 1 năm học. Chủ thể thực hiện: TTCM và Ban giám hiệu.

  4. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và hỗ trợ kỹ thuật: Đầu tư trang thiết bị hỗ trợ dạy học, phòng học hiện đại và công cụ ghi hình để phục vụ quan sát, dự giờ và phân tích bài học. Mục tiêu hoàn thiện cơ sở vật chất trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, Ban giám hiệu.

Các giải pháp trên cần được phối hợp đồng bộ, có sự giám sát và đánh giá thường xuyên để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong phát triển năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên tiểu học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện và trường học: Giúp hiểu rõ thực trạng và các biện pháp quản lý phát triển năng lực dạy học phân hóa, từ đó xây dựng kế hoạch chỉ đạo phù hợp.

  2. Tổ trưởng chuyên môn các trường tiểu học: Là chủ thể quản lý trực tiếp hoạt động nghiên cứu bài học và phát triển năng lực giáo viên, luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác.

  3. Giáo viên tiểu học: Nắm bắt các kỹ năng, phương pháp dạy học phân hóa và quy trình nghiên cứu bài học để tự nâng cao năng lực chuyên môn và áp dụng hiệu quả trong giảng dạy.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Cung cấp tài liệu tham khảo về quản lý phát triển năng lực giáo viên theo hướng đổi mới sinh hoạt chuyên môn, góp phần phát triển nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực dạy học phân hóa là gì?
    Năng lực dạy học phân hóa là tổ hợp các kỹ năng và hành động của giáo viên nhằm tổ chức dạy học phù hợp với sự khác biệt về năng lực, nhu cầu của học sinh để đạt hiệu quả tối ưu. Ví dụ, giáo viên thiết kế bài học với các mức độ khó khác nhau cho từng nhóm học sinh.

  2. Nghiên cứu bài học (NCBH) có vai trò gì trong phát triển năng lực giáo viên?
    NCBH giúp giáo viên hợp tác xây dựng, quan sát và phân tích bài học, từ đó nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng giảng dạy. Qua NCBH, giáo viên nhận diện điểm mạnh, hạn chế và cải tiến phương pháp dạy học.

  3. Tổ trưởng chuyên môn (TTCM) đóng vai trò gì trong quản lý phát triển năng lực dạy học phân hóa?
    TTCM là người lập kế hoạch, chỉ đạo và giám sát hoạt động NCBH tại tổ chuyên môn, tạo điều kiện cho giáo viên phát triển năng lực, đồng thời phối hợp với ban giám hiệu để nâng cao chất lượng dạy học.

  4. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý phát triển năng lực dạy học phân hóa?
    Bao gồm năng lực và thái độ của TTCM, sự phối hợp của giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất, môi trường quản lý và sự hỗ trợ từ ban giám hiệu. Môi trường tích cực và công cụ hỗ trợ kỹ thuật cũng rất quan trọng.

  5. Làm thế nào để áp dụng kết quả nghiên cứu bài học vào thực tiễn dạy học?
    Giáo viên cần điều chỉnh kế hoạch dạy học dựa trên phản hồi từ NCBH, áp dụng các phương pháp phân hóa phù hợp với đặc điểm học sinh, đồng thời tham gia sinh hoạt chuyên môn để chia sẻ và học hỏi kinh nghiệm.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng quản lý phát triển năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên tiểu học huyện Yên Phong còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong kỹ năng thiết kế bài học và kiểm tra đánh giá.
  • Hoạt động nghiên cứu bài học được triển khai nhưng chưa đồng đều và chưa phát huy tối đa hiệu quả trong phát triển năng lực giáo viên.
  • Các yếu tố chủ thể quản lý, môi trường và điều kiện cơ sở vật chất ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả quản lý phát triển năng lực.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng tiêu chí đánh giá, tăng cường quản lý NCBH và cải thiện điều kiện cơ sở vật chất.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu mở rộng và đánh giá hiệu quả các biện pháp trong các năm học tiếp theo để hoàn thiện mô hình quản lý phát triển năng lực dạy học phân hóa.

Luận văn kêu gọi các nhà quản lý giáo dục, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên tiểu học tích cực áp dụng các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng dạy học, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông 2018.