I. Tổng quan Pháp Luật Quản Trị và Điều Hành NHTMCP tại VN
Từ khi Việt Nam xây dựng nền kinh tế thị trường và gia nhập WTO, quản trị doanh nghiệp trở nên cấp thiết, đặc biệt với NHTMCP. Quản trị tốt giúp tiếp cận tài chính, đầu tư và tăng trưởng. Ngân hàng, kênh cấp vốn chính, cần quản trị hiệu quả để tránh rủi ro dây chuyền. Luật các tổ chức tín dụng năm 2010, Luật Doanh nghiệp 2005 và các văn bản khác điều chỉnh vấn đề này. Luật 2010 khắc phục một số tồn tại, nhưng vẫn còn bất cập. Tình hình thanh khoản, nợ xấu tăng, một phần do quản trị yếu kém. Đề án tái cơ cấu hệ thống tín dụng giai đoạn 2011-2015 nhấn mạnh tái cơ cấu quản trị. Luật Doanh nghiệp 2014 có thay đổi về cơ cấu quản trị. Sự gia tăng của ngân hàng nước ngoài cạnh tranh với ngân hàng trong nước. Các ngân hàng nội cần chú trọng quản trị theo tiêu chuẩn quốc tế. Vì vậy, nghiên cứu về pháp luật quản trị, điều hành NHTMCP là cần thiết.
1.1. Khái niệm và đặc điểm của NHTMCP tại Việt Nam
NHTMCP là loại hình tổ chức tín dụng được tổ chức dưới hình thức công ty cổ phần; được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của pháp luật. Khác với NHNN, NHTM là một loại hình doanh nghiệp. Vốn và tiền vừa là phương tiện, mục đích và cũng là đối tượng kinh doanh của ngân hàng. Vốn tự có của ngân hàng thường thấp và kinh doanh chủ yếu bằng vốn của người khác, nên kinh doanh ngân hàng thường gắn với rủi ro. Các ngân hàng không những phải đảm bảo nhu cầu thanh toán, chi trả như những doanh nghiệp khác, mà còn phải đảm bảo nhu cầu chi trả tiền gửi của khách hàng. Tại khoản 2, Điều 4, Luật các tổ chức tín dụng 2010 quy định: “Ngân hàng là loại hình tổ chức tín dụng có thể được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng theo quy định của Luật các tổ chức tín dụng”.
1.2. Vai trò quan trọng của pháp luật về quản trị ngân hàng
NHTMCP có vai trò quan trọng trong việc sử dụng, phân bổ nguồn vốn huy động từ xã hội, các hoạt động của loại hình doanh nghiệp này có ảnh hưởng lớn đến sự ổn định xã hội, kinh tế đất nước, nếu đổ vỡ sẽ có thể gây tổn thất lớn và trên phạm vi rộng.Việc quản lý thiếu nghiêm túc, sự lạm dụng quyền lực trong nội bộ một số NHTMCP là nguyên nhân dẫn đến khủng hoảng, đe dọa hoạt động và sự ổn định của cả hệ thống tổ chức tín dụng.Do đó, việc đặt ra những quy định pháp lý chặt chẽ điều chỉnh hoạt động của các NHTMCP trong đó đặc biệt là hoạt động quản trị, điều hành là vô cùng quan trọng. Đây cũng chính là công cụ để Nhà nước kiểm soát, điều hành sự vận động của kinh tế vĩ mô, trong đó có hoạt động kinh doanh tiền tệ.
II. Thách thức Quản Trị Điều Hành NHTMCP và Pháp Luật Hiện Hành
Hiện nay, tình hình thanh khoản, nợ xấu của các NHTMCP đang rất căng thẳng. Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là do sự yếu kém trong quản trị, điều hành của các ngân hàng. Vấn đề quản trị, điều hành ngân hàng hiện nay đang được điều chỉnh bằng Luật các tổ chức tín dụng năm 2010 có hiệu lực từ ngày 01/01/2011, Luật Doanh nghiệp năm 2005, Nghị định số 59/2009/NĐ-CP ngày 16/07/2009 về tổ chức và hoạt động của NHTM, Thông tư số 06/2010/TT- NHNN ngày 26/02/2010 hướng dẫn về tổ chức, quản trị, điều hành, vốn điều lệ, chuyển nhượng cổ phần, bổ sung, sửa đổi giấy phép, điều lệ của NHTM.
2.1. Bất cập trong quy định về HĐQT và Ban Điều hành
Luật các tổ chức tín dụng năm 2010 đã khắc phục được một số quy định tồn tại về quản trị, điều hành NHTM như: nhiệm vụ, quyền hạn của HĐQT và Tổng giám đốc chưa được phân định rõ ràng và hợp lý dẫn đến tình trạng có những ngân hàng, HĐQT can thiệp quá sâu vào việc điều hành hoặc ngược lại, có những ngân hàng Ban điều hành lấn át HĐQT., hay chưa có chế độ báo cáo và công bố thông tin rõ ràng, minh bạch dẫn đến tình trạng thông tin bất cân xứng. Tuy nhiên, hệ thống văn bản điều chỉnh vấn đề quản trị, điều hành ngân hàng hiện nay thực sự vẫn chưa tương đồng, chưa nghiên cứu áp dụng triệt để các nguyên tắc chung về quản trị của thế giới (các nguyên tắc quản trị ngân hàng lành mạnh của Ủy ban Basel; các nguyên tắc của OECD) và còn nhiều bất cập như quy định về thành viên HĐQT độc lập, về số vốn tối thiểu của Chủ tịch HĐQT,…làm hạn chế hiệu quả quản trị, điều hành ngân hàng.
2.2. Hạn chế về chất lượng hoạt động và quản lý rủi ro
Từ năm 2011 và nhất là từ đầu năm 2012 đến nay, vấn đề chất lượng hoạt động của các ngân hàng đang bộc lộ nhiều vấn đề đáng báo động, vấn đề thanh khoản và nợ xấu tăng lên không ngừng. Ngoài những nguyên nhân khách quan do điều kiện, hoàn cảnh của nền kinh tế tác động thì hạn chế về quản trị, điều hành ngân hàng cũng là một yếu tố gây ảnh hưởng không nhỏ. Một định hướng quan trọng được đề ra là cơ cấu lại hệ thống quản trị trong đề án cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011-2015 của Thủ tướng Chính phủ.
III. Phương pháp Hoàn Thiện Pháp Luật Quản Trị Ngân Hàng TMCP
Việc nghiên cứu đề tài “Pháp luật về quản trị, điều hành NHTMCP ở Việt Nam” hiện nay vẫn là cần thiết nhằm tìm ra những bất cập và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật về vấn đề này và nâng cao hiệu quả quản trị điều hành NHTMCP ở Việt Nam. Luận văn tập trung làm rõ một số vấn đề lý luận về quản trị, điều hành NHTMCP; phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn thi hành pháp luật về vấn đề này tại một số NHTMCP. Trên cơ sở đó nêu ra những bất cập và giải pháp hoàn thiện pháp luật về quản trị, điều hành NHTMCP ở Việt Nam.
3.1. Mục tiêu nghiên cứu hoàn thiện pháp luật ngân hàng
- Làm rõ khái niệm quản trị, điều hành NHTMCP; những quy định của pháp luật về vấn đề quản trị, điều hành NHTMCP;
- Đưa ra và phân tích thực trạng áp dụng pháp luật về quản trị, điều hành NHTMCP ở Việt Nam, có so sánh với thực tiễn áp dụng pháp luật về vấn đề này ở một số nước trên thế giới;
- Trên cơ sở đó, tìm ra những bất cập, tồn tại của pháp luật Việt Nam và đề xuất hướng hoàn thiện quy định của pháp luật về quản trị, điều hành NHTMCP.
3.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu pháp luật điều hành
- Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các quy định của pháp luật về quản trị, điều hành NHTMCP và thực tiễn áp dụng tại một số ngân hàng.
- Phạm vi nghiên cứu: tác giả sẽ tập trung vào phân tích thực trạng pháp luật về quản trị, điều hành NHTMCP ở Việt Nam, trong đó có đánh giá thực trạng hoạt động áp dụng pháp luật về quản trị, điều hành ở một số NHTM nhà nước sau cổ phần hóa (Vietcombank, Vietinbank, BIDV) và một số NHTM thành lập theo hình thức công ty cổ phần từ ngay ban đầu.
IV. Pháp luật Quản Trị và Điều Hành Ngân hàng TMCP Giải pháp
Cần xây dựng một hệ thống pháp luật đồng bộ, minh bạch và hiệu quả để điều chỉnh hoạt động quản trị và điều hành NHTMCP. Cần nghiên cứu và áp dụng triệt để các nguyên tắc chung về quản trị ngân hàng của thế giới, đặc biệt là các nguyên tắc quản trị ngân hàng lành mạnh của Ủy ban Basel và các nguyên tắc của OECD. Bên cạnh đó, cần khắc phục những bất cập trong các quy định hiện hành về thành viên HĐQT độc lập và số vốn tối thiểu của Chủ tịch HĐQT, để nâng cao hiệu quả quản trị và điều hành ngân hàng.
4.1. Bổ sung quy định về tiêu chuẩn và điều kiện quản trị ngân hàng
Luật cần bổ sung những quy định về điều kiện, tiêu chuẩn cho các chức danh quản trị, điều hành. Đồng thời, cần điều chỉnh những quy định về tăng cường quyền lực cho cổ đông nhỏ, và bổ sung những quy định pháp luật về chế độ công khai hóa, mức độ minh bạch thông tin trong quản trị, điều hành NHTMCP.
4.2. Ngăn ngừa lạm dụng quyền lực điều hành từ cổ đông lớn
Pháp luật cũng cần bổ sung, hoàn thiện quy định nhằm ngăn ngừa sự lạm dụng của những cổ đông lớn, của HĐQT và người quản lý trong quản trị, điều hành NHTMCP. Điều này đặc biệt quan trọng để bảo vệ quyền lợi của các cổ đông nhỏ và đảm bảo tính công bằng, minh bạch trong hoạt động của ngân hàng. Cần có cơ chế giám sát hiệu quả để phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm.
V. Ứng dụng Nâng cao Quản Trị NHTMCP hướng tới hội nhập
Việc hoàn thiện pháp luật về quản trị, điều hành NHTMCP là một yếu tố quan trọng để nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngân hàng Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Khi các ngân hàng tuân thủ các chuẩn mực quốc tế về quản trị, họ sẽ dễ dàng hơn trong việc thu hút vốn đầu tư từ nước ngoài và mở rộng hoạt động kinh doanh ra thị trường quốc tế.
5.1. Cạnh tranh và phát triển trong môi trường hội nhập
Việc giữ thị phần và phát triển kinh doanh trong một môi trường cạnh tranh gay gắt ngày càng trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Để có thể tự tin đứng vững và phát triển ngay tại “sân nhà” trong bối cảnh hiện nay càng đòi hỏi các ngân hàng nội, đặc biệt là các NHTMCP Việt Nam cần chú trọng đến vấn đề quản trị ngân hàng đáp ứng các tiêu chuẩn quản trị quốc tế.
5.2. Áp dụng công nghệ và chuyển đổi số trong quản trị ngân hàng
Cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong hoạt động quản trị và điều hành NHTMCP. Việc này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả hoạt động mà còn giúp các ngân hàng thích ứng với những thay đổi nhanh chóng của thị trường tài chính và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của khách hàng. Áp dụng các giải pháp công nghệ tiên tiến sẽ giúp giảm thiểu rủi ro và nâng cao tính minh bạch.
VI. Kết luận Pháp luật Quản Trị Ngân Hàng và Tương Lai
Hoàn thiện pháp luật về quản trị và điều hành NHTMCP là một quá trình liên tục và cần có sự tham gia của nhiều bên liên quan. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, các tổ chức tín dụng và các chuyên gia trong lĩnh vực tài chính để xây dựng một hệ thống pháp luật hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển của ngành ngân hàng Việt Nam trong tương lai.
6.1. Sự cần thiết của giám sát và đánh giá thường xuyên
Cần có cơ chế giám sát và đánh giá thường xuyên để đảm bảo các quy định của pháp luật được thực thi nghiêm túc và hiệu quả. Điều này giúp phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm, góp phần bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền và đảm bảo sự ổn định của hệ thống ngân hàng.
6.2. Định hướng phát triển bền vững cho ngành ngân hàng
Hoàn thiện pháp luật về quản trị và điều hành NHTMCP không chỉ là một nhiệm vụ trước mắt mà còn là một chiến lược dài hạn để xây dựng một hệ thống ngân hàng Việt Nam vững mạnh, an toàn và hiệu quả. Điều này góp phần quan trọng vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam.
