Phân Tích Các Yếu Tố Tác Động Đến Thu Nhập Ngoài Lãi Tại Các Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần Việt Nam

• Tác giả: Trịnh Hoàng Thiên Kim
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Hoàng Vĩnh Lộc
• Trường học: Trường Đại Học Ngân Hàng Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng
• Đề tài: Phân Tích Các Yếu Tố Tác Động Đến Thu Nhập Ngoài Lãi Tại Các Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CÁM ƠN
• TÓM TẮT
• ABSTRACT
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮNG TIẾNG VIỆT
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU
• 1.1. Tính cấp thiết của nghiên cứu
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu tổng quát
• 1.2.2. Mục tiêu cụ thể
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng nghiên cứu
• 1.5. Đóng góp của nghiên cứu
• 1.6. Kết cấu luận văn
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ THU NHẬP NGOÀI LÃI
• 2.1. Khái niệm, đo lường thành phần và vai trò của TNNL
• 2.2. Các lý thuyết có liên quan đến TNNL
• 2.2.1. Lý thuyết về nguồn lực
• 2.2.2. Lý thuyết tài chính và đa dạng hoá thu nhập
• 2.2.3. Lý thuyết quyền lực thị trường
• 2.3. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan
• 2.3.1. Các nghiên cứu nước ngoài
• 2.3.2. Các nghiên cứu trong nước
• 2.3.3. Khoảng trống nghiên cứu
• 2.4. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Mô hình nghiên cứu
• 3.1.1. Khái quát mô hình nghiên cứu
• 3.1.2. Giải thích và đo lường các biến trong nghiên cứu
• 3.2. Dữ liệu nghiên cứu
• 3.2.1. Mẫu nghiên cứu
• 3.2.2. Dữ liệu nghiên cứu
• 3.3. Công cụ để tiến hành nghiên cứu
• 3.4. Phương pháp nghiên cứu
• 3.4.1. Phương pháp nghiên cứu định tính
• 3.4.2. Phương pháp nghiên cứu định lượng
• 3.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Thống kê mô tả về dữ liệu nghiên cứu
• 4.2. Phân tích tương quan
• 4.2.1. Tương quan giữa các biến độc lập và biến phụ thuộc
• 4.2.2. Tương quan giữa các biến giải thích với nhau
• 4.3. Phân tích hồi quy dữ liệu, kiểm định lựa chọn mô hình
• 4.3.1. Kết quả hồi quy dữ liệu
• 4.3.2. Lựa chọn mô hình phù hợp nhất cho phân tích tiếp theo
• 4.3.3. Kiểm định khoảng tin cậy
• 4.4. Thảo luận kết quả nghiên cứu
• 4.4.1. Thảo luận kết quả nghiên cứu về mặt kỹ thuật
• 4.4.2. Thảo luận kết quả nghiên cứu về mặt kinh tế
• 4.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 4
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• 5.1. Các điểm chính của nghiên cứu
• 5.2. Đề xuất các khuyến nghị
• 5.2.1. Đối với các nhà quản trị NHTM CP Việt Nam
• 5.2.2. Đối với các cơ quan quản lý nhà nước
• 5.3. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo
• 5.3.1. Hạn chế của đề tài
• 5.3.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo
• 5.4. KẾT LUẬN CHƯƠNG 5
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ, BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ

I. Tổng Quan Về Thu Nhập Ngoài Lãi Ngân Hàng Tại Việt Nam

Trong bối cảnh kinh tế hội nhập và cạnh tranh ngày càng gay gắt, thu nhập ngoài lãi ngân hàng (TNNL) đang trở thành một yếu tố then chốt đối với sự phát triển bền vững của các ngân hàng thương mại Việt Nam. TNNL không chỉ giúp đa dạng hóa nguồn thu, giảm sự phụ thuộc vào hoạt động tín dụng truyền thống, mà còn góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động và khả năng chống chịu rủi ro của ngân hàng. Theo De Young và Rice (2004), TNNL đã chiếm hơn 40% thu nhập hoạt động trong ngành ngân hàng từ đầu những năm 2000. Sự gia tăng của TNNL phản ánh xu hướng chuyển dịch sang các dịch vụ phi tín dụng, đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của khách hàng và tận dụng lợi thế từ sự phát triển của công nghệ. Tuy nhiên, việc quản lý và tối ưu hóa TNNL cũng đặt ra nhiều thách thức đối với các nhà quản trị ngân hàng, đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về các yếu tố tác động và khả năng thích ứng linh hoạt với môi trường kinh doanh.

1.1. Vai Trò Của Thu Nhập Ngoài Lãi Trong Ngân Hàng Hiện Đại

Thu nhập ngoài lãi đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định nguồn thu và tăng cường khả năng sinh lời của ngân hàng. Các nguồn TNNL bao gồm phí dịch vụ, hoa hồng từ bảo hiểm (Bancassurance), kinh doanh ngoại hối, và các hoạt động đầu tư chứng khoán. Việc đa dạng hóa nguồn thu giúp ngân hàng giảm thiểu rủi ro khi thị trường tín dụng biến động hoặc khi lãi suất thay đổi. TNNL cũng cho phép ngân hàng cung cấp các dịch vụ giá trị gia tăng cho khách hàng, tăng cường sự gắn kết và lòng trung thành. Quyết định số 986/QĐ-TTG ngày 08/08/2018 phê duyệt chiến lược phát triển ngành ngân hàng Việt Nam đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, với định hướng là tăng trưởng tỷ trọng TNNL tín dụng, đẩy mạnh thanh toán không dùng tiền mặt.

1.2. Thực Trạng Thu Nhập Ngoài Lãi Tại Các Ngân Hàng Việt Nam

Hiện nay, tỷ trọng thu nhập ngoài lãi trong tổng thu nhập của các ngân hàng Việt Nam còn khá khiêm tốn so với các nước phát triển, nhưng đang có xu hướng tăng lên. Các ngân hàng đang nỗ lực mở rộng các dịch vụ phi tín dụng, đầu tư vào công nghệ và phát triển các kênh phân phối mới để tăng cường TNNL. Tuy nhiên, sự cạnh tranh gay gắt từ các ngân hàng nước ngoài và các công ty Fintech đặt ra nhiều thách thức. Các ngân hàng Việt Nam cần có chiến lược rõ ràng và đầu tư hiệu quả để khai thác tối đa tiềm năng của TNNL. Trong cơ cấu thu nhập của các ngân hàng Việt Nam hiện nay, tỷ trọng TNNL trong tổng thu nhập chiếm trên 17,33% (nguồn tính toán của tác giả) và dự báo sẽ tiếp tục gia tăng trong thời gian tới.

II. Thách Thức Cơ Hội Tăng Thu Nhập Ngoài Lãi Ngân Hàng

Mặc dù thu nhập ngoài lãi ngân hàng mang lại nhiều lợi ích, nhưng việc tăng cường TNNL cũng đối mặt với không ít thách thức. Sự cạnh tranh từ các đối thủ trong và ngoài ngành, sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ, và các quy định pháp lý ngày càng khắt khe đòi hỏi các ngân hàng phải liên tục đổi mới và thích ứng. Tuy nhiên, những thách thức này cũng mở ra những cơ hội lớn cho các ngân hàng biết nắm bắt và tận dụng. Việc phát triển các sản phẩm và dịch vụ mới, ứng dụng công nghệ số, và mở rộng thị trường có thể giúp các ngân hàng tăng trưởng TNNL một cách bền vững.

2.1. Cạnh Tranh Từ Fintech Và Ngân Hàng Số Ảnh Hưởng TNNL

Sự trỗi dậy của các công ty Fintech và sự phát triển của ngân hàng số đang tạo ra áp lực cạnh tranh lớn đối với các ngân hàng truyền thống. Các công ty Fintech thường có lợi thế về công nghệ, sự linh hoạt, và khả năng cung cấp các dịch vụ tài chính với chi phí thấp hơn. Để cạnh tranh hiệu quả, các ngân hàng cần đầu tư vào công nghệ, phát triển các ứng dụng di động, và cung cấp các dịch vụ trực tuyến tiện lợi cho khách hàng. Việc hợp tác với các công ty Fintech cũng là một lựa chọn để tận dụng lợi thế của cả hai bên.

2.2. Rủi Ro Hoạt Động Quản Lý Rủi Ro Thị Trường TNNL

Việc tăng cường thu nhập ngoài lãi cũng đi kèm với những rủi ro mới, đặc biệt là rủi ro hoạt động và rủi ro thị trường. Các ngân hàng cần có hệ thống quản lý rủi ro hiệu quả để đảm bảo an toàn và ổn định cho hoạt động kinh doanh. Việc tuân thủ các quy định pháp lý và chuẩn mực kế toán cũng là yếu tố quan trọng để duy trì uy tín và niềm tin của khách hàng. Các rủi ro tiềm ẩn như rủi ro lãi suất, rủi ro thanh khoản, rủi ro nợ xấu, rủi ro hệ thống, . luôn gắn liền với hoạt động chiếm tỉ trọng lớn trong hoạt động của NHTM CP là cấp tín dụng.

III. Phân Tích Yếu Tố Ảnh Hưởng Tới Thu Nhập Ngoài Lãi NHTM

Để tăng cường thu nhập ngoài lãi, các ngân hàng cần hiểu rõ các yếu tố tác động đến TNNL. Các yếu tố này có thể được chia thành hai nhóm chính: yếu tố vi mô (liên quan đến hoạt động nội tại của ngân hàng) và yếu tố vĩ mô (liên quan đến môi trường kinh tế bên ngoài). Việc phân tích các yếu tố này giúp ngân hàng xác định các cơ hội và thách thức, từ đó đưa ra các quyết định chiến lược phù hợp. Các yếu tố nội tại của ngân hàng như: vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản, cho vay trên tổng tài sản, qui mô ngân hàng, tỷ lệ tiền gửi trên tổng tài sản.

3.1. Yếu Tố Vi Mô Hiệu Quả Hoạt Động Ngân Hàng Quy Mô

Các yếu tố vi mô bao gồm hiệu quả hoạt động ngân hàng, quy mô, cơ cấu vốn, và chất lượng quản lý. Một ngân hàng có hiệu quả hoạt động cao, quy mô lớn, và cơ cấu vốn vững mạnh thường có khả năng tạo ra TNNL lớn hơn. Việc đầu tư vào công nghệ, nâng cao chất lượng dịch vụ, và phát triển các sản phẩm mới cũng có thể giúp tăng cường TNNL. Có thể thấy đa phần các nghiên cứu trong và ngoài nước về TNNL là về các yếu tố nội tại của ngân hàng như: vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản, cho vay trên tổng tài sản, qui mô ngân hàng, tỷ lệ tiền gửi trên tổng tài sản, …

3.2. Yếu Tố Vĩ Mô Môi Trường Kinh Tế Chính Sách Tiền Tệ

Các yếu tố vĩ mô bao gồm tăng trưởng kinh tế, lạm phát, lãi suất, và các chính sách tiền tệ của nhà nước. Một môi trường kinh tế ổn định và tăng trưởng thường tạo điều kiện thuận lợi cho các ngân hàng tăng cường TNNL. Các chính sách tiền tệ nới lỏng có thể khuyến khích hoạt động tín dụng và đầu tư, từ đó tăng cường TNNL. Bên cạnh đó, còn có các nghiên cứu kết hợp giữa các yếu tố vi mô và các yếu tố vĩ mô như tăng trưởng GDP và lạm phát của nền kinh tế.

3.3. Tác Động Của Ứng Dụng Công Nghệ Ngân Hàng Đến TNNL

Sự phát triển của công nghệ, đặc biệt là ứng dụng công nghệ ngân hàng, có tác động lớn đến thu nhập ngoài lãi. Các dịch vụ ngân hàng số, thanh toán điện tử, và các ứng dụng di động giúp ngân hàng tiếp cận được nhiều khách hàng hơn, giảm chi phí hoạt động, và cung cấp các dịch vụ tiện lợi hơn. Việc ứng dụng công nghệ cũng cho phép ngân hàng phát triển các sản phẩm và dịch vụ mới, đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của khách hàng. Bằng chứng trong giai đoạn nền kinh tế Việt Nam bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh, việc giãn cách xã hội đã đặt ra nhiều vấn đề cho các hoạt động truyền thống của ngân hàng, nên việc các ngân hàng chú trọng đến xây dựng các nền tảng trên website trên không gian mạng, ứng dụng trên thiết bị di động thông minh, tiện ích thông qua các dịch vụ online đã phần nào giúp các ngân hàng gia tăng nguồn TNNL qua việc cung cấp các dịch vụ thanh toán.

IV. Phương Pháp Tăng Thu Nhập Ngoài Lãi Cho NHTM Việt Nam

Để tăng cường thu nhập ngoài lãi, các ngân hàng Việt Nam cần áp dụng các phương pháp hiệu quả và phù hợp với điều kiện thực tế. Các phương pháp này có thể bao gồm phát triển các sản phẩm và dịch vụ mới, mở rộng thị trường, nâng cao chất lượng dịch vụ, và ứng dụng công nghệ số. Việc xây dựng một chiến lược rõ ràng và thực hiện một cách bài bản là yếu tố then chốt để đạt được thành công.

4.1. Phát Triển Dịch Vụ Ngân Hàng Mới Đa Dạng Hóa Sản Phẩm

Việc phát triển các dịch vụ ngân hàng mới và đa dạng hóa sản phẩm là một trong những cách hiệu quả nhất để tăng cường thu nhập ngoài lãi. Các ngân hàng có thể cung cấp các dịch vụ tư vấn tài chính, quản lý tài sản, bảo hiểm (Bancassurance), và các dịch vụ thanh toán điện tử. Việc tạo ra các sản phẩm và dịch vụ độc đáo và đáp ứng nhu cầu của khách hàng có thể giúp ngân hàng tạo ra lợi thế cạnh tranh và tăng cường TNNL.

4.2. Mở Rộng Thị Trường Tăng Cường Khách Hàng Ngân Hàng

Việc mở rộng thị trường và tăng cường khách hàng ngân hàng cũng là một yếu tố quan trọng để tăng cường thu nhập ngoài lãi. Các ngân hàng có thể mở rộng mạng lưới chi nhánh, phát triển các kênh phân phối trực tuyến, và tiếp cận các phân khúc khách hàng mới. Việc xây dựng mối quan hệ tốt với khách hàng và cung cấp các dịch vụ cá nhân hóa có thể giúp tăng cường lòng trung thành và tăng cường TNNL.

4.3. Nâng Cao Chất Lượng Dịch Vụ Chuyển Đổi Số Ngân Hàng

Việc nâng cao chất lượng dịch vụ và chuyển đổi số ngân hàng là yếu tố then chốt để tăng cường thu nhập ngoài lãi. Các ngân hàng cần đầu tư vào đào tạo nhân viên, cải thiện quy trình làm việc, và ứng dụng công nghệ số để cung cấp các dịch vụ nhanh chóng, tiện lợi, và an toàn cho khách hàng. Việc chuyển đổi số cũng cho phép ngân hàng giảm chi phí hoạt động và tăng cường hiệu quả kinh doanh.

V. Ứng Dụng Nghiên Cứu Phân Tích Hồi Quy Các Yếu Tố TNNL

Nghiên cứu sử dụng phân tích hồi quy để xác định và đánh giá mức độ tác động của các yếu tố vi mô và vĩ mô đến thu nhập ngoài lãi của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. Dữ liệu nghiên cứu được thu thập từ 20 ngân hàng trong giai đoạn 2012-2021. Kết quả nghiên cứu cho thấy có 7 yếu tố tác động đến TNNL, bao gồm tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản, quy mô ngân hàng, tỷ lệ cho vay khách hàng trên tổng tài sản, tỷ lệ tiền gửi trên tổng tài sản, tính thanh khoản, tốc độ tăng trưởng kinh tế và lạm phát.

5.1. Mô Hình Nghiên Cứu Dữ Liệu Thứ Cấp Sử Dụng

Mô hình nghiên cứu sử dụng phương pháp hồi quy tuyến tính Bayes để phân tích các yếu tố tác động đến thu nhập ngoài lãi. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tài chính của các ngân hàng và các nguồn thống kê chính thức. Mô hình bao gồm các biến độc lập như tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản, quy mô ngân hàng, tỷ lệ cho vay khách hàng trên tổng tài sản, tỷ lệ tiền gửi trên tổng tài sản, tính thanh khoản, tốc độ tăng trưởng kinh tế và lạm phát.

5.2. Kết Quả Phân Tích Thống Kê Thảo Luận Kết Quả

Kết quả phân tích thống kê cho thấy tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản và quy mô ngân hàng có tác động tích cực đến thu nhập ngoài lãi, trong khi các yếu tố như tỷ lệ cho vay khách hàng trên tổng tài sản, tỷ lệ tiền gửi trên tổng tài sản, tính thanh khoản, tốc độ tăng trưởng kinh tế và lạm phát có tác động tiêu cực. Các kết quả này có ý nghĩa quan trọng trong việc đưa ra các khuyến nghị cho các ngân hàng về việc quản lý và tối ưu hóa TNNL.

VI. Kết Luận Khuyến Nghị Để Tăng Thu Nhập Ngoài Lãi

Nghiên cứu đã cung cấp một cái nhìn tổng quan về thu nhập ngoài lãi của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam và các yếu tố tác động đến TNNL. Dựa trên kết quả nghiên cứu, các ngân hàng có thể đưa ra các quyết định chiến lược phù hợp để tăng cường TNNL và nâng cao hiệu quả hoạt động. Các khuyến nghị bao gồm tăng cường vốn chủ sở hữu, kiểm soát tỷ lệ cho vay và tiền gửi, cân bằng thanh khoản, và ổn định tăng trưởng kinh tế.

6.1. Khuyến Nghị Cho Quản Lý Rủi Ro Tăng Vốn Chủ Sở Hữu

Các ngân hàng nên tăng cường quản lý rủi ro và tăng vốn chủ sở hữu để cải thiện khả năng chống chịu rủi ro và tăng cường thu nhập ngoài lãi. Việc quản lý rủi ro hiệu quả giúp ngân hàng giảm thiểu các tổn thất và tăng cường lợi nhuận. Việc tăng vốn chủ sở hữu giúp ngân hàng có thêm nguồn lực để đầu tư vào các hoạt động kinh doanh mới và tăng cường TNNL.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Phát Triển Bền Vững TNNL

Nghiên cứu này có một số hạn chế, chẳng hạn như phạm vi dữ liệu và phương pháp phân tích. Các nghiên cứu tiếp theo có thể mở rộng phạm vi dữ liệu, sử dụng các phương pháp phân tích phức tạp hơn, và tập trung vào các khía cạnh khác của thu nhập ngoài lãi, chẳng hạn như tác động của phát triển bền vững và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) đến TNNL.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang phục hồi sau đại dịch và chịu ảnh hưởng từ bất ổn tài chính toàn cầu, các ngân hàng thương mại cổ phần (NHTM CP) đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp vốn và dịch vụ tài chính cho nền kinh tế. Thu nhập ngoài lãi (TNNL) ngày càng trở thành nguồn thu thiết yếu, góp phần đa dạng hóa sản phẩm, dịch vụ phi tín dụng và giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào hoạt động tín dụng truyền thống. Theo số liệu nghiên cứu từ 20 NHTM CP Việt Nam giai đoạn 2012-2021, tỷ lệ TNNL trên tổng tài sản trung bình chỉ khoảng 0,46%, với sự biến động không đồng đều qua các năm. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích các yếu tố vi mô và vĩ mô tác động đến TNNL, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả thu nhập ngoài lãi cho các ngân hàng trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt và sự phát triển của ngân hàng số. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 20 NHTM CP đại diện cho hệ thống ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn 2012-2021, sử dụng dữ liệu tài chính đã kiểm toán và các chỉ số kinh tế vĩ mô. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản trị ngân hàng xây dựng chiến lược phát triển nguồn thu ngoài lãi, góp phần ổn định và nâng cao hiệu quả hoạt động ngân hàng trong môi trường kinh tế đầy biến động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết chính để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến TNNL:

• Lý thuyết nguồn lực: Nhấn mạnh vai trò của nguồn lực nội tại như vốn chủ sở hữu, quy mô ngân hàng trong việc tạo lợi thế cạnh tranh và gia tăng thu nhập. Nguồn lực độc đáo, có giá trị và không thể thay thế sẽ giúp ngân hàng phát triển bền vững.

• Lý thuyết tài chính và đa dạng hóa thu nhập: Đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ giúp ngân hàng tăng thu nhập, giảm rủi ro và tận dụng hiệu quả các nguồn lực như công nghệ, lao động. Việc mở rộng các hoạt động phi tín dụng như dịch vụ thanh toán, kinh doanh ngoại hối, chứng khoán góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh.

• Lý thuyết quyền lực thị trường: Quyền lực thị trường của ngân hàng ảnh hưởng đến khả năng thao túng giá và kiểm soát lợi nhuận. Ngân hàng có quy mô lớn và sức ảnh hưởng mạnh thường có lợi thế trong việc gia tăng thu nhập.

Các khái niệm chính bao gồm: thu nhập ngoài lãi (TNNL), tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản, tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản, quy mô ngân hàng, thanh khoản, tăng trưởng kinh tế (GDP), lạm phát.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ 20 NHTM CP Việt Nam trong giai đoạn 2012-2021, bao gồm báo cáo tài chính đã kiểm toán, báo cáo thường niên, số liệu kinh tế vĩ mô từ Ngân hàng Nhà nước, Tổng cục Thống kê và World Bank. Mẫu nghiên cứu được chọn dựa trên tiêu chí ngân hàng hoạt động ổn định, có đầy đủ báo cáo tài chính hợp lệ.

Phương pháp phân tích chính là hồi quy tuyến tính Bayes (Bayesian linear regression) với thuật toán MCMC (Markov Chain Monte Carlo), cụ thể là thuật toán Random-Walk Metropolis-Hastings. Phương pháp này cho phép ước lượng chính xác các tham số trong điều kiện mẫu nhỏ và dữ liệu phức tạp, đồng thời kết hợp thông tin tiên nghiệm và dữ liệu quan sát.

Quy trình phân tích gồm: thống kê mô tả, phân tích tương quan để kiểm tra đa cộng tuyến, lựa chọn mô hình hồi quy phù hợp, kiểm định tính hội tụ của chuỗi MCMC qua biểu đồ vết và kiểm định tự tương quan, cuối cùng là phân tích kết quả hồi quy để đánh giá mức độ và chiều hướng tác động của các yếu tố đến TNNL.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản (EQT) và quy mô ngân hàng (SIZE) có tác động tích cực đến TNNL. Cụ thể, tăng 1% tỷ lệ vốn chủ sở hữu làm tăng TNNL trung bình khoảng 0,05%, trong khi quy mô ngân hàng tăng 1 đơn vị logarit tổng tài sản làm tăng TNNL khoảng 0,07%. Điều này cho thấy nguồn lực tài chính mạnh và quy mô lớn giúp ngân hàng đa dạng hóa và phát triển các dịch vụ phi tín dụng hiệu quả hơn.

2. Tỷ lệ cho vay khách hàng trên tổng tài sản (LOAN), tỷ lệ tiền gửi khách hàng trên tổng tài sản (DEP), và thanh khoản (LIQ) có tác động tiêu cực đến TNNL. Cụ thể, tỷ lệ cho vay tăng 1% làm giảm TNNL khoảng 0,03%, tỷ lệ tiền gửi tăng 1% giảm TNNL 0,02%, và thanh khoản tăng 1 đơn vị logarit giảm TNNL 0,04%. Điều này phản ánh sự phụ thuộc quá mức vào hoạt động tín dụng và huy động truyền thống có thể làm giảm động lực phát triển thu nhập ngoài lãi.

3. Các yếu tố kinh tế vĩ mô như tốc độ tăng trưởng GDP (GDP) và lạm phát (INF) cũng có ảnh hưởng tiêu cực đến TNNL. Tăng trưởng GDP tăng 1% làm giảm TNNL khoảng 0,01%, trong khi lạm phát tăng 1% giảm TNNL 0,015%. Điều này có thể do trong giai đoạn kinh tế tăng trưởng cao, ngân hàng tập trung vào hoạt động tín dụng hơn là dịch vụ phi tín dụng, còn lạm phát cao làm tăng chi phí và rủi ro, ảnh hưởng đến các hoạt động ngoài lãi.

4. Tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng trên tổng tài sản (EXP) có tác động tiêu cực nhưng không đáng kể về mặt thống kê. Điều này cho thấy chi phí dự phòng rủi ro tín dụng chưa ảnh hưởng rõ ràng đến thu nhập ngoài lãi trong giai đoạn nghiên cứu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với nhiều nghiên cứu trong và ngoài nước, đồng thời làm rõ hơn mối quan hệ phức tạp giữa các yếu tố vi mô, vĩ mô và TNNL tại các NHTM CP Việt Nam. Việc vốn chủ sở hữu và quy mô ngân hàng tác động tích cực cho thấy ngân hàng có nguồn lực tài chính mạnh và quy mô lớn có khả năng phát triển các dịch vụ phi tín dụng đa dạng, từ đó gia tăng thu nhập ngoài lãi. Ngược lại, tỷ lệ cho vay và tiền gửi cao phản ánh sự tập trung vào hoạt động tín dụng truyền thống, làm giảm động lực phát triển các nguồn thu ngoài lãi.

Ảnh hưởng tiêu cực của tăng trưởng GDP và lạm phát cho thấy trong giai đoạn kinh tế tăng trưởng nhanh, ngân hàng ưu tiên mở rộng tín dụng hơn là phát triển dịch vụ phi tín dụng, còn lạm phát cao làm tăng chi phí hoạt động và rủi ro, ảnh hưởng đến các hoạt động ngoài lãi. Kết quả này cũng phản ánh thực trạng kinh tế Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu với nhiều biến động kinh tế vĩ mô.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng TNNL trung bình qua các năm, bảng hệ số hồi quy với các giá trị ước lượng và mức ý nghĩa thống kê, giúp minh họa rõ ràng mức độ tác động của từng yếu tố.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường vốn chủ sở hữu và mở rộng quy mô ngân hàng: Các NHTM CP cần tập trung gia tăng vốn chủ sở hữu thông qua phát hành cổ phiếu, giữ lại lợi nhuận để nâng cao năng lực tài chính, đồng thời mở rộng quy mô hoạt động nhằm tận dụng lợi thế quy mô và phát triển các dịch vụ phi tín dụng. Mục tiêu đạt tăng trưởng vốn chủ sở hữu ít nhất 5% mỗi năm trong vòng 3-5 năm tới.

2. Kiểm soát tỷ lệ cho vay và tiền gửi hợp lý: Ngân hàng cần điều chỉnh tỷ lệ cho vay và huy động tiền gửi để giảm sự phụ thuộc vào hoạt động tín dụng truyền thống, đồng thời cân bằng nguồn vốn nhằm tạo điều kiện phát triển các dịch vụ ngoài lãi. Khuyến nghị duy trì tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản dưới 60% và tiền gửi dưới 70% trong 2 năm tới.

3. Cân bằng thanh khoản ở mức an toàn: Quản lý thanh khoản hiệu quả để đảm bảo khả năng thanh toán mà không làm giảm nguồn lực cho các hoạt động phi tín dụng. Áp dụng các chỉ số thanh khoản theo quy định của Ngân hàng Nhà nước và duy trì thanh khoản ở mức ổn định trong ngưỡng an toàn.

4. Ổn định tăng trưởng kinh tế và kiểm soát lạm phát: Các cơ quan quản lý nhà nước cần phối hợp chính sách tiền tệ, tài khóa nhằm duy trì tăng trưởng GDP ổn định và kiểm soát lạm phát ở mức hợp lý, tạo môi trường thuận lợi cho các ngân hàng phát triển nguồn thu ngoài lãi. Mục tiêu duy trì tăng trưởng GDP khoảng 6-7% và lạm phát dưới 4% trong trung hạn.

Các giải pháp trên cần được thực hiện đồng bộ bởi các nhà quản trị ngân hàng, cơ quan quản lý nhà nước và các bên liên quan, với lộ trình cụ thể và giám sát chặt chẽ để đảm bảo hiệu quả.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản trị ngân hàng thương mại cổ phần: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập ngoài lãi, từ đó xây dựng chiến lược phát triển dịch vụ phi tín dụng, tối ưu hóa cơ cấu thu nhập và nâng cao hiệu quả kinh doanh.

2. Cơ quan quản lý nhà nước về ngân hàng và tài chính: Cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế chính sách điều tiết, hỗ trợ phát triển nguồn thu ngoài lãi, đồng thời kiểm soát rủi ro hệ thống trong bối cảnh kinh tế biến động.

3. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành tài chính – ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu hồi quy Bayes, phân tích dữ liệu bảng và các yếu tố tác động đến thu nhập ngoài lãi trong môi trường ngân hàng Việt Nam.

4. Các nhà đầu tư và chuyên gia phân tích tài chính: Giúp đánh giá hiệu quả hoạt động và tiềm năng phát triển của các ngân hàng thương mại cổ phần dựa trên cơ cấu thu nhập và các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập ngoài lãi.

Câu hỏi thường gặp

1. Thu nhập ngoài lãi là gì và tại sao nó quan trọng với ngân hàng?
   Thu nhập ngoài lãi là nguồn thu từ các hoạt động phi tín dụng như dịch vụ thanh toán, kinh doanh ngoại hối, chứng khoán, phí dịch vụ. Nó giúp ngân hàng đa dạng hóa nguồn thu, giảm rủi ro phụ thuộc vào tín dụng và tăng hiệu quả kinh doanh.

2. Các yếu tố vi mô nào ảnh hưởng tích cực đến thu nhập ngoài lãi?
   Tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản và quy mô ngân hàng có tác động tích cực, giúp ngân hàng có nguồn lực tài chính và quy mô đủ lớn để phát triển các dịch vụ phi tín dụng hiệu quả.

3. Tại sao tỷ lệ cho vay và tiền gửi lại có tác động tiêu cực đến thu nhập ngoài lãi?
   Tỷ lệ cho vay và tiền gửi cao phản ánh sự tập trung vào hoạt động tín dụng truyền thống, làm giảm động lực và nguồn lực phát triển các dịch vụ ngoài lãi, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến thu nhập ngoài lãi.

4. Phương pháp hồi quy Bayes có ưu điểm gì trong nghiên cứu này?
   Phương pháp hồi quy Bayes cho phép kết hợp thông tin tiên nghiệm và dữ liệu quan sát, phù hợp với mẫu nhỏ và dữ liệu phức tạp, giúp ước lượng chính xác hơn và suy luận toàn diện hơn so với phương pháp tần suất truyền thống.

5. Làm thế nào các ngân hàng có thể tăng thu nhập ngoài lãi trong bối cảnh kinh tế hiện nay?
   Ngân hàng cần tăng vốn chủ sở hữu, mở rộng quy mô, kiểm soát tỷ lệ cho vay và tiền gửi hợp lý, cân bằng thanh khoản, đồng thời tận dụng công nghệ để phát triển các dịch vụ phi tín dụng như thanh toán điện tử, kinh doanh ngoại hối, chứng khoán.

Kết luận

• Thu nhập ngoài lãi là nguồn thu quan trọng, góp phần đa dạng hóa và ổn định thu nhập của các NHTM CP Việt Nam trong giai đoạn 2012-2021.
• Tỷ lệ vốn chủ sở hữu và quy mô ngân hàng có tác động tích cực, trong khi tỷ lệ cho vay, tiền gửi, thanh khoản, tăng trưởng GDP và lạm phát có tác động tiêu cực đến thu nhập ngoài lãi.
• Phương pháp hồi quy tuyến tính Bayes giúp đánh giá chính xác các yếu tố tác động trong điều kiện dữ liệu phức tạp và mẫu nghiên cứu hạn chế.
• Đề xuất các giải pháp tăng vốn, mở rộng quy mô, kiểm soát tỷ lệ cho vay, tiền gửi và duy trì thanh khoản an toàn nhằm nâng cao thu nhập ngoài lãi.
• Nghiên cứu mở hướng cho các nghiên cứu tiếp theo về ảnh hưởng của công nghệ tài chính và các yếu tố mới trong phát triển thu nhập ngoài lãi của ngân hàng.

Các nhà quản trị ngân hàng và cơ quan quản lý được khuyến nghị áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách phát triển nguồn thu ngoài lãi bền vững, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động ngân hàng trong tương lai.