Luận Văn Thạc Sĩ: Nghiên Cứu Bệnh Sán Dây Ở Chó Tại Ba Huyện Thành Tỉnh Thanh Hóa Và Biện Pháp Phòng Trị

• Tác giả: Nguyễn Ngọc Biên
• Người hướng dẫn: GS. Nguyễn Thị Kim Lan
• Trường học: Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Thú y
• Đề tài: Nghiên cứu bệnh sán dây ở chó và biện pháp phòng trị tại ba huyện, thành của tỉnh Thanh Hóa
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2015
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC CÁC HÌNH
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 0.2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
• 0.2.1. Ý nghĩa khoa học
• 0.2.2. Ý nghĩa thực tiễn
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài
• 1.2. Sán dây ký sinh ở chó
• 1.2.1. Vị trí của sán dây chó trong hệ thống phân loại động vật học
• 1.2.2. Các loài sán dây ký sinh ở chó Việt Nam
• 1.2.3. Đặc điểm hình thái, cấu tạo của sán dây chó
• 1.2.4. Đặc điểm hình thái, kích thước của một số loài sán dây ký sinh ở chó
• 1.3. Bệnh sán dây chó
• 1.4. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước
• 1.4.1. Tình hình nghiên cứu trong nước
• 1.4.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng, thời gian, địa điểm nghiên cứu
• 2.2. Nội dung nghiên cứu
• 2.3. Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh sán dây ở chó tại Thanh Hóa
• 2.4. Nghiên cứu bệnh lý và lâm sàng bệnh sán dây ở chó
• 2.5. Thử nghiệm thuốc tẩy sán dây cho chó và đề xuất biện pháp phòng bệnh
• 2.6. Bố trí thí nghiệm và phương pháp nghiên cứu
• 2.7. Bố trí điều tra và phương pháp xác định tình hình nhiễm sán dây ở chó
• 2.8. Phương pháp theo dõi triệu chứng lâm sàng của chó bị bệnh sán dây
• 2.9. Phương pháp bố trí và xét nghiệm máu của chó bị bệnh sán dây và chó khỏe
• 2.10. Bố trí thí nghiệm và phương pháp đánh giá hiệu lực tẩy sán dây, độ an toàn của thuốc Niclosamid và Praziquentel cho chó ở Thanh Hóa
• 2.11. Đề xuất biện pháp phòng trị
• 2.12. Phương pháp xử lý số liệu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ bệnh sán dây ở chó tại Thanh Hóa
• 3.2. Tình hình nhiễm sán dây ở chó tại ba huyện, thành của tỉnh Thanh Hóa
• 3.3. Nghiên cứu đặc điểm bệnh lý và lâm sàng bệnh sán dây ở chó
• 3.4. Tỷ lệ và những biểu hiện lâm sàng của chó bị bệnh sán dây
• 3.5. Bệnh tích đại thể và vi thể ở cơ quan tiêu hoá của chó bị bệnh sán dây
• 3.6. Sự thay đổi một số chỉ số huyết học của chó bị bệnh sán dây
• 3.7. Thử nghiệm thuốc tẩy sán dây cho chó và đề xuất biện pháp phòng, trị bệnh
• 3.8. Xác định hiệu lực của thuốc tẩy sán dây cho chó trên diện hẹp
• 3.9. Độ an toàn của thuốc tẩy sán dây cho chó trên diện hẹp
• 3.10. Xác định hiệu lực của thuốc tẩy sán dây cho chó trên diện rộng
• 3.11. Đề xuất biện pháp phòng chống bệnh sán dây cho chó
• KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tính cấp thiết của đề tài

Bệnh sán dây ở chó là một trong những vấn đề nghiêm trọng trong chăn nuôi thú y tại Việt Nam, đặc biệt là ở tỉnh Thanh Hóa. Chó không chỉ là vật nuôi mà còn là bạn đồng hành của con người. Tuy nhiên, sự gia tăng số lượng chó nuôi cũng kéo theo sự gia tăng của các bệnh ký sinh trùng, trong đó có bệnh sán dây. Theo nghiên cứu, bệnh sán dây có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe của chó, bao gồm suy nhược, thiếu máu và thậm chí tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Hơn nữa, một số loài sán dây còn có khả năng lây nhiễm sang người, tạo ra mối đe dọa cho sức khỏe cộng đồng. Do đó, việc nghiên cứu và đề xuất các biện pháp phòng trị bệnh sán dây là rất cần thiết để bảo vệ sức khỏe cho cả chó và con người.

II. Đặc điểm dịch tễ bệnh sán dây ở chó tại Thanh Hóa

Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ nhiễm sán dây ở chó tại ba huyện của tỉnh Thanh Hóa là khá cao. Các yếu tố như môi trường sống, chế độ dinh dưỡng và thói quen sinh hoạt của chó đều ảnh hưởng đến tình hình nhiễm bệnh. Theo số liệu thu thập, tỷ lệ nhiễm sán dây ở chó có sự khác biệt rõ rệt giữa các giống chó và độ tuổi. Chó con có tỷ lệ nhiễm cao hơn so với chó trưởng thành. Điều này cho thấy sự cần thiết phải có các biện pháp phòng bệnh hiệu quả, đặc biệt là trong việc tiêm phòng và kiểm soát vệ sinh môi trường sống cho chó. Việc nắm rõ đặc điểm dịch tễ sẽ giúp các cơ quan chức năng và người chăn nuôi có những biện pháp can thiệp kịp thời.

III. Nghiên cứu bệnh lý và lâm sàng bệnh sán dây ở chó

Bệnh sán dây ở chó thường biểu hiện qua các triệu chứng lâm sàng như gầy yếu, tiêu chảy, và giảm khả năng sinh sản. Nghiên cứu cho thấy, khi sán dây ký sinh trong ống tiêu hóa, chúng chiếm đoạt các chất dinh dưỡng, dẫn đến tình trạng suy nhược. Các bệnh tích đại thể và vi thể ở cơ quan tiêu hóa của chó bị bệnh sán dây cũng được ghi nhận, cho thấy sự tổn thương niêm mạc ruột và viêm nhiễm. Việc xác định các triệu chứng lâm sàng và bệnh lý sẽ giúp cho việc chẩn đoán và điều trị bệnh trở nên hiệu quả hơn. Các bác sĩ thú y cần chú ý đến những dấu hiệu này để có thể đưa ra phương pháp điều trị kịp thời và phù hợp.

IV. Thử nghiệm thuốc tẩy sán dây cho chó và đề xuất biện pháp phòng bệnh

Trong nghiên cứu, các loại thuốc tẩy sán dây như Niclosamid và Praziquantel đã được thử nghiệm trên chó. Kết quả cho thấy, cả hai loại thuốc đều có hiệu lực cao trong việc tiêu diệt sán dây. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần phải tuân thủ đúng liều lượng và hướng dẫn để đảm bảo an toàn cho chó. Ngoài ra, các biện pháp phòng bệnh như vệ sinh môi trường sống, tiêm phòng định kỳ và kiểm soát thức ăn cũng được đề xuất. Những biện pháp này không chỉ giúp giảm thiểu tỷ lệ nhiễm bệnh mà còn bảo vệ sức khỏe cho cả chó và con người. Việc áp dụng đồng bộ các biện pháp này sẽ góp phần quan trọng trong việc kiểm soát và phòng ngừa bệnh sán dây ở chó tại tỉnh Thanh Hóa.

Tổng quan nghiên cứu

Bệnh sán dây ở chó là một trong những bệnh ký sinh trùng nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và khả năng sinh sản của chó, đồng thời có nguy cơ lây nhiễm sang người và các vật nuôi khác. Tại tỉnh Thanh Hóa, theo ước tính, tổng số chó, mèo nuôi đến tháng 8 năm 2015 là khoảng 353 con, tuy nhiên công tác phòng trị bệnh sán dây còn hạn chế. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 8/2014 đến tháng 8/2015 tại ba huyện, thành phố gồm Đông Sơn, Quảng Xương và thành phố Thanh Hóa nhằm khảo sát tỷ lệ nhiễm sán dây ở chó, đặc điểm bệnh lý, lâm sàng và thử nghiệm hiệu quả thuốc tẩy sán dây. Mục tiêu cụ thể là xác định tỷ lệ và cường độ nhiễm sán dây qua mổ khám và xét nghiệm phân, đánh giá biểu hiện lâm sàng, bệnh tích tổ chức, thay đổi chỉ số huyết học, đồng thời thử nghiệm hiệu lực và độ an toàn của thuốc Niclosamide và Praziquantel. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc cung cấp thông tin dịch tễ và bệnh học, đồng thời có giá trị thực tiễn giúp người chăn nuôi áp dụng biện pháp phòng trị hiệu quả, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển chăn nuôi bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về sinh học và dịch tễ học của sán dây thuộc lớp Cestoda, bộ Cyclophyllidea và Pseudophyllidea, trong đó chó là ký chủ cuối cùng. Các loài sán dây phổ biến ở chó gồm Dipylidium caninum, Taenia hydatigena, Taenia pisiformis, Multiceps multiceps, Echinococcus granulosus và Spirometra spp. Vòng đời sán dây phức tạp, cần vật chủ trung gian như giáp xác, cá, bọ chét, động vật gặm nhấm hoặc gia súc. Sán dây ký sinh trong ruột chó, gây tổn thương cơ giới niêm mạc ruột, tiết độc tố, chiếm đoạt dinh dưỡng và tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập, dẫn đến các biểu hiện lâm sàng như tiêu chảy, thiếu máu, suy nhược. Thuật ngữ chuyên ngành được sử dụng bao gồm: ấu trùng Cysticercus tenuicollis, đốt sán dây, vật chủ trung gian (KCTG), hiệu lực tẩy sán, bệnh tích đại thể và vi thể, chỉ số huyết học.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu gồm 268 chó được mổ khám và 937 mẫu phân chó thu thập ngẫu nhiên tại ba huyện, thành phố của tỉnh Thanh Hóa. Mẫu máu của 10 chó khỏe và 10 chó nhiễm sán dây được lấy để xét nghiệm chỉ số huyết học. Phương pháp chọn mẫu là lấy mẫu chùm nhiều bậc nhằm đảm bảo tính đại diện. Phương pháp phân tích bao gồm: mổ khám để xác định tỷ lệ và cường độ nhiễm sán dây, xét nghiệm phân theo phương pháp lắng cặn Benedek để phát hiện đốt sán, quan sát triệu chứng lâm sàng, phân tích bệnh tích đại thể và vi thể bằng kỹ thuật tiêu bản tổ chức học nhuộm Hematoxilin – Eosin. Hiệu lực và độ an toàn của thuốc Niclosamide và Praziquantel được đánh giá qua thử nghiệm trên diện hẹp (10 chó) và diện rộng (194 chó) với liều dùng chuẩn. Thời gian nghiên cứu kéo dài 12 tháng, từ tháng 8/2014 đến tháng 8/2015, tại các phòng thí nghiệm của Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên và Chi cục Thú y tỉnh Thanh Hóa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ nhiễm sán dây ở chó qua mổ khám: Trong 268 chó mổ khám, tỷ lệ nhiễm sán dây đạt khoảng 24-28% tùy từng địa phương, với cường độ nhiễm dao động từ 1 đến hơn 100 con sán/chó. Qua xét nghiệm phân 937 mẫu, tỷ lệ nhiễm trung bình là khoảng 30%, trong đó chó nội có tỷ lệ nhiễm cao hơn chó lai và chó ngoại (khoảng 35% so với 28% và 25%).

2. Tỷ lệ nhiễm theo tuổi chó: Chó ở các nhóm tuổi ≤2 tháng và >12 tháng có tỷ lệ nhiễm sán dây tương đối cao, lần lượt khoảng 32% và 29%, không có sự khác biệt rõ rệt giữa các nhóm tuổi (p>0.05).

3. Biểu hiện lâm sàng và bệnh tích: Khoảng 60% chó nhiễm sán dây có biểu hiện lâm sàng như gầy yếu, tiêu chảy, ngứa hậu môn, có đốt sán rụng ra ngoài. Bệnh tích đại thể ghi nhận viêm niêm mạc ruột non, xuất huyết và tắc ruột do sán cuộn lại. Bệnh tích vi thể cho thấy tổn thương niêm mạc, viêm mô liên kết và thâm nhiễm tế bào viêm.

4. Thay đổi chỉ số huyết học: So sánh 10 chó bệnh và 10 chó khỏe, chó bệnh có số lượng hồng cầu giảm trung bình 15%, hàm lượng huyết sắc tố giảm 12%, số lượng bạch cầu tăng 20%, đặc biệt tăng bạch cầu ái toan và lympho bào, phản ánh tình trạng viêm và stress miễn dịch.

5. Hiệu lực và độ an toàn thuốc tẩy sán dây: Thuốc Praziquantel đạt hiệu lực tẩy sạch sán 96,97%, Niclosamide đạt 87,79%. Cả hai thuốc đều an toàn, không ghi nhận phản ứng phụ nghiêm trọng. Thử nghiệm trên diện rộng với 194 chó cho thấy tỷ lệ sạch sán sau điều trị đạt trên 90% sau 15 ngày.

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ nhiễm sán dây ở chó tại Thanh Hóa tương đương hoặc cao hơn so với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, ví dụ như tỷ lệ 34,84% ở Pomerania (2010) và 36,8% ở Minas Gerais, Brazil (2012). Sự đa dạng về loài sán dây và vòng đời phức tạp với nhiều vật chủ trung gian làm tăng nguy cơ lây lan. Biểu hiện lâm sàng không đặc hiệu khiến việc chẩn đoán chủ yếu dựa vào xét nghiệm phân và mổ khám. Thay đổi chỉ số huyết học phù hợp với cơ chế sinh bệnh do sán dây gây ra, bao gồm tổn thương niêm mạc ruột và phản ứng viêm. Hiệu quả cao của Praziquantel phù hợp với các báo cáo trước đây, khuyến cáo sử dụng thuốc này làm thuốc lựa chọn trong điều trị. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ nhiễm theo địa phương, tuổi và giống chó, bảng so sánh chỉ số huyết học và hiệu lực thuốc để minh họa rõ ràng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường công tác tẩy sán định kỳ cho chó: Khuyến cáo người nuôi chó tại Thanh Hóa thực hiện tẩy sán dây 4 lần/năm bằng thuốc Praziquantel để giảm tỷ lệ nhiễm, bắt đầu ngay trong năm tiếp theo nghiên cứu.

2. Kiểm soát vật chủ trung gian và vệ sinh môi trường: Thường xuyên tắm rửa, diệt bọ chét, rận cho chó; vệ sinh chuồng trại, thu gom và xử lý phân chó đúng cách nhằm hạn chế nguồn lây nhiễm, thực hiện liên tục hàng tháng bởi các trạm thú y địa phương.

3. Tuyên truyền nâng cao nhận thức người dân: Tổ chức các buổi tập huấn, phát tài liệu hướng dẫn phòng bệnh sán dây, nhấn mạnh không cho chó ăn phủ tạng sống và không thả rông chó, thực hiện trong vòng 6 tháng đầu năm.

4. Tăng cường giám sát dịch tễ và nghiên cứu bổ sung: Thiết lập hệ thống giám sát tỷ lệ nhiễm sán dây ở chó và các vật chủ trung gian, phối hợp với các cơ quan thú y và y tế để phát hiện sớm và xử lý kịp thời, triển khai trong 2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Người chăn nuôi chó tại các vùng nông thôn và thành phố Thanh Hóa: Nắm bắt kiến thức về bệnh sán dây, áp dụng biện pháp phòng trị hiệu quả để bảo vệ đàn chó và sức khỏe gia đình.

2. Cán bộ thú y và nhân viên y tế công cộng: Sử dụng kết quả nghiên cứu làm cơ sở khoa học trong công tác giám sát, chẩn đoán và điều trị bệnh sán dây, đồng thời xây dựng chương trình phòng chống dịch bệnh.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Thú y, Ký sinh trùng học: Tham khảo tài liệu chi tiết về dịch tễ, bệnh học và phương pháp điều trị bệnh sán dây ở chó, phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu và học tập.

4. Các tổ chức quản lý và hoạch định chính sách y tế thú y: Dựa trên dữ liệu nghiên cứu để xây dựng chính sách kiểm soát bệnh sán dây, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển chăn nuôi bền vững.

Câu hỏi thường gặp

1. Bệnh sán dây ở chó có nguy hiểm không?
   Bệnh sán dây gây tổn thương niêm mạc ruột, suy dinh dưỡng, thiếu máu và có thể dẫn đến tử vong nếu không điều trị kịp thời. Ngoài ra, một số loài sán dây có thể lây sang người, gây bệnh nghiêm trọng.

2. Làm thế nào để chẩn đoán bệnh sán dây ở chó?
   Chẩn đoán chủ yếu dựa vào xét nghiệm phân tìm đốt sán hoặc trứng sán, kết hợp quan sát triệu chứng lâm sàng như ngứa hậu môn, tiêu chảy, gầy yếu. Mổ khám cũng được sử dụng trong nghiên cứu dịch tễ.

3. Thuốc nào hiệu quả nhất để tẩy sán dây cho chó?
   Praziquantel được đánh giá có hiệu lực tẩy sạch sán lên đến 96,97%, an toàn và dễ sử dụng, là lựa chọn ưu tiên trong điều trị bệnh sán dây ở chó.

4. Có thể phòng bệnh sán dây cho chó bằng cách nào?
   Phòng bệnh hiệu quả bằng cách tẩy sán định kỳ, diệt bọ chét, vệ sinh chuồng trại, không cho chó ăn phủ tạng sống và hạn chế thả rông chó để tránh tiếp xúc với nguồn lây.

5. Bệnh sán dây có thể lây sang người không?
   Có, một số loài sán dây ký sinh trên chó có thể gây bệnh cho người qua tiếp xúc với phân chó hoặc vật chủ trung gian, do đó việc kiểm soát bệnh ở chó cũng góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Kết luận

• Tỷ lệ nhiễm sán dây ở chó tại Thanh Hóa dao động khoảng 24-30%, với đa dạng loài sán dây ký sinh phổ biến.
• Bệnh gây tổn thương niêm mạc ruột, suy dinh dưỡng và thay đổi chỉ số huyết học, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe chó.
• Thuốc Praziquantel có hiệu lực tẩy sán cao và an toàn, được khuyến cáo sử dụng làm thuốc chính trong điều trị.
• Cần thực hiện tẩy sán định kỳ, kiểm soát vật chủ trung gian và nâng cao nhận thức người dân để phòng chống hiệu quả.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho công tác phòng trị bệnh sán dây, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển chăn nuôi bền vững tại Thanh Hóa.

Hành động tiếp theo: Áp dụng các biện pháp phòng trị đã đề xuất, triển khai giám sát dịch tễ liên tục và mở rộng nghiên cứu để nâng cao hiệu quả kiểm soát bệnh sán dây ở chó.