Tổng quan nghiên cứu

Thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) đang trở thành xu hướng tất yếu trong phát triển dịch vụ ngân hàng thương mại tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập kinh tế quốc tế. Ước tính, tỷ trọng TTKDTM tại các ngân hàng thương mại ngày càng tăng, góp phần thúc đẩy sự minh bạch trong dòng tiền, giảm thiểu tham nhũng và nâng cao hiệu quả kinh tế. Tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam – Chi nhánh Đông Hải Phòng (Agribank CN Đông Hải Phòng), hoạt động TTKDTM đã có những bước phát triển tích cực trong giai đoạn 2017-2021, với doanh số thanh toán không dùng tiền mặt tăng trưởng trung bình trên 10% mỗi năm, trong khi tỷ trọng thanh toán bằng tiền mặt giảm từ 33,76% năm 2017 xuống còn 27,04% năm 2021.

Tuy nhiên, việc sử dụng TTKDTM tại chi nhánh vẫn còn nhiều hạn chế như khách hàng vẫn ưu tiên rút tiền mặt qua thẻ thay vì thanh toán trực tiếp, các sản phẩm dịch vụ chưa đa dạng và chưa khai thác hết tiềm năng thị trường. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng hoạt động TTKDTM tại Agribank CN Đông Hải Phòng, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp phát triển nhằm nâng cao tỷ lệ sử dụng TTKDTM, tăng thu nhập từ dịch vụ này trong giai đoạn tiếp theo. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động kinh doanh thanh toán không dùng tiền mặt tại chi nhánh trong giai đoạn 2017-2021, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo nội bộ và số liệu thống kê chính thức.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ Agribank CN Đông Hải Phòng nâng cao năng lực cạnh tranh, thúc đẩy chuyển đổi số và góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương thông qua việc mở rộng dịch vụ thanh toán hiện đại, an toàn và tiện lợi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về thanh toán không dùng tiền mặt và quản lý kinh tế ngân hàng thương mại, bao gồm:

  • Lý thuyết về ngân hàng thương mại: Ngân hàng thương mại được hiểu là tổ chức tài chính trung gian chuyên nhận tiền gửi và cung cấp các dịch vụ tín dụng, thanh toán nhằm tạo lợi nhuận. Vai trò trung gian thanh toán của ngân hàng là yếu tố then chốt trong vận hành nền kinh tế thị trường hiện đại.

  • Khái niệm và đặc điểm thanh toán không dùng tiền mặt: TTKDTM là phương thức thanh toán hàng hóa, dịch vụ không sử dụng tiền mặt mà thông qua chuyển khoản, thẻ ngân hàng, dịch vụ ngân hàng điện tử và các hình thức thanh toán điện tử khác. Đặc điểm nổi bật là tính tiện lợi, an toàn, nhanh chóng và khả năng tách rời không gian, thời gian giữa người trả và người nhận.

  • Mô hình đánh giá sự phát triển TTKDTM: Bao gồm các tiêu chí về số lượng (tốc độ tăng trưởng doanh số thanh toán, số lượng khách hàng, thu nhập ròng từ hoạt động TTKDTM) và chất lượng (độ chính xác, an toàn, thời gian xử lý giao dịch, thái độ phục vụ).

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động TTKDTM: Phân tích các yếu tố bên ngoài như khung pháp lý, thói quen người dùng, cạnh tranh thị trường; và các yếu tố bên trong như mạng lưới thanh toán, đội ngũ nhân viên, bảo mật thông tin, chính sách kinh doanh.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu được thu thập từ các báo cáo bán hàng thanh toán, báo cáo đánh giá dịch vụ, báo cáo kết quả kinh doanh và đo lường chất lượng dịch vụ của Agribank CN Đông Hải Phòng giai đoạn 2017-2021.

  • Phương pháp chọn mẫu: Dữ liệu toàn bộ hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt của chi nhánh trong giai đoạn nghiên cứu được sử dụng, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích định lượng với các chỉ tiêu tuyệt đối và tương đối (%). So sánh tốc độ tăng trưởng doanh số thanh toán, tỷ trọng thanh toán không dùng tiền mặt so với tiền mặt, phân tích cơ cấu sản phẩm và đánh giá hiệu quả kinh doanh. Các số liệu được trình bày qua bảng biểu và biểu đồ để minh họa xu hướng và kết quả.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu từ năm 2017 đến năm 2021, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển trong giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ trọng thanh toán không dùng tiền mặt tăng đều, tỷ trọng tiền mặt giảm: Tỷ trọng thanh toán bằng tiền mặt tại Agribank CN Đông Hải Phòng giảm từ 33,76% năm 2017 xuống còn 27,04% năm 2021, trong khi tỷ trọng TTKDTM tăng từ 66,24% lên 72,96% cùng kỳ. Doanh số thanh toán không dùng tiền mặt tăng trung bình 11-12% mỗi năm, phản ánh xu hướng chuyển dịch tích cực.

  2. Doanh số và thu nhập từ các hình thức TTKDTM tăng trưởng ổn định: Doanh số thanh toán bằng Ủy nhiệm chi (UNC) chiếm hơn 50% tổng doanh số TTKDTM, tăng trưởng từ 79.300 tỷ đồng năm 2017 lên mức cao hơn trong các năm tiếp theo với tốc độ tăng trưởng trên 10% mỗi năm. Doanh số thanh toán bằng thẻ ngân hàng cũng tăng từ 31.982 tỷ đồng năm 2017 lên 56.570 tỷ đồng năm 2021, tương đương mức tăng trên 11% mỗi năm.

  3. Phân khúc khách hàng sử dụng dịch vụ TTKDTM đa dạng: Doanh số TTKDTM của doanh nghiệp ngoài quốc doanh chiếm tỷ trọng lớn nhất và tăng trưởng đều đặn qua các năm, với mức tăng 23,15% năm 2019 so với năm trước. Nhóm dân cư và doanh nghiệp nhà nước có mức tăng trưởng thấp hơn nhưng vẫn duy trì ổn định.

  4. Hoạt động kinh doanh của Agribank CN Đông Hải Phòng phát triển tích cực: Tổng dư nợ cho vay tăng từ khoảng 3.280 tỷ đồng năm 2017 lên 5.280 tỷ đồng năm 2021, lợi nhuận tăng từ 103 tỷ đồng năm 2017 lên 295 tỷ đồng năm 2021, tăng trưởng trung bình trên 20% mỗi năm. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở rộng và phát triển dịch vụ TTKDTM.

Thảo luận kết quả

Sự gia tăng tỷ trọng TTKDTM tại Agribank CN Đông Hải Phòng phản ánh hiệu quả của các chính sách thúc đẩy thanh toán điện tử và chuyển đổi số trong ngân hàng. Việc đa dạng hóa các sản phẩm thanh toán như UNC, thẻ ngân hàng, dịch vụ ngân hàng điện tử đã đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của khách hàng cá nhân và doanh nghiệp. So với các nghiên cứu trong ngành, kết quả này phù hợp với xu hướng chung của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam, nơi tỷ lệ TTKDTM đang tăng nhanh nhờ sự hỗ trợ của công nghệ và chính sách nhà nước.

Tuy nhiên, tỷ trọng thanh toán bằng tiền mặt vẫn còn chiếm gần 27%, cho thấy thói quen sử dụng tiền mặt vẫn còn phổ biến, đặc biệt ở khu vực nông thôn và nhóm khách hàng trung niên. Nguyên nhân bao gồm hạn chế về nhận thức, thói quen tiêu dùng, cũng như các rào cản về công nghệ và bảo mật thông tin. Việc tăng cường truyền thông, nâng cao chất lượng dịch vụ và bảo mật sẽ là yếu tố then chốt để thúc đẩy chuyển đổi.

Dữ liệu cũng cho thấy doanh số thanh toán bằng thư tín dụng và séc tuy tăng nhưng chiếm tỷ trọng nhỏ, phản ánh xu hướng chuyển dịch sang các phương thức thanh toán hiện đại, tiện lợi hơn. Việc áp dụng các công nghệ mới như Mobile Banking, QR code, ví điện tử cũng góp phần nâng cao hiệu quả và trải nghiệm khách hàng.

Biểu đồ và bảng số liệu minh họa rõ ràng xu hướng tăng trưởng doanh số TTKDTM qua các năm, tỷ trọng các hình thức thanh toán và sự phân bổ theo nhóm khách hàng, giúp đánh giá toàn diện thực trạng và tiềm năng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Mở rộng thị trường khách hàng và nâng cao nhận thức
    Tăng cường các chương trình truyền thông, giáo dục khách hàng về lợi ích và cách sử dụng các hình thức TTKDTM, đặc biệt tập trung vào nhóm khách hàng cá nhân và doanh nghiệp nhỏ tại khu vực nông thôn. Mục tiêu tăng tỷ lệ khách hàng sử dụng dịch vụ TTKDTM lên ít nhất 15% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Marketing và Phòng Khách hàng cá nhân.

  2. Đẩy mạnh công tác marketing và truyền thông đa kênh
    Sử dụng các kênh truyền thông số, mạng xã hội, SMS, email để quảng bá các sản phẩm thanh toán không dùng tiền mặt, đồng thời phối hợp với các đối tác thương mại điện tử để mở rộng phạm vi tiếp cận khách hàng. Mục tiêu tăng doanh số thanh toán qua thẻ và dịch vụ ngân hàng điện tử ít nhất 20% trong năm tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Phòng Marketing và Phòng Dịch vụ khách hàng.

  3. Nâng cao chất lượng dịch vụ và chăm sóc khách hàng
    Đào tạo nhân viên nâng cao kỹ năng tư vấn, hỗ trợ khách hàng sử dụng dịch vụ TTKDTM, thiết lập hệ thống chăm sóc khách hàng 24/7 để giải đáp thắc mắc và xử lý khiếu nại nhanh chóng. Mục tiêu giảm tỷ lệ giao dịch lỗi và khiếu nại xuống dưới 2% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Chăm sóc khách hàng và Phòng Đào tạo.

  4. Tăng cường năng lực cơ sở hạ tầng công nghệ và bảo mật
    Đầu tư nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin, áp dụng các giải pháp bảo mật tiên tiến như xác thực đa yếu tố, mã hóa dữ liệu để đảm bảo an toàn thông tin khách hàng và giao dịch. Mục tiêu đạt tiêu chuẩn bảo mật quốc tế trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Công nghệ thông tin và Ban Giám đốc.

  5. Phát triển sản phẩm thanh toán đa dạng, tiện ích
    Nghiên cứu và triển khai các sản phẩm thanh toán mới như ví điện tử, thanh toán QR code, thanh toán không tiếp xúc để đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng. Mục tiêu tăng tỷ trọng doanh số các sản phẩm thanh toán hiện đại lên 30% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Sản phẩm và Phòng Công nghệ thông tin.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ngân hàng thương mại và chi nhánh ngân hàng
    Các đơn vị này có thể áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt, nâng cao hiệu quả kinh doanh và cạnh tranh trên thị trường.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước và Ngân hàng Nhà nước
    Thông tin và phân tích trong luận văn giúp hoạch định chính sách, hoàn thiện khung pháp lý và thúc đẩy phát triển hệ thống thanh toán điện tử quốc gia.

  3. Doanh nghiệp và tổ chức kinh tế
    Các doanh nghiệp có thể hiểu rõ hơn về các phương thức thanh toán hiện đại, lựa chọn giải pháp phù hợp để tối ưu hóa hoạt động tài chính và quản lý dòng tiền.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế, tài chính, ngân hàng
    Luận văn cung cấp cơ sở lý thuyết, số liệu thực tiễn và phương pháp nghiên cứu hữu ích cho các nghiên cứu tiếp theo về lĩnh vực thanh toán không dùng tiền mặt và quản lý ngân hàng.

Câu hỏi thường gặp

  1. TTKDTM là gì và tại sao nó quan trọng?
    TTKDTM là phương thức thanh toán không sử dụng tiền mặt mà qua các hình thức chuyển khoản, thẻ ngân hàng, dịch vụ điện tử. Nó giúp tăng tính minh bạch, giảm chi phí giao dịch và thúc đẩy phát triển kinh tế số.

  2. Các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt phổ biến tại Agribank CN Đông Hải Phòng?
    Bao gồm Ủy nhiệm chi, thẻ ngân hàng, thư tín dụng, séc, dịch vụ ngân hàng điện tử như Mobile Banking, Internet Banking và các hình thức thanh toán hiện đại như QR code, ví điện tử.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến sự phát triển TTKDTM?
    Các yếu tố chính gồm khung pháp lý, thói quen người dùng, cạnh tranh thị trường, mạng lưới thanh toán, chất lượng dịch vụ và bảo mật thông tin.

  4. Làm thế nào để tăng tỷ lệ khách hàng sử dụng TTKDTM?
    Cần đẩy mạnh truyền thông, nâng cao nhận thức, cải thiện chất lượng dịch vụ, đa dạng sản phẩm và đảm bảo an toàn bảo mật để khách hàng yên tâm sử dụng.

  5. Tác động của dịch COVID-19 đến hoạt động TTKDTM tại Agribank CN Đông Hải Phòng?
    Dịch bệnh thúc đẩy nhu cầu thanh toán không tiếp xúc, tăng cường sử dụng dịch vụ ngân hàng điện tử và thẻ thanh toán, góp phần tăng trưởng doanh số TTKDTM trong giai đoạn 2020-2021.

Kết luận

  • Thanh toán không dùng tiền mặt tại Agribank CN Đông Hải Phòng đã có sự phát triển ổn định với tỷ trọng tăng đều qua các năm, góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh và hỗ trợ chuyển đổi số ngân hàng.
  • Các hình thức thanh toán như Ủy nhiệm chi, thẻ ngân hàng và dịch vụ ngân hàng điện tử là những sản phẩm chủ lực, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng doanh số TTKDTM.
  • Hạn chế chính là thói quen sử dụng tiền mặt vẫn còn phổ biến, đặc biệt ở nhóm khách hàng cá nhân và khu vực nông thôn, cùng với các rào cản về công nghệ và bảo mật.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm mở rộng thị trường khách hàng, nâng cao nhận thức, cải thiện chất lượng dịch vụ, tăng cường hạ tầng công nghệ và phát triển sản phẩm đa dạng.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại chi nhánh.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả thanh toán không dùng tiền mặt và góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế số tại Agribank CN Đông Hải Phòng!